Stari grad Kozograd

Stari grad Kozograd (lat: Chossao ili Cosao) je naziv srednjovjekovne tvrđave čiji ostaci se nalaze na teritoriji opštine Fojnice, Bosna i Hercegovina. Predstavlja arheološko područje koje ima neprocjenjivu istorijsku vrijednost. Iako predstavlja jednu od najslabije istraženih bosanskohercegovačkih tvrđava, poznato je da se u njemu 1444. godine privremeno nalazila službena kancelarija kralja Tomaša, kao i da je u njemu 1463. godine boravila bosanska kraljica Katarina (žena kralja Tomaša), koja se nakon dolaska Osmanlija izmjestila u Rim. Proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku donijela je komisija u sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović i Ljiljana Ševo (predsjedavajuća), na sjednici održanoj od 4. do 6. novembra 2015. godine. Nacionalni spomenik je neistraženo arheološko nalazište i čine ga ostatci srednjovjekovnih bedema, kula, bunara i jarka na jugu.

Lokacija

Arheološko područje – Stari grad Kozograd se nalazi na zračnoj udaljenosti od oko 3.000 metara južno u odnosu na Fojnicu. Područje se nalazi na Matorcu (Zec-planina), oko 1000 metara zračne linije istočno od vrha Grude (kota 1645 m), na nadmorskoj visini od 1431 metara.

Historija

Kozograd se u dubrovačkim izvorima spominje 1434, a podgrađe prema Fojnici 1449. godine. Tu su se u slučaju opasnosti sklanjali Dubrovčani iz Fojnice sa svojim dragocjenostima. Blizina Fojnice i povremene posjete dubrovačkih trgovaca povoljno su utjecale na njegov razvoj. Ruševine naselja, pod nazivom Varoš, nalaze se ispod gradskih zidina, u šumama Zec-planine.

U Kozogradu se privremeno nalazio službeni ured kralja Tomaša, kao i sam kralj. Slučajan nalaz od jula 1972. godine potvrdio je pretpostavku da je tvrđava bila “ljetište“, ljetna rezidencija bosanskih vladara, da je bila ukrašena ornamentiranom plastikom, pošto je nađen fragment kamene plastične dekoracije gotičkog karaktera, vjerojatno iz unutrašnjosti jedne od dvorana tvrđave. U okviru priprema za rat sa Osmanlijama, kralj Tomaš je sa kancelarijom i čitavim dvorom, boravio u Kozogradu u avgustu 1444. godine. U njegovoj pratnji nalazili su se i dubrovački poslanici. Pred osmanskom opasnošću kralj se morao povlačiti prema Bobovcu, a tom je prilikom došlo do nereda u kraljevom uredu, tako da su dubrovački poslanici, koji su i sami sudjelovali u preseljenju, zatražili od svoje vlade “da se pošalje nova kopija povelje, koju treba izdati kralj“, jer se moglo dogoditi da su prvu u tim događajima izgubili.

Godine 1463. godine iz Kozograda u Dubrovnik je prešla bosanska kraljica Katarina, a Osmanlije su ga osvojili 1463. godine.

Opis

Okolina tvrđave je bezvodna, tako da se Kozograd opskrbljavao vodom s izvora Bistrice. Još uvijek se mjestimično primjećuju tragovi jarka, vodovoda (rezervoara - bunara koji se nalazio iza kozogradske Branić-kule) i paralelnog puta – “kaldrme“ koja je spajala Kozograd sa zapadnim dijelovima Bosne. Sjeverno, niže od Kozograda nalazila se Varoš ili Varošište. Može se pretpostaviti da se radilo o naselju rudara koji su u rudarskim revirima ispod Kozograda, po potoku Trošniku i Pijukovcu, kopali i talili rudu, a u Varoši stanovali u niskim objektima.

Kozograd je karakterističan bosanski srednjovjekovni grad po slobodnom tlocrtu i vrlo vještom korištenju konfiguracije terena. Građen je od lomljenog, a ponegdje i obrađenog kamena. Ostaci Kozograda i naselja pod njim vide se sa južne strane Fojnice. Prilazi mu se sa južne strane, preko dubokog jarka koji je sačuvan u dužini od oko 60 metara. Pripada tipu utvrde sa oborom nepravilnog oblika i dvije kule. Obor je imao oblik nepravilnog trougla čija je hipotenuza dužine 50 metara.

Literatura

• Pavao Anđelić, Studija o teritorijalno-političkoj organizaciji srednjovjekovne Bosne. Sarajevo, 1982.
• Vlajko Palavestra, Odjeljak – Opsada Kozograda. Historijska usmena predanja iz Bosne i Hercegovine. Zbornik predavanja i komentari. Sarajevo: Buybook, 2004.

Reference

43°56′2″N, 17°54′4″E

Vanjski linkovi

• Zvanična stranica komisije nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine