Saturnijski stih
Saturnijski ili saturnski stih (versus saturnius) najstariji je poznati stih u rimskom pesništvu. Ime je dobio po imenu starog italskog boga Saturna, koji je u mitu imao i ulogu kralja drevnog Lacija, čiju je vladavinu karakterisalo "zlatno doba" sreće i izobilja.[1] Tako su rimski gramatičari nazivom versus saturnius obeležili drevnost ovoga stiha i njegovo italsko poreklo.
Njegova metrička struktura je nejasna, jer su nam od dela pisanih u ovom stihu sačuvani samo fragmenti, tj. oko 160 pouzdanih primera.[2] Ni o prirodi ritma ne zna se ništa pouzdano. Jedni smatraju da se radi o kvantitativnom ritmu, kao u grčkoj poeziji, a drugi da je saturnijski stih imao akcenatski ritam, tj. da je zavisio od rasporeda naglašenih slogova. Jasno je toliko da se saturnijski stih može podeliti na dva dela nejednake dužine. Prvi se sastoji iz tri, a drugi iz dva prirodno naglašena sloga, dok je broj nenaglašenih slogova među njima neodređen. Međutim, nije sasvim sigurno kako je izgledao taj raspored naglašenih slogova.
Još su antički pisci pokušavali da različitim oblicima saturnijskog stiha nađu paralele u grčkoj metrici, ali u tome nisu uspeli. Servije, koji je oko 400. g. nove ere sastavio i dve rasprave o rimskoj metrici, kaže da je saturnijski stih sastavljen ad rythmum solum ("samo prema ritmu"),[3] što očito pokazuje da mu nije našao određene metričke sheme. I sačuvani primeri polazuju veliku raznolikost u varijantama metričke sheme ovoga stiha. Pokušalo se da se svi sačuvani saturnijski stihovi svedu na shemu jampskog katalektičkog septenara, tj. sedam jamba (U ‒), od kojih bi poslednji bio nepotpun jer mu nedostaje jedan slog. Drugi su smatrali da se taj stih može svesti na shemu trohejskog senara sa anakrusom, tj. šest troheja (‒ U), kojima prethodi jedan slog neodređenog kvantiteta. Na formulisanje ove teze naročito je uticao Cezije Bas i njegova analiza poznatog stiha dabunt malum Metelli Naevio poetae kao kombinacije dužeg jampskog i kraćeg trohejskog dela.[4]
Aliteracija je imala važnu ulogu u ovom stihu, s obzirom na to da se on koristio u religijskim himnama kao što su Arvalska i Salijska pesma, te u epitafima i trijumfalnim pesmama. U saturnijskom je stihu Livije Andronik preveo Homerovu Odiseju, a Gnej Nevije napisao Punski rat. U narodnom pesništvu održao se ovaj stih do Ciceronovog vremena. Horacije za ovaj stih kaže da je rusticus (= seljački) i horridus (= grub).[5] Čini se da je od 240. pne. bio pod jakim uticajem grčke kvantitativne metrike.
- ↑ Ovidije, Metamorphoses, I, 89-113,
- ↑ Milan Budimir i Miron Flašar, Pregled rimske književnosti, 1991, 101.
- ↑ Servije, komentar uz Vergilijeve Georgike, II, 385.
- ↑ U prevodu: "Osvetiće se Meteli pesniku Neviju". Tim je stihom navodno jedan član uticajne porodice Metela odgovorio na napade kojima su bili izloženi u delima pesnika Gneja Nevija.
- ↑ Horacije, Epistulae, II, 1, 156-159.