Prvi pisani spomenik u Bosni i Hercegovini
Prvi pisani spomenik u Bosni i Hercegovini pronađen je u mjesecu julu 1959. god. na lokalitetu Pod kod Bugojna, Bosna i Hercegovina. Prilikom arheoloških istraživanja pod vodstvom Borivoja Čovića, u sloju požara oko 600. godine p.n.e. nađena je i plitka manja posuda na čijem vanjskom, gornjem obodu je bio vidljiv natpis. Na osnovi dosadašnjeg nivoa znanja, natpis se smatra za najstariji poznati trag pismenosti sa područja današnje Bosne i Hercegovine. Nalazi se u depou Zemaljskog muzeja u Sarajevu pod inventarskim brojem 46 417.[1]
Opis nalaza[uredi | uredi kod]
Borivoje Čović je definirao željeznodobno naselja na Podu kod Bugojna kao izvrno organizirano naselje, dobro utvrđeno, sa pravilnim rasporedom kuća, sa uskim uličicama, koje su se po strogim zakonima komunalne discipline održavale, sa razvijenim zanatstvom i trgovinom, čiji je obim daleko premašivao potrebe njegovih stanovnika, sa trgom i podgrađem. Po Čoviću to više nije bilo selo, nego nešto slično gradu, makar i u embrionalnoj ili protourbanoj formi. Naselje je bilo i bitno trgovačko odredište, do kojeg su vodile komunikacije iz primorja. Obavljana je trgovina sa etrurskim i umbrijskim zajednicama, koje su imale i koristile pismo.
Crvenkasto – smeđa posuda je izrađena od dobro pečene gline, visine oko 6,5 cm i najveće širine 14,5 cm. Izvana je umjereno glatka, a iznutra je grublje izrade. Njen jednostavan oblik, ukazuje da je ona domaći proizvod. Na trećini površine sa vanjske strane jasno se vidi tekst natpisa koji se sastoji od oko 30 znakova.
Tumačenja[uredi | uredi kod]
Borivoj Čović iznio je mišljenje po kome natpis nastao tako što je lokalni govor neke ilirske zajednice napisan grčkim alfabetom iz pretklasičnog, arhajskog perioda. Tekst je tumačio u okvirima njegove navodne magijske bitnosti za stanovnike Poda, i trgovačkih i drugih veza domorodačkih, ilirskih zajednica iz dinarske kontinentalne unutrašnjosti sa grčkim i italskim (etrurskim) prostorima, odnosno razvijenim civiliziranim svijetom Mediterana.[2]
Radmila Šalabalić je detaljno analizirala natpis predloživši identifikaciju teksta sa slovima i znacima svojstvenim etrurskom i umbrijskim alfabetima, dok je u pogledu jezika kojim je napisan, ostala neodređena. Iznijela je uslovnu hipotezu da natpis sadrži posvetu etrurskim božanstvima.
Aleksandar Stipčević je o ovom natpisu iznio mišljenje kojim je dodatno relativizirao “ilirstvo” u pismu jer “tu nije riječ o natpisu, nego eventualno o imitaciji nekog natpisa od strane nepismenog ilirskog grnčara.
Salmedin Mesihović smatra:
- Natpis je napisan italskim slovima (etrurskim i umbrijskim), ali je jezik vjerojatno domaći (ilirski)
- Natpis ima religijski posvetni, votivni karakter.
- Na natpisu se spominje ime nebeskog i svjetlosno – solarnog božanstva koje se poštovalo kod Ilira
- Na natpisu se spominje trgovac koji je dar ili zavjet učinio.
Nacionalni spomenik[uredi | uredi kod]
Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj od 27. juna do 5. jula 2005. godine, donijela je odluku da se Pod, praistorijsko gradinsko naselje u Bugojnu proglasi za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.[3] Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Martin Cherry, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća). Nacionalni spomenik čini arheološko područje - gradinsko prapovijesno naselje sa pokretnim arheološkim materijalom, među kojim je vaza sa natpisom.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Salmedin Mesihović - Tajna natpisa broj 46417 / Secret of Inscription number 46417”. 1. elektronsko izd. - El. knjiga. - Sarajevo : autor, 2023. Pristupljeno 9. 2. 2023.
- ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – DEZIDIJATI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Pod, prapovijesno gradinsko naselje u Bugojnu”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 15. 10. 2023.