Državni udar u Čileu 1973 – razlika između verzija
Nova stranica: {{Infokutija vojni sukob | sukob = Čileanski državni udar 1973 | slika = Golpe de Estado 1973.jpg | slika_opis = Bombardiranje palače La Moneda | dio = [... |
Nema sažetka izmjene |
||
| Red 16: | Red 16: | ||
*[[Čileanska ratna mornarica]] |
*[[Čileanska ratna mornarica]] |
||
*[[Carabineros de Chile|Čileanski karabinjeri]] |
*[[Carabineros de Chile|Čileanski karabinjeri]] |
||
| |
| komandant1 = {{flag icon|Čile}} [[Salvador Allende]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[Orlando Letelier]]<br>{{flag icon|Čile}} Ariel Fontana<br>{{flagicon image|MIR Chile.svg}} [[Miguel Enríquez]] |
||
| komandant2 = {{flag icon|Čile}} [[Augusto Pinochet]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[Gustavo Leigh]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[José Toribio Merino]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[César Mendoza]] |
| komandant2 = {{flag icon|Čile}} [[Augusto Pinochet]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[Gustavo Leigh]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[José Toribio Merino]]<br/>{{flag icon|Čile}} [[César Mendoza]] |
||
}} |
}} |
||
'''[[Čile]]anski [[državni udar]] [[1973]]. godine''' predstavljao je kulminaciju višegodišnje političke krize u Čileu, izazvane eskalacijom sukoba između [[levica|ljevičarskog]] predsjednika [[Salvador Allende|Salvadora Allendea]] na jednoj, i [[desnica|desničarskog]] [[Nacionalni kongres Čilea|Nacionalnog kongresa]] (parlamenta) na drugoj strani, koji je svoje korijene imao u Allendeovoj namjeri da u Čile uvede [[socijalizam]]. Sukob, koji je zahvaljujući [[hladni rat|hladnom ratu]] osim ideološke i ekonomske imao i međunarodnu dimenziju, te u kome su Allendea podržavali [[SSSR]] i [[Kuba]], a čileanske desničare [[SAD]], riješen je kada su [[oružane snage Čilea|čileanske oružane snage]] uz finacijsku i propagandnu podršku [[CIA]]-e, izvele državni udar 11. septembra 1973. Pučisti su za nekoliko sati uspjeli preuzeti nadzor nad zemljom, a Allende je izvršio samoubistvo nakon što je s najvjernijim pristašama nekoliko sati pružao otpor opkoljen u [[La Moneda (palača)|predsjedničkoj palači]]. Pučisti, organizirani u [[vojna hunta|huntu]] čiji je vođa kasnije postao [[Augusto Pinochet]], su potom tokom sljedećih nekoliko dana započeli [[strahovlada|strahovladu]] tokom koje su uhapšene i [[tortura|mučene]] na desetine hiljada ljevičara i Allendeovih pristaša; pri tome je [[fizička likvidacija|likvidirano]] između 1500 i 3000 ljudi, među kojima je bio i niz uglednih ličnosti kao muzičar [[Victor Jara]]. Pinochetov režim je zahvaljujući tome u korijenu sasjekao pokušaje ljevičara da organiziraju kontra-puč, odnosno neutralizirao kasnije pokušaje pokretanja [[gerila|gerile]]; zahvaljujući tome je ostao na vlasti sve do 1990. godine i proveo radikalne [[neoliberalizam|neoliberalne]] ekonomske reforme koje će kasnije postati uzor mnogim razvijenim državama. Puč je, bez obzira na to, predstavljao jedan od najvažnijih, ali i najtraumatičnijih događaja u [[historija Čile|historiji Čilea]], ali i šire; svjetskoj javnosti su razmjeri krvoprolića bili neshvatljivim s obzirom na raniju reputaciju Čilea kao oaze stabilnosti i "uredne" [[liberalna demokracija|liberalne demokracije]] u Latinskoj Americi. |
|||
==Vanjske veze== |
|||
*[http://archives.cnn.com/2000/WORLD/americas/09/20/cia.chile/index.html CIA acknowledges involvement in Allende's overthrow Pinochet's rise, CNN.] |
|||
*[http://www.salvador-allende.cl/Cronologia/cronologia.htm Cronología], Salvador-Allende.cl, originally published in ''Archivo Salvador Allende'', number 14. An extensive Spanish-language site providing a day-by-day chronology of the Allende era. This is clearly a partisan, pro-Allende source, but the research and detail are enormous. {{es icon}} |
|||
*[http://www.gwu.edu/~nsarchiv/latin_america/chile.htm National Security Archive's Chile Documentation Project] which provides documents obtained from FOIA requests regarding U.S. involvement in Chile, beginning with attempts to promote a coup in 1970 and continuing through U.S. support for Pinochet |
|||
*[http://foia.state.gov/Reports/ChurchReport.asp US Dept. of State FOIA Church Report (Covert Action in Chile)] |
|||
*[http://www.democracynow.org/2010/9/15/another_9_11_anniversary_september_11 11 September 1973, When US-Backed Pinochet Forces Took Power in Chile] – video report by ''[[Democracy Now!]]'' |
|||
{{DEFAULTSORT:CČileanski puč}} |
|||
[[Category:1973]] |
|||
[[Category:Pučevi]] |
|||
[[Category:Hladni rat]] |
|||
[[br:Taol-stad Gwengolo 1973 e Chile]] |
|||
[[ca:Cop d'estat de l'11 de setembre de 1973]] |
|||
[[cy:Coup d'état Chile, 1973]] |
|||
[[de:Putsch in Chile 1973]] |
|||
[[en:1973 Chilean coup d'état]] |
|||
[[es:Golpe de Estado en Chile de 1973]] |
|||
[[eu:1973ko Txileko estatu kolpea]] |
|||
[[fa:کودتای ۱۹۷۳ شیلی]] |
|||
[[fr:Coup d'État du 11 septembre 1973 au Chili]] |
|||
[[ko:1973년 칠레 쿠데타]] |
|||
[[it:Golpe cileno del 1973]] |
|||
[[nl:Staatsgreep in Chili (1973)]] |
|||
[[ja:チリ・クーデター]] |
|||
[[pl:Pucz w Chile 1973]] |
|||
[[pt:Golpe de Estado no Chile em 1973]] |
|||
[[ru:Военный переворот 1973 года в Чили]] |
|||
[[fi:Chilen sotilasvallankaappaus 1973]] |
|||
[[sv:Militärkuppen i Chile 1973]] |
|||
[[tr:1973 Şili Darbesi]] |
|||
[[zh:1973年智利政變]] |
|||
Verzija na datum 16 septembar 2012 u 18:07
| Čileanski državni udar 1973 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment hladnog rata | |||||||
| |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Čileanska vlada:
|
Čileanske oružane snage:
| ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
Salvador Allende Orlando Letelier Ariel Fontana Miguel Enríquez
|
Augusto Pinochet Gustavo Leigh José Toribio Merino César Mendoza
| ||||||
Čileanski državni udar 1973. godine predstavljao je kulminaciju višegodišnje političke krize u Čileu, izazvane eskalacijom sukoba između ljevičarskog predsjednika Salvadora Allendea na jednoj, i desničarskog Nacionalnog kongresa (parlamenta) na drugoj strani, koji je svoje korijene imao u Allendeovoj namjeri da u Čile uvede socijalizam. Sukob, koji je zahvaljujući hladnom ratu osim ideološke i ekonomske imao i međunarodnu dimenziju, te u kome su Allendea podržavali SSSR i Kuba, a čileanske desničare SAD, riješen je kada su čileanske oružane snage uz finacijsku i propagandnu podršku CIA-e, izvele državni udar 11. septembra 1973. Pučisti su za nekoliko sati uspjeli preuzeti nadzor nad zemljom, a Allende je izvršio samoubistvo nakon što je s najvjernijim pristašama nekoliko sati pružao otpor opkoljen u predsjedničkoj palači. Pučisti, organizirani u huntu čiji je vođa kasnije postao Augusto Pinochet, su potom tokom sljedećih nekoliko dana započeli strahovladu tokom koje su uhapšene i mučene na desetine hiljada ljevičara i Allendeovih pristaša; pri tome je likvidirano između 1500 i 3000 ljudi, među kojima je bio i niz uglednih ličnosti kao muzičar Victor Jara. Pinochetov režim je zahvaljujući tome u korijenu sasjekao pokušaje ljevičara da organiziraju kontra-puč, odnosno neutralizirao kasnije pokušaje pokretanja gerile; zahvaljujući tome je ostao na vlasti sve do 1990. godine i proveo radikalne neoliberalne ekonomske reforme koje će kasnije postati uzor mnogim razvijenim državama. Puč je, bez obzira na to, predstavljao jedan od najvažnijih, ali i najtraumatičnijih događaja u historiji Čilea, ali i šire; svjetskoj javnosti su razmjeri krvoprolića bili neshvatljivim s obzirom na raniju reputaciju Čilea kao oaze stabilnosti i "uredne" liberalne demokracije u Latinskoj Americi.
Vanjske veze
- CIA acknowledges involvement in Allende's overthrow Pinochet's rise, CNN.
- Cronología, Salvador-Allende.cl, originally published in Archivo Salvador Allende, number 14. An extensive Spanish-language site providing a day-by-day chronology of the Allende era. This is clearly a partisan, pro-Allende source, but the research and detail are enormous. (es)
- National Security Archive's Chile Documentation Project which provides documents obtained from FOIA requests regarding U.S. involvement in Chile, beginning with attempts to promote a coup in 1970 and continuing through U.S. support for Pinochet
- US Dept. of State FOIA Church Report (Covert Action in Chile)
- 11 September 1973, When US-Backed Pinochet Forces Took Power in Chile – video report by Democracy Now!