Nekropola stećaka Gvozno
| Nekropola stećaka Gvozno | |
|---|---|
 Svjetska baština – UNESCO | |
 | |
 Bosna i Hercegovina, Gvozno polje, Kalinovik | |
| Registriran: | 2016. |
| Vrsta: | Kulturno dobro |
| Mjerilo: | iii, vi |
| Ugroženost: | yes |
| Referenca: | UNESCO |
Nekropola Gvozno, opština Kalinovik, nalazi se na listi 30 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Na listi su 22 nekropole u Bosni i Hercegovini, po 3 u Srbiji i Crnoj Gori, a 2 u Hrvatskoj.[1] Nekropola je i nacionalni spomenik BiH.[2]
Gvozno je malo kraško polje na Treskavici, udaljeno od Kalinovika oko 11 km prema sjeverozapadu. U južnom dijelu polja, u podnožju brda Gradac, smještena je nekropola.
Nekropola zauzima površinu od 46 x 23 m. Sastoji se od ukupno 87 stećaka, od čega 4 sljemenjaka, 54 sanduka, 27 ploča i 2 spomenika u obliku krsta. Evidentirano je 14 ukrašenih stećaka.[3]
Stećak br. 3 (167 x 60x 10 cm) je ploča, utonula, bogato ukrašena. Na gornjoj plohi je prikazan štit pravougaonog oblika. Ispod štita se vide dijelovi dugog i pravog mača, njegova drška sa gornje i vrh sa donje strane štita. Na štitu je prikazana neka fantastična životinja sa razgranatim repom, koja ovdje ima heraldički karakter. Prikazana je i figura muškarca približno iste visine kao štit, sa jednom rukom na boku i drugom na maču i štitu. Noge su blago povijene, kao u pokretu. Na sebi ima kratku haljinu ili košulju koja se prema dnu širi. Ispod ovoga prikaza, plastično je izveden krst-rozeta. Sastoji se od četiri sastavljena kružna vijenca u čijim se poljima nalaze još po dva koncentrična vijenca.
Stećak br. 10 (105 x 54 x 33 cm) je mali sanduk sa postoljem. Pripada dječijem grobu. Na gornjoj plohi, tehnikom urezivanja, prikazan je pravougaoni štit sa mačem ispod njega. Na štitu su tri kružna vijenca. U donjoj polovici plohe, ispod vrha mača, urezan je polumjesec, a ispod njega lijevo i desno po jedan krst – svastika. Do polumjeseca na lijevoj strani su tri polukružna vijenca, slično kao na štitu. Na drugoj strani su linija i krug sa šiljastim završetkom. Na sjevernoj bočnoj strani prikazane su dvije ljudske figure u pokretu, jedan kružni vijenac i neki vodoravno postavljeni predmet. Na južnoj bočnoj strani urezani su konj sa konjanikom i tri figure koje se drže rukama, kao u kolu. Na zapadnoj čeonoj strani je urezan krst čiji se poprečni krakovi i gornji uspravni krak završavaju krugovima. Desno od krsta je kružni vijenac. Suprotna čeona strana je ukrašena motivom u vidu uspravne stabljike koja se pri vrhu račva i od čije sredine prema gore idu dvije spiralne linije.[4]
Stećak br. 42 (163 x 67 x 54 cm) je visoki sanduk, ukrašen na gornjoj i dvjema uspravnim stranama. Na gornjoj plohi je plastično prikazana savijena ruka koja drži mač. Na sjevernoj bočnoj strani plastično je prikazana scena iz lova. Raspoznaje se konj sa konjanikom u pokretu, ispred toga dvije životinje koje podsjećaju na divokoze, a zatim figura muškarca sa mačem okrenutim prema bližoj životinji. Ispod ove scene prikazane su još tri životinje, od kojih je srednja okrenuta u suprotnom smjeru od ostalih. Na sjeverozapadnoj čeonoj strani plastično je prikazano muško kolo. Tri muškarca na glavama nose kape sa šiljastim dodacima. Noge su savijene u koljenima, pa izgleda da je kolo u pokretu. Kolovođa je visoko uzdigao slobodnu ruku. Scena je vrlo dinamična.[5]
I svi ostali ukrašeni stećci su sa istim motivima.
Stećci br. 86 i 87 su pravilno i lijepo klesani spomenici, visine 180 i 200 cm., u obliku krsta, bez ukrasa. Krstovi su polomljeni, prevaljeni i utonuli u zemlju.
Između grobova sa stećcima su vidljivi ponegdje i grobovi koji su samo oivičeni kamenjem na površini.[6] Jedan takav grob je pretražen i nađen je ljudski skelet na 100 cm dubine.
Znatan broj stećaka oštećen je usljed dugotrajnog djelovanja atmosferilija. Stećci su veoma ugroženi prisustvom biljnih organizama, lišaja i mahovine. Veliki je broj utonulih stećaka pa ne postoje konačni podaci o zastupljenosti i raznovrsnosti dekorativnih motiva
- Dubravko Lovrenović-Bosansko i humsko mramorje srednjeg vijeka
- ↑ „Državna komisija”. Arhivirano iz originala na datum 2020-01-17. Pristupljeno 2017-02-27.
- ↑ „Nekropola Gvozno”. kons.gov.ba. Arhivirano iz originala na datum 2022-09-30. Pristupljeno 13. 10. 2016.
- ↑ „Šefik Bešlagić: STEĆCI, KATALOŠKO-TOPOGRAFSKI PREGLED”. Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Nada Miletić: STEĆCI – Umjetnost na tlu Jugoslavije”. Izdavački zavod Jugoslavija, Beograd – Spektar Zagreb – Prva književna komuna Mostar, 1982. Pristupljeno 9. 2. 2017.
- ↑ „Marian Wenzel, Ukrasni motivi na stećcima”. Sarajevo: Veselin Masleša, 1965. Pristupljeno 9. 2. 2018.
- ↑ „Šefik Bešlagić: STEĆCI – KULTURA I UMJETNOST”. Sarajevo: Veselin Masleša, 1971. Pristupljeno 9. 2. 2017.