Mračno doba (Kambodža)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Mračno doba ili Srednji period[1] je naziv za period u historiji Kambodže od pada Kmerskog Carstva 1431. godine pa do uspostave francuskog protektorata 1863. godine. Mračno doba obuhvaća period postepenod slabljenja i teritorijalnog sužavanja nekoć moćnog Kmerskog Carstva, mahom pod naletom susjednih naroda, koji su također htjeli uspostaviti dominaciju nad tokom rijeke Mekong. Kako su zbog vanjskih invazija kambodžanski vladari često morali seliti svoje prijestolnice, država je tokom ovog perioda izmijenila nekoliko glavnih gradova, po kojima su manji periodi Mračnog doba dobili ime. Ti gradovi su bili:
- Srey Santhor (1431–1434)
- Chaktomuk (1434–1525)
- Longvek (1525–1603)
- Lvea Aem (1603–1620)
- Oudong (1620–1863)
S obzirom na rijetkost pouzdanih izvora, posebice za XV. i XVI. vijek, još uvijek ne postoji znanstveno potvrđena ili obranjiva teorija oko konkretnih razloga raspada Kmerskog Carstva,[2][3] međutim naučnici su više-manje suglasni oko šire skupine razloga koji su doveli do kraha, a među koje spadaju – postepene vjerske, dinastičke, administrativne i vojne promjene, problemi s okolišem i prirodne katastrofe.[4] Naučnici su posljednjih godina posebno skloni isticati ekološke probleme kao jedan od glavnih uzroka slabljenja Kmerskog Carstva.[5][6][7][8]
Do XIII. vijeka, kameni epigrafi u hramovima, koji su bili primarni izvor za kmersku historiju, postali su rijetkost i nisu se pojavljivali sve so sredine XVI. vijeka. Stari angkorski spisi o kraljevskoj kronologiji završavaju s Jayavarmanom IX., koji je vladao od 1327. do 1336. godine, te tokom perioda od ukupno 200 godina ne postoji nijedan suvremeni zapis koji uopće navodi ime nekog vladara, a kamoli neke detaljnije podatke; Kambodžanske kraljevske kronike, koje obuhvaćaju period Mračnog doba, nastale su tek u XVIII. i XIX. vijeku i nisu apsolutno pouzdan izvor. Izgradnja hramova i sličnih monumentalnih građevina stala je nakon vladavine Jayavarmana VII. u XIII. vijeku. Prema Michaelu Vickeryju, jedini izvori za XV. vijek su vanjski, odnosno kineski anali Ming Shilu te najranije kraljevske kronike Kraljevstva Ayutthaya,[9] mada se oba izvora moraju tumačiti s oprezom.[10]
Jedini događaj koji se može smatrati potpuno vjerodostojnim i koji služi kao referentna točka za cjelokupnu kambodžansku historiju XV. vijeka je sijamska intervencija u tadašnjem središtu Kmerskog Carstva, gradu Yaśodharapuri, negdje oko 1431. godine; ipak, točni uzroci i motivi za intervenciju nisu poznati. Historičari danas smatraju kako je ovaj događaj uzrokovao selidbu centra moći kmerske države prema jugu, odnosno gradovima Chaktomuku i Longveku.[11][12]
Izvori za XVI. vijek su značajno brojniji, ali i dalje dolaze izvan Kambodže. Kraljevstvo ima svoje središte na rijeci Mekong te funkcionira kao integralni dio azijske mreže pomorske trgovine,[13][14] preko koje dolazi i do prvog kontakta s Europljanima.[15] Konstantni sukobi sa Sijamom dovode do kontinuiranog gubitka teritorija na zapadu te, u konačnici, pada Longveka tokom 1594. godine. Tokom XVII. vijeka, Vijetnamci su preko svog "Marša na jug" došli do Prei Nokora na delti Mekonga. Ovi događaji su postepeno dovodili do toga da Kambodža izgubi pristup moru i pomorskoj trgovini.[16]
Dominacija Sijama i Vijetnama nastavila se kroz XVII. i XVIII. vijek, što je dovelo do čestog seljenja prijestolnice te reduciranje Kambodže do statusa vazalne države. Obje su strane naizmjenično tražile pokornost kambodžanskog vladara.[17] Početkom XIX. vijeka, kada su vladarske dinastije u Sijamu i Vijetnamu konsolidirale moć, Kambodža je postala zajedničko sizerenstvo, izgubivši tako svoj suverenitet. Kako bi zaštitio svoju zemlju od potpunog nestanka, kambodžanski kralj Ang Duong je pristao na ponudu kolonijalne Francuske i prihvatio zaštitu, što je formalizirano 11. kolovoza 1863. godine, kada je kralj Norodom potpisao dokument kojim je nastao Francuski protektorat u Kambodži.[18]
- ↑ „Murder and Mayhem in Seventeenth Century Cambodia - The so-called middle period of Cambodian history, stretching from... - Reviews in History”. School of Advanced Study at the University of London. 28 February 2009. Arhivirano iz originala na datum 2015-06-15. Pristupljeno 14 June 2015.
- ↑ „What the collapse of ancient capitals can teach us about the cities of today by Srinath Perur - There had long been a debate about what led to the decline of Angkor and the southward move of the Khmer...”. The Guardian. 14 January 2015. Pristupljeno 27 June 2015.
- ↑ „Cambodia and Its Neighbors in the 15th Century, Michael Vickery”. Michael Vickery’s Publications. 1 June 2004. Pristupljeno 8 June 2015.
- ↑ „Scientists dig and fly over Angkor in search of answers to golden city's fall by Miranda Leitsinger”. The San Diego Union-Tribune. 13 June 2004. Arhivirano iz originala na datum 2013-12-24. Pristupljeno 19 June 2015.
- ↑ „Laser scans flesh out the saga of Cambodias 1200 year old lost city”. KHMER GEO. Arhivirano iz originala na datum 14 June 2015. Pristupljeno 11 June 2015.
- ↑ „Possible new explanation found for sudden demise of Khmer Empire”. Phys org. 3 January 2012. Pristupljeno 11 June 2015.
- ↑ „The emergence and ultimate decline of the Khmer Empire - ...the Empire experienced two lengthy droughts, during c.1340-1370 and also c.1400-1425...”. Studies of Asia. Arhivirano iz originala na datum 2020-06-20. Pristupljeno 19 June 2015.
- ↑ „Climate as a contributing factor in the demise of Angkor, Cambodia”. National Academy of Sciences. Pristupljeno 19 June 2015.
- ↑ „Mak Phœun : Histoire du Cambodge de la fin du XVIe au début du XVIIIe siècle”. Michael Vickery. Pristupljeno 11 June 2015.
- ↑ „The Ming Shi-lu as a Source for the Study of Southeast Asian History”. Southeast Asia in the Ming Shi-lu. Arhivirano iz originala na datum 22 June 2015. Pristupljeno 12 June 2015.
- ↑ „Kingdom of Cambodia - 1431-1863”. GlobalSecurity. Pristupljeno 12 June 2015.
- ↑ „Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders By Ross Marlay, Clark D. Nehe”. Google Books. Pristupljeno 12 June 2015.
- ↑ „Giovanni Filippo de MARINI, Delle Missioni… CHAPTER VII - MISSION OF THE KINGDOM OF CAMBODIA by Cesare Polenghi - It is considered one of the most renowned for trading opportunities: there is abundance...”. The Siam Society. Pristupljeno 1 July 2015.
- ↑ „Charting the Shape of Early Modern Southeast Asia By Anthony Reid”. Google Books. Pristupljeno 14 June 2015.
- ↑ „Maritime Trade in Southeast Asia during the Early Colonial Period”. University of Oxford. Pristupljeno 12 June 2015.
- ↑ „MA Short History of South-East Asia edited by Peter Church”. Google Books. Pristupljeno 12 June 2015.
- ↑ „Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East... Volume 1”. Google Books. Pristupljeno 7 June 2015.
- ↑ „London Company's Envoys Plot Siam”. Siamese Heritage. Pristupljeno 7 May 2015.
- Chakrabartty, H. R. (1988). Vietnam, Kampuchea, Laos, Bound in Comradeship: A Panoramic Study of Indochina from Ancient to Modern Times, Volume 2. Patriot Publishers. ISBN 8170500486. Pristupljeno 16 February 2014.
- Cormack, Don (2001). Killing Fields, Living Fields: An Unfinished Portrait of the Cambodian Church - The Church That Would Not Die. Contributor Peter Lewis (reprint izd.). Kregel Publications. ISBN 0825460026. Pristupljeno 16 February 2014.
- Fielding, Leslie (2008). Before the Killing Fields: Witness to Cambodia and the Vietnam War (illustrated izd.). I.B.Tauris. ISBN 1845114930. Pristupljeno 16 February 2014.
- Kiernan, Ben (2008). Blood and Soil: A World History of Genocide and Extermination from Sparta to Darfur. Melbourne Univ. Publishing. ISBN 052285477X. Pristupljeno 16 February 2014.
- Kiernan, Ben (2002). The Pol Pot Regime: Race, Power, and Genocide in Cambodia Under the Khmer Rouge, 1975-79 (illustrated izd.). Yale University Press. ISBN 0300096496. Pristupljeno 16 February 2014.
- Osborne, Milton (2008). Phnom Penh : A Cultural History: A Cultural History. Oxford University Press. ISBN 0199711739. Pristupljeno 16 February 2014.
- Reid, Anthony (1999). Charting the shape of early modern Southeast Asia. Silkworm Books. ISBN 9747551063. Pristupljeno 16 February 2014.
- The Ram Khamhaeng Inscription - The fake that did not come true Arhivirano 2016-03-05 na Wayback Machine-u
- What the collapse of ancient capitals can teach us about the cities of today
- Center for Southeast Asian Studies Japan
- Center for Khmer Studies
- Strange Parallels - Southeast Asia in a Global Context by Victor Lieberman
- Maritime boundary delimitation in the gulf of Thailand - information on multiple unsolved regional border disputes,dating back to the dark ages