Rog (instrument)
Za ostale upotrebe, v. Rog (razvrstavanje).- Za ostale upotrebe, v. Horna (razvrstavanje).
| Rog ili horna | |
|---|---|
 | |
| it.: | corno |
| nem.: | Horn |
| fr.: | cor |
| en.: | horn |
| ru.: | rog |
| Skraćenica | |
| cor | |
| Porodica instrumenata | |
| limeni duvački instrumenti | |
Rog ili horna (engl. horn, fr. cor, nem. Horn, rus. rog, ital. corno) je limeni duvački muzički instrument od konusne, kružno višestruko uvijene cijevi sa pregradnim ventilima, koja započinje malim uskim lijevkom (nausnik), a završava većim, zvonolikim proširenjem. Zvuk se proizvodi duvanjem, a tonovi doziranjem duvanja i pritiskom pristima po ventilima. Ovaj rog je neformalno poznat kao Francuski rog.[1][1][2]
Preteča roga ili horne je životinjski rog. To je izdubljen životinjski rog ili slonova kljova. Koristio je u lovu, kasnije u ratovima, religioznim ceremonijama i kao muzika za igranje.[2][3][1]
Rog se prvo se izrađivao od životinjskog roga ili slonovače. Poslije od žutog limenog lima, a danas i od metalne legure zvane novo srebro.[3]
Oscilovanje vazduha proizvodi zvuk. Količina, kontinuitet, intenzitet i dužina vazdušnog stuba daju raznolike tonske elemente koji uređeni po određenim pravilima jesu muzika. Svirač uduvava vazduh, praveći vazdušnu struju - stub vazduha . Dužina tog vazdušnog stuba smanjuje ili povećava izlazni ton zvuka. Ovu dužinu određuju tri ugrađena pregradna ventila koji za dužinu dopunske cijevi koju oni aktiviraju, produžavaju vazdušni stub. Pritiskom na prvi ventil ton se snižava za cio stepen, na drugi za polastepen, a na treći za stepen i po. Istovremenim pritiskom na dva ventila, ili čak i na sva tri, mogu se ostvariti sniženja sve do intervala umanjene kvinte. Pri ovome dužina vazdušnog sutba varira od 3,36 do 5,50 metara. Preduvavanje na rogu ili horni ide čak do 16. alikvota, pa i više. Zato je tonski raspon vrlo veliki: od ₁H do f² (izuzetno čak i do b² ) u zvuku, a u notaciji – pošto je horna transponujući intrument in F – za čistu kvintu više: od Fis do c³(f³), u violinskom ili basovom ključu . Najbolji je srednje visoki registar- približno od f do c² (zvučno) u kojem rog ili horna raspolaže potpunom dinamičkom skalom u najboljem, tonski punom i zaobljenom, a izražajno raspevanom ili moćnom zvuku. Horna je izrazito nevirtuozni instrument pogotovo ako se poredi sa gudačkim ili drvenim duvačkim instrumentima.[3][2]
U najprimitivnijem rogu, lovčakom rogu, svirač priljubljenim usnama uz ljevkastu usku nausnicu roga uduvani vazdušni stub prekida titranjem svojih usana i tako proizvodi tonove. Poslije pronalaska ventila oko 1813.g. rog konačno postaje muzički instrument u današnjem smislu riječi.[3]
Svirač rog ili hornu drži udesno, naniže od usta. Ventilima manipuliše isključivo lijevom rukom sa tri srednja prsta, dok desnom pridržava instrument, sa šakom delimično zavučenom u sam izlazni lijevak. Takav položaj desne ruke omogućava po potrebi da svirač stisnutom pesnicom u lijevku, proizvede prigušen zvuk instrumenta. Naizmjenično otvoren i zatvoren lijevak šakom desne ruke, tzv. štop, proizvodi „eho-efekat“ kojim stvara utisak da zvuk dolazi iz daljine. Ova prigušenja mogu da izvedu i posebno izrađene „sordine“, (zarubljena kupa od drveta, kartona, plastične materije ili , rijeđe, metala) koje se stavljaju mjesto ruke u izlazni lijevak. Poseban efekat koji može da se izvede rogom ili hornom jeste glisando. Izvodi se naglim forsiranjem vazdušnog mlaza. Njegovo dejstvo je drastično i daje utisak urlika. Nalazi primjenu samo u posebnom muzičkom kontekstu. Radi naročitog isticanja svučne snage, u kulminacijama muzičkog toka, ponekad se propisuje podizanje lijevka u vis. U omiljene dinamičke efekte spada i nagla promjena jačine – fp, kao upečatljiv akcenat. Horna je zauzela redovno mjesto u orkestru i ostala je njigov dragocjen član. Rog ili hornu u svojim muzičkim kompozicijama često koriste: Mocart, Bah, Hendl, Gustav Maler, Kamij Sen-Sans, Pulenk, Rihard Štraus i drugi. Postoji obiman repertoar kamerne muzike pisan za rog. Tu je i Bramsov kompozicija za rog, klavir i violinu.[3][1]
|
Umjetnost sviranja na rogu | |
|---|---|
 Nematerijalna svjetska baština
| |
| |
 Belgija Francuska Italija Luksemburg | |
| Regija: | Evropa |
| Godina upisa: | 2020. |
| ID: | 01581 |
| Ugroženost: | |
| Poveznica: | UNESCO |
Umjetnost sviranja na rogu je na UNESCO-voj Reprezentativnoj listi nematerijalnog svjetskog naslijeđa čovječanstva kao zajednički element nematerijalnog kulturnog naslijeđa u Francuskoj, Belgiji, Italiji i Luksemburgu.[4] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog naslijeđa na zasjedanju koje je održano od 14. do 18. decembra 2020. u Parizu.[5]
- Lovački, vojnički, viteški i ceremonijalni
- Muzički
- Jednostruki rog . Koristi jedinstven sistem cijevi povezanih ventilima.
- Dvostruki rog
- Kompenzacioni dupli rog
- Rog sa odvojivim zvonom (lijevak)
- Herman Bauman – 1964. pobednik ARD Međunarodnom muzičkom takmičenju . bivši prvi rog u različitim orkestrima, uključujući Študgarstski simfonijski orkestar.
- Radek Baborak - poznati češki svirač roga, bivši prvi rog u Berlinskoj filharmoniji . Nosilac Gremi nagrade (1995).
- Denis Mozak - bivši prvi rog Kraljevske filharmonije .
- Dale Clevenger - sadašnji prvi rog Simfonijskog orkestra u Čikagu .
- Vinsent De Rosa - bivši prvi rog u nekoliko holivudskih orkestara .
- Ričard Danbar - bio je svirač francuskog roga.
- Daglas Hil - bivši prvi rog Madison Simfonijskog orkestra . Značajan kompozitor i nastavnik sviranja.
- Filip Majers - prvi rog Njujorške filharmonije od 1980.g.
- Džef Nelsen - Kanadski hornist od 2000.g.
- Šovani Punto - rog virtuoz. Nagrada po njemu nosi ime. Bio je violinista, koncertmajstor i kompozitor.
- David Piat - pobjednik BBC za mladog muzičara godine u takmičenju 1988.g.i sadašnji prvi rog Londonskog simfonijskog orkestra .
- Ginther Schiler - bivši prvi rog u Sinsinatijskom Simfonijskom orkestru i orkestru Metropoliten opera .
- Bari Tuckvel - bivši prvi rog Londonskog simfonijskog orkestra i autor više knjiga o sviranju horni.
- Radovan Vlatković - 1983 pobednik ARD Međunarodnog muzičkog takmičenja , bivšeg prvi rog i solista Simfonijskog orkestra Radio Berlina, i profesor na Univerzitetu Mocarteum u Salcburgu .
- Vilijam VERMEULEN - Međunarodno poznati rog solista i bivši prvi rog Simfonijskog orkestra –Honolulu. Sadašnji prvi rog Simfonijskog orkestra u Hjustonu, profesor na Univerzitetu Rajs. Uživa reputaciju i najviši rejting kod svojih učenika u američkim orkestrima.[2][3] [1]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Grupa autora, Enciklopedija leksikografskog zavoda, Jugoslovenski leksikografski zavod, Zagreb, 1962.g.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Grupa autora, Mala enciklopedija Prosveta, Prosveta, Beograd, 1959.g.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Despić D, Muzički instrumenti, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.g.
- ↑ UNESCO: Nematerijalna svjetska baština u Francuskoj - ich.unesco.org - Pristupljeno 19.01.2023.(en)
- ↑ UNESCO: Umjetnost sviranja na rogu - ich.unesco.org, Pristupljeno, 7.01.2023(en)
