Februarius
Mensis Februarius (sh. februar) drugi je i nakraći mesec u drevnom rimskom kalendaru, od čijeg imena potiče i srpskohrvatski naziv januar. Prethodio mu je Ianuarius (januar), a sledio Martius ("mart"). U najstarijem rimskom kalendaru, za koji su Rimljani smatrali da ga je ustanovio Romul, legendarni osnivač Rima, prvi je mesec bio Martius ("Marsov mesec", tj. mart), a cela se godina sastojala od samo deset meseci. Januar i februar navodno je dodao Numa Pompilije, drugi rimski kralj, i stavio ih na kraj godine. Nejasno je kad su Rimljani promenili kalendar tako da su na početak godine stavili januar i februar, no moguće je da se to dogodilo tek 153. pne.[2]
Februarius je u kalendaru koji je važio pre Cezarove reforme bio jedini mesec s parnim brojem dana i imao je 28 dana.[2] Antički pisci verovali su da je naziv ovog meseca poticao od reči februum, koja je označavala jednu alatku koja se koristila u ritualu očišćenja. Većina verskih svetkovina u februaru ticala se pokojnika ili nekog završetka, što je odslikavalo nekadašnji položaj ovog meseca na kraju godine. Paternalije (Petarnalia) bile su devetodnevna svetkovina kojom se održavala s ciljem da se oda počast precima i da se umilostive pokojnici, dok su se Terminalije (Terminalia) sastojale od niza rituala koji su se ticali kamena međaša i koji su verovatno isto imali za cilj da osnaže granicu godine koja se završavala.[3]
Poljoprivredni poslovi[uredi | uredi kod]
Mnogi rimski festivali i religijski rituali odslikavaju poljoprivredni karakter najstarije rimske države. Varon u svom spisu O zemljoradnji deli poljoprivrednu godinu na osam faza, pri čemu je proleće zvanično počinjalo 7. februara, kad se smatralo da zapadni vetar Favonije počinje povoljno puhati i kad je bilo vreme da se pripreme polja.[4] Tada je trebalo opleviti njive, pobrinuti se za vinograde i spaliti staru trsku. Neke vrste drveća su se tad orezivale, a pažnja se posvećivala i maslinjacima i voćnjacima.
Kolumela u svom delu O zemljoradnji kaže da se utrine i žitna polja "čiste" (purgunutur), što se verovatno odnosi kako na praktično čišćenje starih otpadaka tako i na ritualno očišćenje. Tako februarski poslovi ukazuju na čvrstu vezu između zemljoradnje i religije u rimskoj kulturi. Prema poljoprivrednim kalendarima, februar je bio posvećen Neptunu.[5]
Datumi[uredi | uredi kod]
Rimljani dane u mesecu nisu brojali od prvog do poslednjeg, nego su ih označavali brojeći unatrag od tri stalna datuma, a to su bile: None (Nonae, 5. ili 7. dan, zavisno od meseca), Ide (Idus, 13. ili 15. dan) i Kalende (Kalendae, 1. dan u mesecu). Februarske None bile su 5. dana, a Ide 13. dana meseca. Poslednji dan u februaru nazivao se "dan pre martovskih kalendi" (pridie Kalendas Martias). Rimljani su prilikom brojanja uključivali i dan od koga su počinjali, pa je, na primer, 9. februar bio "5. dan pre februarskih Ida", tj. pre 13. dana u mesecu, odnosno, na latinskom: ante diem quintam (V) Idūs Februarias, što se u pisanju obično beležilo skraćeno kao a.d. V Id. Feb. (ili se a.d. sasvim izostavljalo); 23. februar bio je "6. dan pre martovskih Kalendi" (VI Kal. Mart.).
Tokom februara postojao je jedan pokretni praznik (feriae conceptivae), iako ima pokazatelja da je zapravo vilo dva takva praznika u tom mesecu. Amburbium ("Ophodnja Grada") bilo je očišćenje celog grada, bez stalnog datuma, ali se čini da je uvek vršeno u februaru.[6] Fornakalije (Fornacalia) ("Svetkovina peći") slavilo je trideset kurija, drevnih jedinica na koje se delio rimski narod. Svaka je kurija zasebno slavila ovu svetkovinu predvođena svojim vođom (curio) u različite dane nakon februarskih Nona. Te je datume utvrđivao i objavljivao curio maximus, glavni među kurionima. Ko god je propustio Fornakalije koje je priredila njegova kurija, ili ko nije znao kojoj kuriji pripada, mogao je prisustvovati javnom festivali koji se uvek održavao kao zaključna ceremonija 17. februara.[7] U isto vreme kao i Fornakalije održavao se i festival u slavu pokojnih predaka, koji je dominirao ovim mesecom, a poslednji dan Fornakalija preklapao se s festivalom Kvirinalija (Quirinalia), poznatog i kao Praznik glupaka (feriae stultorum). Februarius je religijske tačke gledišta bio tako složen mesec, da, kad je sprovedena Cezarova reforma kalendara, dani u februaru nisu uopšte dirani, pa je tako on ostao najkraći mesec.[8]
U kalendaru u razdoblju republike i ranog principata svaki je dan bio obeležen slovom koje je označavalo religijski status tog dana. U februaru te su oznake bile:
- F za dies fasti, tj. za dane kad se na sudu mogla zakonito pokrenuti parnica;
- C, za dies comitalis, tj. za dan kad su se mogle održavati skupštine (comitia), izbori i neki sudski postupci;
- N za dies nefasti, tj. za dane kad su političke i sudske aktivnosti bile zabranjene;
- NP, čije značenje ostaje nejasno, a koristilo se kao oznaka onih dana kad su održavane javne svetkovine (feriae);
- EN za endotercissus, arhajski termin za reč intercissus (= "podeljen napola"), tj. za dane koji su bili nefasti ujutro, kad su se pripremale žrtve, i uveče, kad su se žrtve prinosile, a bili su fasti u ostatku dana.[9]
Krajem 2. veka nove ere na sačuvanim kalendarima više nema oznaka religijskog statusa dana (F, N, C itd.), što je verovatno delimično bio i rezultat reforme kalendara koje je sproveo Marko Aurelije.[10] Festivali koji su na sačuvanim fastima označeni velikim slovom ― a čiji su nazivi u donjoj tabeli u celini predstavljeni velikim slovima ― smatraju se najstarijim praznicima koji su u kalendar ušli pre 509. pne.[11] Dani su u rimskom kalendaru bili označeni i nundinalnim slovima, kao A B C D E F G H, čime su dani bili predstavljeni kao činioci "tržne nedelje".[12] (Ove su oznake izostavljene u donjoj tabeli.)
Dies religiosus bio je dan na koji pojedinici nisu smeli započinjati bilo kakav nov posao niti raditi bilo šta osim zadovoljavanja osnovnih potreba. Dies natalis označavao je godišnjicu utemeljenja ili obnove nekog hrama, koja se ponekada držala "rođendanom" božanstva. U doba carstva neki tradicionalni festivali u gradu Rimu izgubili su na značaju, a kao javni praznici na važnosti su dobili rođendani i druge godišnjice cara i njegove porodice. U vojnom kalendaru s religijskim praznicima, poznatom kao Feriale Duranum, žrtve u vezi s carskim kultom brojem su nadmašivale starije festivale.
Festivali koji su na sačuvanim fastima označeni velikim slovom ― a čiji su nazivi u donjoj tabeli u celini predstavljeni velikim slovima ― smatraju se najstarijim praznicima koji su u kalendar ušli pre 509. pne.[11] Od polovine 1. veka nove ere dodati su novi dani za održavanje raznih igara (cirkurskih) koje su priređivane u cirku u čast različitih božanstava.
Osim ako nije drukčije navedeno, informacije su preuzete iz Scullard 1981, str. 69–84.
| Moderni datum | Rimski datum | status | Rituali |
|---|---|---|---|
| 1. feb. | Kalendae Februariae | N | • Dies natalis hrama Junone Sospite. • Cirkuske igre u Herkulovu čast (od polovine 1. veka n. e.).[13] |
| 2 | ante diem IV Nonas Februarias | N | |
| 3 | a.d. III Nonas Februarias[14] | N | |
| 4 | pridie Nonas Februarias[15] | N | |
| 5 | Nonae Februariae | N | • Dies natalis hrama Sloge na Kapitolu. |
| 6 | ante diem VIII Idūs Februarias | N | |
| 7 | a. d. VII Id. Feb.[16] | N | |
| 8 | VI Id. Feb.[17] | N | |
| 9 | V Id. Feb. | N | |
| 10 | IV Id. Feb. | N | |
| 11 | III Id. Feb. | N | Ludi Genialici ("Igre za Genija", možda za Genija rimskog naroda,[18] od polovine 1. veka n. e. |
| 12 | pridie Idūs Februarias[19] | N | Ludi Genialici (nastavak). |
| 13 | Idūs Februariae | NP Dies religiosus. |
• Dies natalis Faunovog hrama na Tiberini. • Počinju devetodnevne Parentalije (Parentalia ili Parentatio) javnim ritualom koji vrše vestalke za kolektivne di parentes ili pretke rimskog naroda. |
| 14 | ante diem XVI Kalendas Martias | N | • Parentalije se nastavljaju. |
| 15 | a.d. XV Kal. Mart.[20] | NP Dies religiosus. |
• LUPERCALIA. • Parentalije se nastavljaju. |
| 16 | XIV Kal. Mart.[21] | EN | • Parentalije se nastavljaju. |
| 17 | XIII Kal. Mart. | NP Dies religiosus. |
• QUIRINALIA. • Poslednji dan Fornakalija. • Parentalije se nastavljaju. |
| 18 | XII Kal. Mart. | C | • Parentalije se nastavljaju. |
| 19 | XI Kal. Mart. | C | • Parentalije se nastavljaju. |
| 20 | X Kal. Mart. | C | • Parentalije se nastavljaju. |
| 21 | IX Kal. Mart. | F Dies religiosus. |
• FERALIA, kojima se obeležava kraj Parentalija uz prinošenje žrtvi Manima. |
| 22 | VIII Kal. Mart. | C | • Karistije (Caristia), porodično slavlje na kraju Parentalija. |
| 23 | VII Kal. Mart. | NP | • TERMINALIA. |
| 24 | VI Kal. Mart. | N | • REGIFUGIUM. |
| 25 | V Kal. Mart. | C | * Lorio, festival koji je utemeljio car Hadrijan da obeleži usvajanje Antonina Pija kao cezara.[22] |
| 26 | IV Kal. Mart. | EN | |
| 27 | III Kal. Mart. | NP | • EQUIRRIA |
| 28 | pridie Kalendas Martias [23] | C |
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ Na ovoj je slici prikazan samo heksametarski deo latinskog distiha, koji u celini glasi: umbrarum est alter, quo mense putatur honore / pervia terra dato manibus esse vagis (= "Drugi je mesec posvećen senkama, jer smatra se da tada Zemlju pohode Mani): Housman 1972, str. 1187.
- ↑ 2,0 2,1 Forsythe 2012, str. 14
- ↑ Forsythe 2012, str. 14, 17
- ↑ Varon, O zemljoradnji, I, 36.
- ↑ Scullard 1981, str. 69
- ↑ Scullard 1981, str. 82
- ↑ Scullard 1981, str. 73
- ↑ Rüpke 2011, str. 73–74, 112–113
- ↑ Scullard 1981, str. 44–45
- ↑ Salzman 1990, str. 17, 122
- ↑ 11,0 11,1 Scullard 1981, str. 41
- ↑ Rüpke 2011, str. 6
- ↑ Salzman 1990, str. 122
- ↑ Skraćeno za ante diem III Nonas Februarias (= "treći dan pre februarskih Nona").
- ↑ Skraćeno: prid. Non. Feb.
- ↑ Skraćeno od ante diem VII Idūs Februarias (= "7. dan pre februarskih Ida").
- ↑ Skraćeno od ante diem VI Idūs Februarias (= "šesti dan pre februarskih Ida"), pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
- ↑ Beard, North & Price 1998, str. 77
- ↑ Skraćeno: prid. Id. Feb-
- ↑ Skraćeno od ante diem XV Kalendas Martias (= "15. dan pre martovskih Kalendi").
- ↑ Skraćeno od ante diem XIV Kalendas Martias (= "16. dan pre martovskih Kalendi"), pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
- ↑ Salzman 1990, str. 141
- ↑ Skraćeno: prid. Kal. Mart.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Forsythe, Gary (2012). Time in Roman Religion: One Thousand Years of Religious History. Routledge.
- Housman, A. E. (1972), „Disticha de Mensibus (Anth. Lat. Ries. 665, Poet. Lat. min. Baehr. I ppp. 210f.)”, J. Diggle and F.R.D. Goodyear, The Classical Papers of A.E. Housman: 1915–1936, 3, Cambridge University Press
- Rüpke, Jörg (2011). The Roman Calendar from Numa to Constantine: Time, History, and the Fasti. Blackwell.
- Salzman, Michele Renee (1990). On Roman Time: The Codex Calendar of 354 and the Rhythms of Urban Life in Late Antiquity. University of California Press.
- Scullard, Howard Hayes (1981). Festivals and Ceremonies of the Roman Republic. Cornell University Press.
- Beard, Mary; North, J. A.; Price, S. R. F. (1998). Religions of Rome: A Sourcebook. 2. Cambridge University Press.