Branko Mataja
Branko Mataja | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1923. |
| Mjesto rođenja |  Bakar, Kraljevina Jugoslavija |
| Datum smrti | 2000. (77 god.) |
| Mjesto smrti |  Los Angeles, SAD |
| Uzrok smrti | srčani udar |
| Državljanstvo | američko |
| Zanimanje | |
| Supružnica | Roksanda Radonjić |
| Djeca | Bata Mataja |
| Porodica | Tonka (sestra)[1] |
| Muzički rad | |
| Žanrovi | |
| Instrument | gitara |
Branko Mataja (Bakar, 1923 – Los Angeles, 2000) bio je srpsko-američki muzičar.
Mataja je rođen 1923. godine u gradu Bakar[a], tada deo Kraljevine Jugoslavije. Njegova majka, iz Marcelina u Missouriju, se u Americi udala za Antona Mataju, stolara poreklom iz Bakra, gde su ubrzo nakon venčanja emigrirali. Nedugo nakon što se Mataja rodio, njegova porodica se preselila u Beograd. Mataja je rano počeo da pokazuje interesovanje za muziku, i sa deset godina je sklopio svoju prvu gitaru.
Tokom Nemačke okupacije Jugoslavije 1941. godine, Mataja, još tinejdžer, je uhapšen od strane nemačkih trupa nakon što nije bio u mogućnosti da priloži lična dokumenta i poslat u Nemačku na prinudni rad u logoru. U logoru je pokušavao da se spasi prinudnog rada tako što se samopovređivao, ali ga je Rus, po zanimanju lekar, upozorio da Nemci brzo mogu da primete da laže i da bi ga u tom slučaju odmah ubili.[2] Nakon što su američke trupe oslobodile logor, Mataja je proveo godinu dana u američkoj bazi, gde je radio kao kuvar, berberin i prodavac raznih dobara – najlona, cigareta, čokolade itd. Zahvaljujući svom prijateljstvu sa američkim vojnicima, Mataja je počeo da svira gitaru po manjim klubovima koje su oni redovno posećivali.[3]
Po završetku rata, videvši da je američka kvota za jugoslovenske izbeglice puna i nevoljan da se vrati u novonastalu Jugoslaviju, Mataju je prihvatila Velika Britanija – u početku je živeo u kampu za izbeglice u Jorkširu. Ovde je upoznao i oženio se crnogorkom Roksandom Radonjić. Njihov sin, Bata, rođen je 1949. godine. Mataja i njegova žena su početkom 50-ih dobili britanska državljanstva i preselili se u London, gde su živeli u malim i skučenim stanovima.[2] Godine 1954. su se preselili u Kanadu, 1963. u Detroit i konačno 1964. godine u Los Angeles. Mataja je bio odlučan da se fokusira na svoju prvu ljubav – izradu gitara. Bavio se popravljanjem gitara i druge muzičke opreme u lokalnim radnjama Dick Charles Music i Grayson's Tune Town u Glendejlu.[1] Izrađivao je gitare za mnoge muzičare, među kojima su bili Johnny Cash i Geddy Lee.[4]
Kao samouk elektrotehničar, odlučio je da otvori sopstvenu radnju u svojoj garaži na adresi 5811 Satsuma, gde se smatra da je snimio svoj album Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia (Tradicionalne i narodne pesme Jugoslavije, 1974) i deceniju kasnije druge pesme koje su 2022. godine sakupljene u kompilaciju Over Fields And Mountains (Preko polja i planina). Napravio je nekoliko gitara tokom godina, ali čini se da su dve bile izvor većine muzike koju je snimio.[1][4]
Pogoršano zdravlje je nateralo Mataju da prestane da svira gitaru 1990-ih i, u stanju depresije, umro je od srčanog udara 2000. godine.
Godine 2005. američki muzičar David Jerković je u holivudskoj prodavnici polovnih ploča naišao na primerak albuma Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia, koji je originalno objavila izdavačka kuća Essar Records.[1] Jerković i Doug McGowan, koji radi za Numero Group, američku izdavačku kuću specijalizovanu za reizdavanje, su ušli u trag Bati Mataji i izrazili svoje oduševljenje muzikom njegovog pokojnog oca.[4] Bata je, međutim, tada odbio McGowanove molbe da licencira Brankove snimke. Popustio je 13 godina kasnije, kada se penzionisao i Jerković, koji vodi studio za snimanje u Los Angelesu, spasao je sada oštećene trake. Jerković je u svom studiju 2021. godine remasterovao Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia, a Numero Group je 2022. godine objavio isti, kao i kompilaciju Over Fields And Mountains.[1] Skoro pola veka kasnije, Matajina muzika je privukla pažnju i divljenje novina, izdavača i muzičkih kritičara, među kojima je The Guardian, kao i šire publike.[2][3]
U Matajinoj muzici se može čuti spoj različitih žanrova, najviše bluza i arapske muzike. Melodije su opisane kao apstraktne i psihadelične, sa prizvukom koji više podseća na mandolinu nego na gitaru. Dodatak reverba i suptilnog tremola[1] doprinose melanholičnoj, skoro „ukletoj” atmosferi muzike.[4] Same pesme su instrumentalne obrade tradicionalnih srpskih i drugih jugoslovenskih pesama koje odišu čežnjom i nostalgijom za zavičajem.[2] Među muzičarima s kojima je Mataja često upoređivan nalaze se Ennio Morricone, Dick Dale i Omar Khorshid.[5][6]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 „Virtuosity from Yugoslavia: The Story of Branko Mataja” (en). Numero Group. Pristupljeno 2024-02-03.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Od nacističkog logora do Holivuda: Tamo daleko preko polja i planina svirao je Branko Mataja”. BBC News na srpskom. Pristupljeno 2024-02-03.
- ↑ 3,0 3,1 Cartwright, Garth (2022-03-30). „From labour camp to guitar hero: the abstract beauty of Branko Mataja” (en). The Guardian. ISSN 0261-3077. Pristupljeno 2024-02-03.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Cukić, Mona (2022-03-31). „Kako je Jugosloven Branko Mataja postao najluđe muzičko otkriće 2022. godine”. NOVA portal. Pristupljeno 2024-02-03.
- ↑ „Branko Mataja ‘Over the Fields and Far Away’ – jugoslavenski folk iz holivudske garaže - ravnododna” (hr). 2022-03-26. Pristupljeno 2024-03-01.
- ↑ „Branko Mataja - Over Fields And Mountains” (en). Numero Group. Pristupljeno 2024-03-01.
aU izvorima pogrešno naveden kao Bekar
- Branko Mataja – Over Fields and Mountains at Numero Group
- Recenzija – Over Fields and Mountains at glazba.hr