Ranokršćanska bazilika u Turbetu
43°53′30″N 18°46′29″E / 43.89167°N 18.77472°E
Ranokršćanska bazilika u Turbetu, nalazila se na lokalitetu Crkvina, Turbe, opština Travnik, Bosna i Hercegovina. Proglašena je, sa ostacima rimskog naselja i grobnice, za nacionalni spomenik BiH. [1]
Lokacija[uredi | uredi kod]
Turbe je naselje smješteno u dolini rijeke Lašve, 7 km zapadno od Travnika. Ostaci kasnoantičke bazilike se nalaze u zapadnom dijelu Turbeta, na lokalitetu Pašinac, uz magistralni put Travnik-Donji Vakuf.
Istraživanja[uredi | uredi kod]
Godine 1893. izvršena su zaštitna arheološka iskopavanja pod rukovodstvom Ćire Truhelke. Godine 1923. istražene su grobnice pod nadzorom M. Mandića. Godine 1970. izvršene su sanacija i konzervacija zidova. Pokretni arheološki materijal je deponovan u prostorijama Zavičajnog muzeja u Travniku i Zemaljskog muzeja u Sarajevu.
Opis[uredi | uredi kod]
Dvojna bazilika podignuta na temeljima neke starije građevine sa hipokaustom. Ukupne dimenzije objekta sa unutrašnjim dvorištem, kojim su bile povezane dvije crkve, iznosile su približno 30 x 62 m. Zidovi bazilike su izvedeni u tehnici opus incertum, od lomljenog kamena i oblutaka. Kao vezivo korišćen je krečni malter. Podovi su bili premazani malterom, a finalni sloj je bio od drveta. Bazilika je najvjerovatnije imala drvenu krovnu konstrukciju i pokrov od drveta.
Južna crkva (dimenzija 16, 5 x 29, 5 m) po dužini je podijeljena u dva dijela ispred kojih se nalazila velika prostorija, široka 4, 85 m, služila kao atrij. Imala je narteks, naos i polukružnu apsidu. U drugoj polovini crkve nalazilo se ukupno pet prostorija raspoređenih u nizu.
Sjeverna crkva (dimenzija 16 X 23,5 m) je takođe podijeljena u dva dijela. Imala je naos, koji se završavao polukružnom apsidom i još tri prostorije.[2]
Grobnice[uredi | uredi kod]
Ispod sjeverne bazilike u periodu 1919-1923. otkrivene su tri grobnice (dimenzija 2,95 x 1,66x 2,08 m). Ukopane su u stijenu, a svod je izgrađen od sedre. Ulaz u grobnicu bio je malen i četvrtast. U unutrašnjosti su zatečena ležajevi visine 0,20 m i na njima ostaci četiri ili pet pokojnika.
Godine 1919. u jednoj grobnici je pronađen zlatni nakit. Od tog nakita sačuvan je dio ogrlice -18 medaljona i mali krst.[3]
Ogrlica je vizantijskog porijekla, datirana u 5. vijek. Medaljoni su izrađeni od tankog zlatnog lima. Na jedanaest primjeraka nalaze se prikazi jaganjaca, na šest poprsja anđela, a na jednom je poprsje ljudske figure koja oko glave ima natpis cariz. Svi likovi su s lica ispupčeni, a sa naličja udubljeni. Jagnjeći likovi su uokvireni širom trakom, koja je na unutrašnjem i spoljnom rubu oivičena po jednim nizom bobica. Traka oko anđeoskih likova ima bobice samo u unutrašnjem rubu. Lik cariz je uokviren nizom bobica, bez trake. Unutrašnje polje kod svih primjeraka, izuzev sa likom cariz, nije puna podloga, tako da likovi, zapravo, stoje slobodno, okruženi šupljinama. Veličina medaljona nije jednaka. Medaljoni sa jagnjećim likovima imaju promjer od 17 mm, sa anđeoskim 18-19 mm, a cariz 20 mm. Na naličju svakog medaljona, raspoređene uz sami rub, nalazile su se po četiri cjevčice pomoću kojih su se medaljoni prišivali za tkaninu.
Zlatni krstić je sastavljen od šest šupljih kutijica. Po jedna je na lijevom, desnom i gornjem kraku, dvije su na donjem i jedna okrugla u sredini. U svih šest kutijica prvobitno je bilo ugrađeno drago kamenje koje je ispalo iz sredine i gornjeg kraka. Ukupna dužina vertikalnih krakova iznosi 19 mm, a horizontalnih 14 mm.
Ostali arheološki materijal:[uredi | uredi kod]
- krhotine keramičkih posuda,
- bronzana fibula,
- republikanski novac Roma (36-37) i cara Trajana (98-117),
- oltarna ploča-menza,
- zemljana lampa i staklena čaša od svijećnjaka,
- nekoliko željeznih predmeta.
- tri stubića oltarske menze,
- željezni okovi,
- novac cara Konstantina I (306 -337) i Valentinijana I (364 – 375).
Sadašnje stanje[uredi | uredi kod]
Do danas je sačuvan dio građevinskog kompleksa - ostaci zidova i grobnice sjeverne crkve. Ostali, veći dio, bazilike: apsidalni dio sjeverne crkve, južna crkva i središnji prostor između njih su pod zemljom. Preko apsidalnog dijela danas prelazi magistralni put. Zidovi sjeverne crkve su konzervisani i u solidnom stanju. Nalaze se u okviru uređene zelene površine, koja sa južne strane graniči sa prometnom saobraćajnicom.
Literatura[uredi | uredi kod]
- Ivo Bojanovski, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988 - BOSNA I HERCEGOVINA U ANTIČKO DOBA
- Enver Imamović, Ranohrišćanske bazilike u Bosni i Hercegovini
Reference[uredi | uredi kod]
- ↑ „Bazilika u Turbetu”. kons.gov.ba. Pristupljeno 13. 7. 2016.
- ↑ „Edin Veletovac: Kasnoantičke bazilike u Bosni i Hercegovini”. Filozofski fakultet Sarajevo, Knjiga XVII. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.[mrtav link]
