Proleterski bataljon Bosanske krajine

Proleterski bataljon Bosanske krajine
Segment	Narodnooslobodilačke partizanske i Dobrovoljačke vojske Jugoslavije
Lokacija osnivanja	Čelinac
Jačina	256 boraca
Komandanti
Komandant	Zdravko Čelar
Angažman
Bitke	Napad na Gojlo 1942.

Proleterski bataljon Bosanke krajine formiran je 3. marta 1942. godine u Čelincu od Kozarske i Podgrmečke proleterske čete i Drvarskog proleterskog voda.

Prema prvobitnoj zamisli Vrhovnog komandnta NOP i DVJ Josipa Broza Tita, Proleterski bataljon Bosanske krajine je trebao da uđe u sastav Prve proleterske udarne brigade, kao njen sedmi bataljon. Bataljon je odmah po formiranju krenuo u istočnu Bosnu u susret Prvoj proleterskoj brigadi, ali je zbog napada četničkih snaga i slabljenja uticaja Narodnooslobodilačkog pokreta u centralnoj Bosni, zadržan na tom terenu.

Vojni sastav

Bataljona je formiran 25. marta 1942. godine u Čelincu. Na dan formiranja imao je 256 boraca naoružanih sa 239 pušaka, 20 puškomitraljeza i 15 pištolja. Svaki borac imao je po 100 metaka za pušku, a puškomitraljesci po 300 kao i 2 do 3 bombe.

Jedinice

• Kozarska proleterska četa formirana je 9. februara u selu Verići, nedaleko od Prijedora, sa 118 boraca naoružanih sa 110 pušaka, 8 puškomitraljeza i 5 pištolja. Za komandira čete određen je Simo Ivanović, rudarski radnik iz sela Zuljevice, za političkog komesara čete Esad Midžić, student iz Prijedora
• Grmečka proleterska četa 27. februara 1942. u Jasenici u Podgrmeču. U njenom stroju bilo je 123 borca sa 109 pušaka, 9 puškomitraljeza, 9 pištolja.Za komandira čete određen je Zdravko Čelar, za političkog komesara Avdo Čuk.
• Drvarski proleterski formiran je 28. februara 1942. godine, u selu Boboljusci, 7 kilometara zapadno od Drvara. Vod je kasnije prerastao u četu.

Štab bataljona

• Zdravko Čelar, komandant prilikom formiranja, zarobljen od četnika i strijeljan odlukom četničkog prijekog suda.
• Branko Vuković, komandant od 10.06.1942.
• Jovan Runić, od jula do 10. oktobra kada je ranjen i dva dana kasnije umro.
• Đuro Anić, komandant manje od 24 sata.
• Husein Hodžić, partijski rukovodilac bataljona, komandant, ubio ga komšija-rođak, nakon povratka u Bosansku krajinu
• Dušan Repajić, posljednji, šesti komandant.
• Esad Midžić, politički komesar, zarobljen od četnika, predat ustašama i strijeljan u Banja Luci.
• Avdo Ćuk, politički komesar od 10.06.1942. do kraja. Postao politički komesar Osme krajiške brigade.

Borbeni put Proleterskog bataljona

U prvim akcijama bataljon je delovao po četama. Na pojedinim pravcima njegove čete predstavljale su osnovnu udarnu snagu mesnih partizanskih jedinica u srednjoj Bosni. Jedna od prvih akcija bila je razbijanje čete folksdočjerskog bataljona Windhorst 30. marta 1942. godine u selu Nožičkom, kod Prnjavora.

Četnički puč

Već sutradan je, napadom na Štab Petog krajiškog partizanskog odreda i bolnicu u selu Jošavki, počela serija četničkih pučeva u srednjoj Bosni. Operativni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Bosanske krajine je zbog toga, umesto da ga po naređenju Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine uputi prema istočnoj Bosni u Zenički kraj, zadržao Bataljon i dalje u srednjoj Bosni, gde je, u aprilu i maju 1942. godine, vodio teške borbe protiv četnika, posebno kod sela Čečave, Crnog vrha, Karača, Pojezne, Pribnića i Jošavke, a protiv ustaša, domobrana i nemačkih jedinica u selu Rankovićima, na Crnom vrhu, kod Teslića, Kotor Varoš, Banja Luke i Prnjavora.

Četničkim podrivanjem rasturen je veći deo jedinica Četvrtog krajiškog partizanskog odreda, pa je Proleterski bataljon iscrpljen i usamljen u borbi protiv brojno nadmoćnijih četnika, pokušao noću između 31. maja i 1. juna 1942. godine da se preko reke Vrbasa prebaci na Kozaru, ali mu to nije uspelo.

Borba na Motajici

Bataljon je 6. juna 1942. godine, bio okružen u Donjoj Lepenici na južnim padinama planine Motajice i u ogorčenoj borbi protiv folksdojčerskog bataljona Princ Eugen, delova četničkog Borjanskog odreda i voda domobrana, izgubio 105 boraca, među kojima i većinu rukovodilaca. Posle proboja iz okruženja, na vrhu planine Motajice okupilo se svega 118 boraca.

O borbi na Motajici praktično ne postoji dokumentacija, a ono što ima veoma je oskudno. Postoji domobranska bojna relacija za mjesec maj i juni banjalučkog zdruga u kojoj se kaže da je napad njemačkog bataljona kultur-buntovaca i četničkog odreda na Proleterski bataljon otpočeo 8. juna 1942. godine, da je tom prilikom bataljon raspršen, mnogi zarobljeni i ubijeni, a da gubitaka kod četnika i Nijemaca nema.

Bataljon u Slavoniji

Noću 14/15. juna Proleterski bataljon se prebacio preko reke Save u Slavoniju, gde je preko četiri meseca dejstvovao u sastavu Treće operativne zone NOV i PO Hrvatske. U Slavoniji, na Bilogori i u Podravini, bataljon je samostalno ili u sadejstvu sa slavonskim partizanskim jedinicama i Banijskom proleterskom četom učestvovao u mnogim borbama: za Bučko Kamensko, 21. juna; Miokovićevo, 29. juna i 27/28. avgusta; Sirač, 11. jula; Radlovac, 5. avgusta; petrolejske izvore u Gojlu, 6. septembra; Veliku Mlinsku, 10/11. septembra; Pitomaču, 18/19. septembra; Grubišino Polje, 28. septembra; Španovicu, 5. oktobra i kod Markovca, 10. oktobra 1942. godine.

Povratak u Bosansku krajinu

Noću 21/22. oktobra 1942. godine Proleterski bataljon se prebacio preko reve Save pravo na planinu Prosaru, a zatim na Kozaru. Do uspostavljanja veze sa Petom krajiškom kozarskom udarnom brigadom na Karanu, izvršio je do kraja oktobra još nekoliko akcija, a potom se prebacio u Lušci Palanku, sedište Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine, gde je dobio kolektivno odsustvo, a sredinom novembra 1942. godine je rasformiran. Njegovo ljudstvo, 87 boraca (svega trećina sastava - ostali poginuli), popunilo je jedinice Prvog bosanskog narodnooslobodilačkog udarnog korpusa.

Narodni heroji Proleterskog bataljona Bos. krajine

Neki od boraca Proleterskog bataljona Bosanske krajine, koji su proglašeni za narodne heroje:

• Zdravko Čelar, komandant bataljona
• Esad Midžić, politički komesar bataljona
• Husein Hodžić, komandant bataljona
• Avdo Ćuk, politički komesar bataljona
• Pero Kecman Mukonja, komandant bataljona

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Vojna enciklopedija (knjiga sedma). Beograd 1974. godina