Vukašin Marčetić
Vukašin Marčetić je bio oficir bivše Jugoslovenske vojske, a tokom drugog svetskog rata vođa četnika sa Manjače pod komandom nemačkog Vermahta.
Bio je komandant četničkog puka "Manjača". Kao i ostale vođe bosanskih četnika, imao je potpisan ugovor o saradnji sa NDH.
Učestvovao je mnogim osovinskim operacijama protiv partizana u NDH, uključujući bitku na Kozari.
Vukašin Marčetić je aktiviran kao rezervni pešadijski oficir 1939. godine.[1]
Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Marčetić je zarobljen od strane italijanskih snaga, ali je ubrzo oslobođen i vraćen u Bosnu, gdje je preuzeo ulogu u organizaciji četničkog pokreta.[2] Njegovo iskustvo kao oficira omogućilo mu je da se brzo istakne kao vođa među lokalnim četnicima i postane jedan od vođa u ustanku protiv NDH.
Na početku ustanka, četnici pod njegovim komandom formalno su sarađivali sa partizanima u borbi protiv ustaša i Nijemaca. Međutim, prateći opštu četničku liniju u Bosni, Marčetić i njegovi saborci sve više su se okretali saradnji sa okupatorom.[2] Nakon nekoliko meseci ustanka, zajedno sa ostalim vođama bosanskih četnika, u proleće 1942. godine je potpisao pakt sa NDH i stupio pod komandu Vermahta.[3]
Sporazum između Vukašina Marčetića, komandanta četničkog odreda »Manjača«, sa predstavnicima NDH potpisan je u Banja Luci 15. maja 1942.[4][5] Po njegovom objašnjenju četničkim saborcima, do sporazuma sa Nemcima i ustašama o zajedničkoj borbi protiv partizana je došlo iz potrebe "da se zaštiti narod" a takođe i da bi se dobila municija protiv partizana.[6]
Prva obaveza u novom savezništvu bilo je učešće u nemačkog ofanzivi na Kozaru, koja je ubrzo nakon toga usledila. Neposredno prije početka operacije, održana je konferencija četničkih odreda s područja Vrbasa na kojoj je raspravljano o saradnji četnika s vlastima NDH, kao i o učešću četnika u predstojećoj operaciji.[3] Vukašin Marčetić je tada zaključio da predstojeću ofanzivu ne treba shvatiti "kao borbu protiv ustaša", već treba raditi da se zavedeni partizani privuku u njihove redove:
Borbu sa Kozarom i Grmečom, gde su sada grupisani komunisti, ne treba shvatiti kao borbu protiv ustaša. Njih treba da radimo da one ljude koji su zavedeni privučemo u svoje redove.[3]
– Vukašin Marčetić
Nakon jednomesečnih borbi protiv srpskih ustanika na Kozari, dobio je zvaničnu pohvalu od Fridriha Štala, glavnokomandujućeg nemačke operacije. U zaključnom izvještaju Borbene grupe »Zapadna Bosna«, upućenom generalu Paulu Baderu 5. jula 1942. godine, pohvaljeno je lojalno držanje vojvode Vukašina Marčetića, komandanta četničkog puka »Manjača«:
Predmet: Situacija kod Borbene grupe »Zapadna Bosna«.
2.) Neprijatelj van rejona Kozara — Prosara
U ovom času, zbog sadašnjeg držanja četnika, ne postoji mogućnost ugrožavanja iz rejona istočno od Vrbasa. Trenutno se ne očekuje ni ugrožavanje južno od Banjaluke i zapadno od Sane zahvaljujući lojalnom držanju četnika Marčetića i dobrom držanju hrvatskog garnizona Sanski Most.[7]
– Vanredni izveštaj Borbene grupe Zapadna Bosna komandujućem generalu i komandantu u Srbiji za period od 5. juna do 4. jula 1942.
Pošto su se pokazali pouzdanim u prvoj zajedničkoj operaciji, učešće četnika u nemačkim operacijama protiv ustanka u NDH je nakon toga nastavljeno.[8] Jedan od dokumenata iz avgusta 1942. pokazuje da je Marčetić dobio naređenje da stupi u kontakt s njemačkom komandom u Banjoj Luci kako bi organizovao zajedničku akciju protiv partizana koji su napredovali prema Manjači.[2]
Od saradnje sa Nemcima i NDH, četnički komandanti su imali znatnu materijalnu korist. Tako su Marčetić i drugi na svojim teritorijama, na zahtev Nemaca i vlasti NDH, vršili otkup zobi i druge stočne hrane, a Marčetić je vlastima NDH obezbedio i radnu snagu za postavljanje telefonsko-telegrafske linije Banjaluka — Sitnica — Ključ.[9] Početkom 1943. godine, zapadnu Bosnu je posetio izaslanik štaba Draže Mihailovića major Slavoljub Vranješević. On je o Marčetiću dao sledeću ocenu:
Komandant ovoga puka je aktivni poručnik Vukašin Marčetić, star 33 godine, labav, popustljiv, detinjast i neozbiljan, veoma ambiciozan, veoma plašljiv, sa jedinicom ne učestvuje u borbi, kao komandir sokolovačke čete, zbog nerada sa svojim ljudstvom, sva ova četa je sem jednog četnika, otišla u partizane, ženskaroš, sklon piću, veoma arogantan prema svakome, a naročito prema Hrvatima i Nemcima. Voli da sam sebe hvali, a naročito trpi samo one koji ga hvale. I on, kao i Drenović, želi da bude neka veličina i da se pomoću Nemaca i Hrvata dočepa nekog zavidnog položaja. Sa potčinjenima vodi stalnu borbu oko položaja, usled čega je došlo do cepanja ovoga puka u tri odreda. Blagodareći komandantima bataljona naredniku vodniku Jovanu Mišiću i redovu Milutinu Azariću, u odnosu na neprijatelja—partizane, istupaju zajednički kao jedna jedinica pod komandom narednika vodnika Jovana Mišića, u borbi. Ovaj puk do sada u borbi protiv partizana, pokazao je sjajne uspehe.[1]
Marčetić je 3. juna 1943. izabran za načelnika Štaba Bosanskokrajiškog četničkog korpusa.[1] Pored te dužnosti bio je i predsednik prekog vojnog suda u istom korpusu.[1]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 IZVEŠTAJ MAJORA SLAVOLJUBA VRANJEŠEVIĆA OD 3. FEBRUARA 1943. MAJORU ZAHARIJU OSTOJIĆU O VOJNO-POLITIČKOJ SITUACIJI U ČETNIČKIM ODREDIMA ZAPADNE BOSNE I SARADNJI SA NEMAČKIM I USTAŠKO-DOMOBRANSKIM JEDINICAMA
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Lj. Borojević, D Samardžija, R. Bašić: PETA KOZARAČKA BRIGADA
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Zapisnik sa konferencije četničkih odreda sa područja doline Vrbasa od 7. juna 1942. o organizaciji odreda, sadejstvu u akcijama protiv NOP-a i saradnji sa NDH
- ↑ Arhiv VII, Ca, k. 234, reg. br. 3/2
- ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_74.htm
- ↑ https://znaci.org/00001/4_14_1_100.htm
- ↑ Zbornik NOR-a, tom XII, knjiga 2: Dokumenti Nemačkog rajha 1941-1945, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dokument br. 104, str. 544.
- ↑ NAREĐENJE KOMANDANTA BOSANSKIH ČETNIČKIH ODREDA OD 27. AVGUSTA 1942. NAČELNIKU ŠTABA ZA ORGANIZACIJU SADEJSTVA NEMAČKIM SNAGAMA U SPREČAVANJU PRODORA PARTIZANA KA BANJALUCI
- ↑ https://znaci.org/00001/11_23.htm