Stojan Janković
| Stojan Janković | |
|---|---|
 | |
| Rođenje | oko 1635. Žegar, kod Obrovca |
| Smrt | 23. 8. 1687. Duvno |
Stojan Mitrović Janković (Žegar, kod Obrovca, oko 1635. — Duvno, 23. august 1687.[1]; u narodnoj pesmi češće izgovaran kao Janković Stojan) bio je jedan od vođa uskoka u Ravnim kotarima u 17. veku, poglavar i upravnik morlaka, serdar Kotara, kavaljer sv. Marka, konjički kapetan, zapovednik tvrđave Ostrovice.
Stojan Janković je sin Janka Mitrovića (1613 - 1659), harambaše, glavnog poglavara morlačke narodne vojske u Kandijskom ratu, čiji otac Mitar je iz Žegara. Mitrovići su se doselili zajedno sa drugim Žegaranima 1647. u Budim kod Posedarja na mletačkoj teritoriji.[2]
Stojan Janković proslavio se u borbi protiv Osmanskog carstva. Borio se u više ratova protiv Turaka, među kojima su najpoznatiji kandijski (1645 - 1669) i morejski rat (1683 - 1699). U februaru 1666. je zarobljen kod Obrovca na reci Cetini, gde je u borbi poginulo mnogo Turaka, između ostalih i alajbegovi (zapovednici konjice) Atlagić, Čengić i Baraković. Nakon zarobljavanja Janković je odveden u Carigrad, ali je uspeo da se oslobodi nakon 14 meseci.
Istakao se u borbama tzv. „Svetog saveza“ protiv Turaka. Poznato je da je u borbama više puta pobedio turske snage, kada je ubijeno i više turskih vojnih zapovednika, među kojima je neke i lično posekao. Među njima su Ali-beg Durakbegović, Redžep-aga Filipović, aga Velagić, aga Pajalitović i Ibrahim-aga Kovačević.[2]
Za vojne zasluge i pokazanu hrabrost 1670. Mletačka republika odlikovala je Stojana Jankovića zlatnom kolajnom sv. Marka, vrednom 100 dukata i dolamom, imenovan je za kavaljera (viteza) sv. Marka i dobio je posede u novoosvojenim oblastima u Islamu Grčkom sa "400 gonjala zemlje“.
Istakao se i u borbama u Hercegovini, a 1686. je oslobodio grad Sinj, Liku i Krbavu. Godinu dana kasnije (1687) je poginuo tokom napada na Duvno.
Opevan je u narodnim epskim pesmama: „Janko od Kotara i Mujin Alil“, „Ženidba Stojana Jankovića“, „Ropstvo Janković Stojana“[3], kao i u drugim narodnim pesmama.
Stojan Janković imao je dva brata i dve sestre( po mletačkoj arhivi sestre su se udale za braću Nikolić, Dragojla i Dmitra-Dragojlo je u epskoj poeziji ostao upamćen kao Bajo Pivljanin, iz tog braka su rođeni sinovi Simeun i Vuk)). Mlađi brat Ilija Janković borio se protiv Turaka, a mletačka vlast nije uspela da ga uklopi u svoj vojno-upravni sistem. Odmetao se u vreme mira i napadao je tursku teritoriju. U jesen 1683. pokrenuo je velik ustanak protiv Turaka u Dalmaciji nakon turskog poraza kod Beča. Predvodeći svoje čete učestvuje u pohodima na Liku i Bosnu. Otrovali su ga Mlečani 1693. godine.
Drugi, najmlađi brat Stojana Jankovića, Zaviša Janković (1649 - 1702), serdar, kavaljer sv. Marka, serdar Kotara, kapetan Obrovca, čelnik morlaka, vodio je ratne pohode u Liku i Bosnu i dovodio deseljenike u Dalmaciju. Posebno se istakao u osvajanju Knina i Sinja, gde je i ranjen. Bio je u vezi sa srpskim patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem. Imao je veliko imanje, mlinove, kuće i dućane, a pred kraj života kupio je pola ostrva Oliba. Njegova kćerka Jelena udala se za grčkog potpukovnika Teodorina Dede, koji je poneo ime Mitrovića i njihove titule, pošto nije ostalo više muškog potomstva od braće Janković-Mitrović. Linija Janković - Dede nastavila imala je muško potomstvo do Ilije Dede Jankovića (1818 - 1874), čija kćerka Olga se udala za Vladimira Desnicu pa su Desnice nasledile porodicu Dede Janković. Sin Vladimira i Olge Desnice je Uroš Desnica, odlikovan viteštvom (kavaljerstvom), senator, član Srpske stranke u Dalmaciji i dr, koji je sa Fani Luković iz porodice Lukovića iz Prčnja, imao sina Vladana Desnicu.[4]
Potomak Jankovića je Vladan Desnica, srpski pisac.[4]
- ↑ Srpski biografski rečnik I tom, A ‐ B, Vojin S. Dabić, Matica srpska, Novi Sad (2004) (sh)
- ↑ 2,0 2,1 Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
- ↑ Epske narodne pesme, Uskoci, str. 17-43, Beograd, 1965.
- ↑ 4,0 4,1 Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.