Stari gradski vodovod u Derventi

Komunalna infrastruktura sistema starog gradskog vodovoda u Derventi pušten u rad 15. septembra 1897. godine, i sastavni je i funkcionalni dio današnjeg sistema vodosnabdijevanja Derventem, sjeverna Bosna i Hercegovina.

Historija

U periodu osmanske vlasti naselje Derventa se vodom snabdijevalo iz rijeke Ukrine, a korištene su i vode iz vodotoka Agićka rijeka, Ukovija, Madžarica, Kalački potok, Derventski potok, Glavninac i Gakovac, kao i voda sa izvora Templ iz bunara gradske tvrđave. Postojalo je i nekoliko bunara iz kojih je voda crpljena i putem spojenih drvenih cijevi (tzv. "tomruka") dovođena u nizijske dijelove grada.

Prema podacima austrougarskih vlasti, prije aneksije BiH, na prostoru Bosne i Hercegovine su postojala 143 vodovoda ukupne dužine od oko 120 km.

Zemaljska vlada u Sarajevu je svojim odobrenjem iz. 1896. godine dozvolila izgradnju derventskog vodovoda. Radovi su trajali od 10. septembra 1896. do 15. septembra 1897. godine, a izgradnja vodovoda je koštala 126.000 forinti (252.000 zlatnih kruna). Investitori izgradnje vodovoda su bili Opština Derventa i Državne željeznice Bosne i Hercegovine.

Rekonstrukcija

Zbog povećane potrošnje, sredinom XX vijeka izvršena je rekonstrucija i pristupilo proširenju i obnovi postojeće vodovodne mreže:

• godine 1957. godine obnovljen je dalekovod od Dervente do vodozahvata "Lupljanica";
• izgrađen je novi rezervoar "Gakovac" 1964. god, godine i rekonstruiran cjevovod od Lupljanice do Dervente;
• radovi rekonstrukcije vodozahvata Lupljanica su izvršeni 1967–1968.
• zbog velikih gubitaka vode, koje su pravile javne česme, nakon 1967. godine počinju se zatvarati javne česme, a potrošačima se počinju ugrađivati vodomjeri;
• vodovodna mreža "starog vodovoda" – "Modran" proširena je 1973–1975.; rezervoar "Tomasovo brdo" i cjevovod od vodozahvata "Lupljanica" do rezervoara izgrađeni su 1975. godine.
• Izrađena je i distributivna mreža od rezervoara "Tomasovo brdo" do dijelova naselja Gornja Ljupljanica, Dažnica, Modran, Vrhovi i Šušnjari.
• Kapaciteti vodozahvata "Lupljanica" povećani su 1984. godine izgradnjom vodozahvata "Perića vrelo" i "Vetmića vrelo" sa potisnim i gravitacionim cjevovodima i rasteretnim komorama, te njihovim spajanjem na vodozahvat "Lupljanica".

Opis

Komunalna infrastruktura sistema starog gradskog vodovoda u Derventi, koja datira iz austrougarskog perioda, a koja predstavlja najstariji sastavni dio sadašnje mreže vodovodnog sistema grada Dervente (koji je u zadnjih 120 godina znatno proširen). Čine je tri osnovna objekta.

Građevina kaptaže izvora Lupljanica

Izlaz izvora Lupljanica, iz pukotine u stijeni, ostavljen je u svom prirodnom položaju, izvršeno je čišćenje i ukljanjanje nataloženog materijala, a izvorište zaštićeno izgradnjom izvorske kućice (građevina kaptaže). Pravougaona zgrada kaptaže je izgrađena sa dodatkom – zasvođenim kanalom (gabaritnih unutrašnjih mjera oko 0,80 x 4,80 metara) na južnoj strani izvedenim u pravcu izvorišta. Unutrašnjost objekta je jedan bazen-rezervoar (gabaritnih unutrašnjih mjera oko 4x7 metara) sa vodovodnim instalacijama i zatvaračima, ozračnicima i uređajima za ventilaciju i prelivnim kanalom. Objekat je izrađen od masivnih zidova od opeke (debljine oko 75– 10017 cm, zidanih cementnim malterom, primijenjena je Henebik stropna konstrukcija, preko koje je nanesen nasip. Ugaoni završeci građevine su izvedeni u formi plitkih pilastara zidanih klesanim kamenom. Na završecima zidova, u nivou stropne konstrukcije su izvedeni kameni vijenci jednostavne profilacije.

Pumpna stanica Lupljanica

Uz objekat kaptaže sagrađen je objekat pumpne stanice sa postrojenjem koji su činili: dva parna kotla sa grijačima (2 x 18m₂ površine grijanja; pogonski pritisak od 6 atmosfera), jedna parna mašina "Šulc" (Schultz)20 sa distribucijom "Mejer" (Meyer) i jedna dupla pumpa "Žirar" (Girard). Na pumpu je bila spojena cijev prečnika 125 mm i dužine 1.849 metara (profil i vrsta cijevi su tokom vremena, mijenjani, tako da su danas na ovom potezu instalirane cijevi DN 250 / 280/ PVC, sa pritiskom od oko 6 bara i protokom vode od oko 0,2 lit/sekundi), a koja završava u rezervoaru "Vrhovi" (238 m.n.v.). Parno postrojenje je nekada imalo i dimnjak izrađen od željeznog lima i visok 12 m.

Rezervoar Vrhovi

Ukopani, podzemni dio građevine rezervoara Vrhovi ima formu izduženog pravouganika (gabaritnih mjera oko 9x19,60 metara). Ovaj ukopani prostor je poprečnim zidom – dijafragmom debljine oko 1 metar podijeljen u dva bazena (svaki od njih, gabaritnih unutrašnjih mjera oko 6x8,30 metara). I svaki bazen je dodatno djelimično pregrađen podužnom zidanom dijafragmom (debljine oko 60 cm). Ukupni kapacitet rezervoara je 250 m3.

Nacionalni spomenik

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 6. novembra 2018. godine, donijela je odluku da se komunalna infrastruktura sistema starog gradskog vodovoda u Derventi proglasi za nacionalni spomenik BiH.Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Amir Pašić (predsjedavajući), Goran Milojević i Radoje Vidović.