Stari grad Vesela straža
Stari grad Vesela Straža, je utvrđeni objekat iz srednjeg vijeka i osmanlijskog perioda, općina Bugojno, Bosna i Hercegovina. Proglašen je za nacionalni spomenik BiH. [1] Nacionalni spomenik čine ostaci temelja srednjovjekovnog utvrđenja i pokretni arheološki materijal.
Srednjovjekovno utvrđenje Vesela Straža nalazi se na brijegu nadmorske visine 844 m, koje sa okružuje dio Skopskog polja iznad Bugojna.
Manjim arheološkim istraživanjima izvršenim tokom ranih osamdesetih godina 20. vijeka na lokaciji starog grada Vesela Straža pronađena je praistorijska keramika, što govori da je ovdje zaista bila praistorijska gradina.
U nedovoljno sigurnom istorijskom podatku iz 1406. godine, u Veseloj Straži postojali su franjevački samostan i crkva. Tu je održan skup franjevačkog reda kome je prisustvovao bosanski kralj Ostoja. Pismom od 13.10.1450. godine kralj Tomaš se obratio mletačkoj vladi iz Vesele Straže (castra Veszela Straxa in comitatu Uschopya). Jedan dio župe Uskoplje, u kojoj je Vesela Straža bila centar župe, bio je u posjedu bosanskih kraljeva, a drugi je bio pod vlašću hercega Stjepana.[2]
U Državnom arhivu u Zadru nalazi se mnoštvo podataka o Veseloj Straži. Nalazila se na raskrsnici trgovačkih puteva koji su iz Dalmacije preko Kupreškog polja išli u dolinu gornjeg toka rijeke Vrbasa odakle su se dalje račvali prema župi Lašvi i Jajcu. Pokraj tvrđave išao je i trgovački put iz Dubrovnika prema Jajcu.[2]
Padom Bosne sredinom 1463. godine privremeno pod osmansku vlast pala je i župa Uskoplje.[3] U oktobru iste godine Vladislav Hercegović, sin hercega Stjepana oslobodio je dio jugozapadne Bosne, Ramu, Uskoplje sa Veselom Stražom i Livno i od kralja dobio navedene posjede. Osmanlije su konačno osvojili ove krajeve 1503. godine. Utvrđenje se više ne pominje.[4]
Jedan dio Starog grada bio je na uskoj kosi, ali zbog nedostatka arheoloških istraživanja osnova tvrđave nije jasno definisana. Krajem XIX vijeka postojali su ostaci Velike kule, pravougaone osnove, na kojima su bile puškarnice. Vremenom su bedemi uništeni tako da se sada djelimično vide. Ovaj dio odvojen je jarkom od drugog dijela. Na drugom dijelu se raspoznaju djelimični tragovi sjevernog i zapadnog zida glavne kule. Nije poznato kakvu je osnovu imala kula. Dva dijela tvrđave bili su spojeni mostićem.
- Ćiro Truhelka, Naši gradovi, opis najljepših sredovječnih gradova Bosne i Hercegovine, Sarajevo, izdanje knjižare J. Studnička i drug., 1904.
- Hamdija Kreševljaković, Prilozi povijesti bosanskih gradova pod turskom upravom, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, II/1951, Orijentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1952,119-184.
- Hamdija Kreševljaković, Stari bosanski gradovi, Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45.
- Marko Vego, Naselja srednjovjekovne bosanske države, 1957.
- Desanka Kovačević-Kojić, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države,"Veselin Masleša", Sarajevo, 1978.
- Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, "Svjetlost", Sarajevo, 1982.
- ↑ „Stari grad Vesela Straža”. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika. Arhivirano iz originala na datum 2023-12-13. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 2,0 2,1 „Bugojno / Vlastelinski dvorac u kojem je boravio kralj Tomaš zatrpan zbog paraglajdera”. radiosarajevo.ba. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Hamdija Kreševljaković, STARI BOSANSKI GRADOVI”. Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45 –. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Husref Redžić: Srednjovjekovni gradovi u Bosni i Hercegovini”. Sarajevo publishing, Sarajevo 2009.. Pristupljeno 9. 2. 2017.
