Masakr u Drakseniću
Pokolj u Drakseniću predstavlja primer masovnog stradanja stanovnika srpskih naselja u blizini ustaškog logora Jasenovac, kao i primer stradanja stanovništva na području Bosanske Dubice i Kozare tokom Drugog svetskog rata. Pokolj se dogodio 14. januara 1942. Ustaše i pripadnici Hrvatskog domobranstva toga dana ubili su oko 207 stanovnika Draksenića, mahom žena i dece.
Geografski položaj[uredi | uredi kod]
Draksenić je selo u opštini Bosanska Dubica, u rejonu Kozare. Selo je smešteno u Dubičkom polju, u podnožju Prosare, na raskršću puteva koji vode od Bosanske Dubice prema Jasenovcu i od Bosanske Dubice prema Bosanskoj Gradiški. Selo je udaljeno 9 km od Bosanske Dubice i 8 km od Jasenovca i Donje Gradine, kao i 5 km od reke Une i isto toliko od reke Save. Selo je uoči Drugog svetskog rata bilo nastanjeno isključivo srpskim stanovništvom.
Oslobođenje Draksenića 1941.[uredi | uredi kod]
Nakon proglašenja Nezavisne države Hrvatske ustaše, Hrvatsko domobranstvo i žandarmerija NDH su zaposeli određen broj većih seoskih naselja na području sreza Bosanska Dubica. Pošto na području Bosanske Dubice nije bilo naselja sa hrvatskom etničkom većinom, vlasti NDH nisu mogli da se oslone na lokalno stanovništvo, naročito nakon otpočinjanja ustanka na Kozari, krajem jula i početkom avgusta 1941.
Uporište u Drakseniću je bilo naročito važno organima NDH jer je štitilo prilaze logoru Jasenovac sa južne strane, stoga u ovom selu tokom septembra dolazi do pojačavanja posade koju uoči napada partizana čine 80 ustaša, domobrana i žandarma. U međuvremenu dolazi do jačanja Kozaračkog NOP odreda koji prima sve veći broj boraca i biva bolje naoružan.
Do napada partizana na neprijateljsko uporište u Drakseniću dolazi u noći između 10. i 11. oktobra 1941. Draksenić je oslobođen bez gubitaka sa partizanske strane. Neprijatelj se razbežao, a partizani su uspeli da zaplene gotovo celokupno naoružanje neprijateljske posade. Sličan uspeh Kozarački NOP odred, koji je u međuvremenu prerastao u Drugi krajiški NOP odred, postigao je 23. oktobra 1941. neutralisanjem ustaško-domobranske posade u Gornjim Podgradcima. [1]
Pokolj u Drakseniću 14. januara 1942.[uredi | uredi kod]
Napad na Donju Gradinu i Draksenić, strateški važna sela u blizini logora Jasenovac, sa bosanske strane, ustaše i domobrani, iz garnizona Bosanska Dubica, Jasenovac, Bosanska Gradiška i Nova Gradiška (oko 1.200 ustaša i domobrana) izvršili su 14. januara 1942. S obzirom da su ustaško-domobranske stane bile brojnije i naoružane artiljerijom, partizani su relativno brzo bili potisnuti iz ova dva naselja najisturenija prema logoru Jasenovac. Ustaško-domobranske snage su u potpunosti spalile Draksenić. Takođe, 14. januara 1941, ustaše i domobrani su Drakseniću izvršili masakr nad civilnim stanovništvom, pretežno nad ženama i decom.
Tog dana je na zverski način, noževima i tupim predmetima, ubijeno oko 207 stanovnika Draksenića. Ustaše su ubile oko 130, a domobrani oko 70 stanovnika sela. Najveći broj stradalih je ubijen u seoskoj pravoslavnoj crkvi.
Sačuvano je nekoliko svedočanstava o ovom zločinu. Borci Treće čete Drugog bataljona Drugog krajiškog NOP odreda, Milenko Jajčanin, Đuro Kotur i Uroš Reljanović su nakon odlaska ustaša i domobrana bili svedoci njihovog zločina, o čemu su svedočili nakon Drugog svetskog rata.
U crkvi su ležale iznakažene žrtve, iz kojih je još vrela krv šikljala po bijelim zidovima. Među njima su bile dvije žene i jedno dijete, još živi, ali u polusvjesnom stanju... Na ulaznim vratima od crkve na jednoj strani nalazilo se prikovano i iznakaženo tijelo muškarca, a na drugoj tijelo žene, čije su grudi prosječene, a kroz njih provučene ruke. U oltaru su bile izdvojene djevojke koje su na poseban i zvjerski način mučene. U crkvi su mnoge majke ležale mrtve, a na njihovim grudima djeca izbodena bajonetama.[2]
Pokolj u crkvi u Drakseniću preživele su Anka Pavković i Mara Blagojević koje su bile teže ranjene hladnim oružjem. One su o svom iskustvu svedočile nakon Drugog svetskog rata. Anka Pavković:
Stigli smo pred crkvu. Tu je već njih troje bilo zaklano... Na ulazu u crkvu stoje dvojica ustaša i propuštaju nas dotjerane. Ulazimo u crkvu. Vidimo više ustaša sa obje strane, nedaleko od vrata... i tako su nas opkolili. Kako smo nailazili počeli su da nas bodu bajonetima. Zadobila sam desetak rana po vratu, glavi i po rukama. Udarali su nas bajonetima, kundacima i ašovima. Padali smo jedni na druge pod udarcima i ubodima. Ali oni su nastavili i dalje da nas bodu. Pored ubijanja vršili su i druga nedjela, napastvovanja i silovanja... Ja sam pala sa grupom oko mene... Čuo se plač djeteta Milana Petkovića. Ustaše su mu prišle i udarile kundakom u glavu. Bio je to dječačić star godinu, a možda i manje.[3]
Ovaj zločin prilično detaljno je opisan i u saopštenju Okružnog komiteta KPJ za Prijedor, Bosanski Novi, Bosansku Dubicu i Bosansku Gradišku nekoliko dana nakon zločina.[4]
Ukupno stradanje stanovništva Draksenića tokom Drugog svetskog rata[uredi | uredi kod]
Stanovništvo Draksenića, kao i stanovnici drugih sela u podnožju Kozare i Prosare, teško su stradala tokom leta 1942. prilikom neprijateljske ofanzive na Kozaru. Velik broj stanovnika Draksenića, preko polovine populacije, uhvaćen je od strane ustaša, domobrana i nemačkih snaga na Kozari i sproveden u logor Stara Gradiška i logor Jasenovac. Mnogi od njih su ubijeni u ova dva logora, dok ih je deo stradao u Prihvatnom logoru Zemun na Starom sajmištu i logoru Organizacije Tot na beogradskom Ušću, ili u nekom od nacističkih logora u Nemačkoj i Norveškoj.
Poznat je približan broj stradalih stanovnika sela Draksenić u Drugom svetskom ratu, zahvaljujući radu lokalnog SUBNOR-a. Prema poimeničnom spisku stradalih, tokom rata život je izgubilo 896 stanovnika ovog sela. Od ovog broja 94 su pali partizanski borci, a 802 su žrtve fašističkog terora. U selu je opustelo 56 domaćinstava, što znači da je istrebljeno 56 porodica. Mnoge druge porodice izgubile su velik broj članova.[5]
Velik broj žrtava fašističkog terora nad stanovništvom sela Draksenić odnosi se na stradalu decu ispod 15 godina starosti. Od 896 stradalih stanovnika poimenice je poznato 241 dete ispod 15 godina.[6]
Nakon Drugog svetskog rata Draksenić je imao drastično smanjen broj stanovnika. Prema popisu stanovništva iz 1948. u selu je živelo 473 stanovnika. Ova činjenica upućuje na zaključak da je tokom rata stradalo oko 2/3 stanovnika sela Draksenić.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ Dušan D. Samardžija, Bosanskodubičko područje u NOR-u i socijalističkoj revoluciji 1941-1945, Bosanska Dubica, 1984, str. 112-115.
- ↑ Isto, str. 155-156.
- ↑ Isto, str. 156.
- ↑ Zbornik NOR, IV/3, Beograd, 1952. str. 63-66.
- ↑ Dušan D. Samardžija, Bosanskodubičko područje u NOR-u i socijalističkoj revoluciji 1941-1945, Bosanska Dubica, 1984, str. 350-366.
- ↑ Dragoje Lukić, Rat i djeca Kozare, Beograd-Prijedor-Jasenovac, 1990.