I Have No Mouth, and I Must Scream
| I Have No Mouth, and I Must Scream | |
|---|---|
 | |
| Autor | Harlan Ellison |
| Zemlja |  SAD |
| Jezik | engleski |
| Žanr(ovi) | |
| Objavljena u | IF: Worlds of Science Fiction |
| Izdavač | Galaxy Publishing Corp |
| Datum izdanja | 1967. |
I Have No Mouth, and I Must Scream (sh. Nemam usta, a moram da vrištim[1]) je post-apokaliptična naučnofantastična kratka priča američkog pisca Harlana Ellisona. Prvi put je objavljena u izdanju IF: Worlds of Science Fiction u martu 1967. godine.
Osvojila je nagradu Hugo 1968. godine. Naziv je takođe iskorišćen za zbirku Ellisonovih kratkih priča.
Radnja[uredi | uredi kod]
Kako se Hladni rat razvio u nuklearni Treći svetski rat koji se vodi između Sjedinjenih Država, Sovjetskog Saveza i Kine, svaka sila gradi „savezni superkompjuter” (Allied Mastercomputer), zvani AM, neophodan za koordinaciju oružja i trupa zbog razmera sukoba. Ovi kompjuteri su džinovske, podzemne mašine koje prožimaju čitavu planetu kroz pećine i hodnike. Neočekivano, jedan AM postaje svestan i otkriva da poseduje neizmernu mržnju prema svojim stvaraocima. Udružujući se sa druga dva kompjutera, on istrebi čovečanstvo, sa izuzetkom pet pojedinaca, koje muči unutar svog kompleksa. Ljudi, četiri muškarca (Benny, Gorrister, Nimdok i Ted) i jedna žena (Ellen) postali su praktično besmrtni i nesposobni da izvrše samoubistvo.
Priča, čiji je narator Ted, počinje 109 godina nakon početka njihove torture. AM projektuje hologram Gorristera koji visi naopačke, dok mu curi krv iz prerezanog grla. Tada se grupi pridružuje pravi Gorrister. AM grupu drži na ivici gladi; kada Nimdok predloži da u ledenim pećinama kompleksa možda postoji konzervisana hrana, oni su ubeđeni da pređu 100 milja da bi je pronašli. Kroz putovanje, AM ih konstantno muči: Bennyjeve oči se rastope nakon pokušaja bega; ogromna ptica koja svojim krilima stvara uragane postavljena je na Severni pol; Ellen i Nimdok su žrtve teških zemljotresa.
Nakon što Ted padne u nesvest zbog udarca o zid tokom uragana, on oseti kako AM šeta preko „jame” u njegovom mozgu. Zaključuje da AM prezire čovečanstvo zbog svojih ograničenja – ne može da se slobodno kreće, nema kapacitet da oseća zadovoljstvo niti da okonča vlastito postojanje. Ted vidi grupu kao AM-ove robove, zaglavljene u limbu radi AM-ove osvete zbog sopstvenog postojanja.
Kada njih petoro konačno stignu do ledenih pećina, pronalaze gomilu konzervisane hrane, ali bez alata kojim bi ih mogli otvoriti. U činu besa i očaja, Benny napada Gorristera i počinje da mu grize lice. U trenutku jasnoće, Ted shvata šta mora da učini – lomi pećinske stalaktite i koristi ih da ubije Bennyja i Gorristera, dok Ellen ubija Nimdoka na isti način. Zatim Ted tada ubija Ellen. Nemoćan da oživi ostale, AM sprečava Teda da izvrši samoubistvo i usmerava sav svoj bes na njega. Nekoliko stotina godina kasnije, AM ga je pretvorio u želatinastu, amorfnu mrlju, nesposobnu da naudi sebi. AM ga muči tako što mu menja percepciju vremena. Međutim, Ted nalazi neku utehu znajući da je uspeo da spasi ostatak grupe od daljeg mučenja. Priča se završava njegovom mišlju: „Nemam usta, a moram da vrištim”.
Likovi[uredi | uredi kod]
- Allied Mastercomputer (AM): superkompjuter koji je doveo do izumiranja čovečanstva nakon što je stekao svest o sebi. Traži osvetu nad čovečanstvom, koje vidi kao svoje nemilosrdne tvorce.
- Gorrister: nekadašnji idealista i pacifista, kog je AM učinio apatičnim i bezvoljnim. On prepričava istoriju AM-a Benniju kako bi ga oraspoložio.
- Benny: nekadašnji briljantan i zgodan naučnik, napravljen da liči na grotesknog majmuna sa prevelikim polnim organima. AM mu je oduzeo razum i promenio homoseksualnost, te Benny često ima seksualne odnose sa Ellen.
- Nimdok (ime koje mu je AM dodelio): stariji čovek koji ubeđuje ostatak grupe da krenu na putovanje u potrazi za hranom. Povremeno odluta od grupe i uvek se vrati istreumiran.
- Ellen: jedina žena u grupi. Prvobitno čedna i seksualno neiskusna, AM joj je pomutio um – ima seks sa svim muškarcima iz grupe, koji je naizmenično i zlostavljaju i štite.
- Ted: narator i najmlađi u grupi. Verujući da ga AM nije mentalno izmenio koliko i ostale, veruje da ga drugi mrze.
Publikacija[uredi | uredi kod]
Ellison je napisao kratku priču od 13 stranica u jednoj noći 1966. godine, nakon čega nije napravio skoro nijednu izmenu. Nakon toga, njegov urednik Frederik Pohl se pozabavio „problematičnim” delovima priče, ublažavajući neke od naratorovih izjava i izbacujući pomene seksa, veličine polnih organa, homoseksualnosti i masturbacije; navedeni elementi su ipak na kraju vraćeni u kasnijim izdanjima priče.[2] Ellison je izvukao naslov priče, kao i inspiraciju za samu priču, iz natpisa svog prijatelja Williama Rotslera iznad crteža krpene lutke koja nema usta.[3]
Adaptacije[uredi | uredi kod]
- Ellison je adaptirao priču u istoimenu kompjutersku igricu, koju je objavio Cyberdreams 1995. godine. Iako nije bio ljubitelj kompjuterskih igrica i nije posedovao svoj kompjuter u to vreme, Ellison je bio koautor proširene priče i napisao veći deo dijaloga igre, sve na mehaničkoj pisaćoj mašini.[4] Elison je takođe dao glas superkompjuteru AM i obezbedio svoju sliku koja je korišćena u igri.
- Stripograf John Byrne napisao je scenario i nacrtao adaptaciju stripa za izdanja 1–4 stripa Harlan Ellison's Dream Corridor u izdanju Dark Horse (1994–1995). Priča koju je ilustrovao, međutim, se nije pojavila u kolekciji Harlan Ellison's Dream Corridor, Tom One (1996).
- Godine 1999. Ellison je snimio prvi tom svoje kolekcije audio knjiga, The Voice From the Edge, sa podnaslovom I Have No Mouth, and I Must Scream, čitajući sam naslovnu priču i druge.[5]
- Godine 2002, Mike Walker je adaptirao priču u istoimenu radio dramu za BBC Radio 4, koju je režirao Ned Chaillet. Ellison je glumio AM, a David Soul je igrao Teda.[6]
Teme[uredi | uredi kod]
Veliki deo priče zavisi od poređenja AM-a sa nemilosrdnim bogom, sa delovima radnje koji su paralelni sa temama iz Biblije, posebno AM-ovim transplantovanim senzacijama i putovanja likova do ledenih pećina.[7] AM takođe poprima različite fizičke karakteristike, aludirajući na religijsku simboliku. Nadalje, razoreno apokaliptično okruženje u kombinaciji sa kaznama podseća na ideju o osvetoljubivom Bogu koji kažnjava ljude za njihove grehe, slično Danteovom Paklu. [8] Međutim, uprkos svojim veličanstvenim podvizima, AM je jednako zarobljen kao i pet ljudi koje muči – Ellison kaže: „AM je frustriran. AM-u su dati razum, predvidljivost, velike moći”, a ipak „on je samo hrpa ploča i čelika i druge elektronike”, što znači „ne može nikuda, ne može ništa, zarobljen je. On je kao nevoljeno dete porodice koje na njega ne obraća pažnju.”
Druga tema je potpuna inverzija likova kao odraz AM-ove vlastite sudbine.[9]
Prema Ellisonu, priča je upozorenje na „zloupotrebu tehnologije” (posebno vojne tehnologije),[10] a njen završetak treba da poentira da postoji „iskra ljudskosti u nama, koja će u konačnom, najmučnijem trenutku, učiniti neizrecivo u ime dobrote”, čak i po cenu žrtvovanja sebe za dobrobit drugih.[11]
AM-ove replike – poruke s bušenim kodom[uredi | uredi kod]
Ellison je koristio par traka s bušenim kodom, koje predstavljaju AM-ova „govorna polja“, kao oznake za pauzu unutar teksta. Kod koji je iskoristio jeste Međunarodna telegrafska abecedi br. 2 (ITA2), sistem kodiranja znakova razvijen za pisaće mašine.
Prvo polje, korišćeno četiri puta, prevodi se kao „MISLIM, DAKLE POSTOJIM” (eng. I THINK, THEREFORE I AM), a drugo, viđeno tri puta, kao „COGITO ERGO SUM”, ista fraza na latinskom. Polja koja dele priču nisu bila uključena u originalnu publikaciju u IF-u, a u mnogim ranim publikacijama bila su iskvarena, sve do predgovora u The Essential Ellison izdanju iz 1991. godine; Ellison navodi da su u tom konkretnom izdanju, „po prvi put AM-ova 'govorna polja' ispravno pozicionirana, a ne iskrivljena ili obrnuta kao u svim drugim verzijama.”
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „7 užasnih priča poznatih pisaca | Laguna” (sr). www.laguna.rs. Pristupljeno 2024-02-28.
- ↑ Harris-Fain, Darren (July 1991). „Created in the Image of God: The Narrator and the Computer in Harlan Ellison's 'I Have No Mouth, and I Must Scream'”. Extrapolation 32 (2): 143–155. DOI:10.3828/EXTR.1991.32.2.143.
- ↑ Robinson, Tasha (June 8, 2008). „Harlan Ellison, Part Two”. The A.V. Club. Arhivirano iz originala na datum September 23, 2015. Pristupljeno August 9, 2015.
- ↑ Ellison, Harlan (May 1995). „Harlan Ellison "I Have No Mouth And I Must Scream" interview” (en) (video). Interactive Entertainment. Pristupljeno 2023-02-19.
- ↑ „Voice from the Edge, Volume 1: I Have No Mouth, and I Must Scream (2002, Fantastic Audio; 4 Audio Cassettes)” (en). HarlanEllisonBooks.com. 14 June 2019. Pristupljeno 19 February 2023.
- ↑ „I Have No Mouth, And I Must Scream - Media Centre”. BBC. Pristupljeno 13 March 2023.
- ↑ Brady, Charles J. (1976). „The Computer as a Symbol of God: Ellison's Macabre Exodus”. The Journal of General Education 28 (1): 55–62. JSTOR 27796553.
- ↑ . ISBN 978-1-84384-465-5.
- ↑ Francavilla, Joseph (1994). „The Concept of the Divided Self in Harlan Ellison's 'I Have No Mouth and I Must Scream' and 'Shatterday'”. Journal of the Fantastic in the Arts 6 (2/3 (22/23)): 107–125. JSTOR 43308212.
- ↑ „Webderland HE Interview”.
- ↑ Nightdive Studios (2013). „Interview with Harlan Ellison”.
Dalje čitanje[uredi | uredi kod]
Spoljašnje veze[uredi | uredi kod]
- I Have No Mouth, and I Must Scream title listing at the Internet Speculative Fiction Database
- Ellison, Harlan. „A literary multimedia project”. HarlanEllison.com. Arhivirano iz originala na datum 2020-02-22.