Umar al-Akta
Umar ibn Abdalah ibn Marvan (‘Umar ibn ‘Abdallah ibn Marwan; također navođen i kao ‘Amr ili ‘Omar), poznat po nadimku al-Akta’, "jednorauki", navođen kao Amer ili Ambros (grčki: Ἄμερ or Ἄμβρος) u bizantskim izvorima, bio je arapski emir Malatije (Melitene) od 830-ih do svoje smrti 863. godine. Poznat je kao jedan od najistaknutijih vojskovođa bizantsko-arapskih ratova.[1][2]
Prvi put se spominje 830-ih, kada je sudjelovao u velikoj arapskoj pobjedi nad bizantskim carem Teofilom kod Dazimona 838. Deceniju kasnije je pružio utočište preživjelim pavlićanima pod Karbeasom te im omogućio da osnuju vlastitu državu u gradu Tefrike na gornjem toku Eufrata. Godine 844. je u bitci kod Mauropotamosa porazio bizantskog regenta Teoktistosa; nakon nje je prodro sve do obala Bospora, a što su iskoristile neke od istaknutih bizantskih porodica da prebjegnu na arapsku stranu.
Sa pohodima na bizantsku teritoriju je nastavio i 850-ih, ali 856. godine nije mogao zaustaviti bizantski pohod pod Petronasom koji je dobro sve do Amide. Godine 860. je zajedno sa Karbeasom izvršio pohod na Sinope na crnomorskoj obali, kada je zarobljeno 12.000 ljudi. Tri godine kasnije je organizirao veliki pohod na Bizant; prilikom povratka je u bitci kod Lalakaona njegova vojska uništena, a on poginuo. Taj je događaj označio prekretnicu bizantsko-arapskih ratova, odnosno početak bizantske ofenzive na arapska područja u Maloj Aziji koja će se nastaviti sljedeća dva vijeka.
- Kazhdan, Alexander, ur. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
- Treadgold, Warren T. (1997), A History of the Byzantine State and Society, Stanford, CA: Stanford University Press, ISBN 0804726302
- Whittow, Mark (1996), The Making of Byzantium, 600–1025, University of California Press, ISBN 0-520-20496-4
- Winkelmann, Friedhelm; Lilie, Ralph-Johannes i dr.. (2001), „‘Umar ibn ‘Abdallāh ibn Marwān al-Aqta’ (#8552)” (German), Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit: I. Abteilung (641–867), 5. Band: Theophylaktos (#8346) – az-Zubair (#8675), Anonymi (#10001–12149), Walter de Gruyter, pp. 76–77, ISBN 978-3-11-016675-0