Stari grad Prusac

Stari grad Prusac, ili Prusačka tvrđava je srednjevjekovno utvrđenje u mjestu Prusac, oko 5 km južno od Donjeg Vakufa, Bosna i Hercegovina. U izvorima se spominje kao Biograd ili Akhisar. Na sjednici komisije za očuvanje nacionalnih spomenika održanoj 20. do 26. januara 2004. godine u Sarajevu, stari grad je proglašen za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, Amra Hadžimuhamedović, Dubravko Lovrenović, Ljiljana Ševo (predsjedavajuća) i Tina Wik.

Historija

Arheološkim iskopavanjima poduzetim 80-ih godina XX stoljeća na vrhu brijega, tj. unutar zidova tvrđave, naišlo se na prahistorijski materijal iz eneolita, bronzanog i željeznog doba. Ovdje se nalazilo gradinsko naselje, koje je kasnijim gradnjama razoreno. Prusac se nalazio u srednjovjekovnoj župi Uskoplje. Iz tog vremena nema o gradu pisanih podataka. Prvi put se ime Prusca spominje u pismu bosanskog namjesnika sandžaka Skender-paše Mihajloglua (Mihajlovića) Dubrovčanima, napisano “Na Pruscu gradu 29. julija”. Godina nije napisana, a historičari datiraju ovo pismo oko 1478-80.godine. U Pruscu su povremeno logorovali bosanski namjesnici i kliški sandžaci, čuvajući granice i pripremajući provale u susjedne mletačke i austrijske teritorije.

Opis dobra

Grad se sastoji od tri cjeline koje su sukcesivno građene. Površina je oko 22 000 m2.

Tvrđava-citadela

Tvrđava i obor ispod nje sagrađeni su u XV stoljeću. Ima oblik četverougla čija je sjeverna strana izlomljena i završava se u vidu trougla (40 m). Zidovi su debljine od 1 – 2,4 metra i bili su opremljeni puškarnicama i otvorima za topove. Na kraju sjeverozapadnog zida je manja kula stražara nepravilne osnove, a do nje okrugli bunar žive vode. Na južnom kraju, sa unutrašnje strane, je prigrađena nepravilna četverougaona kula sa otvorima za topove, čiji zidovi su sačuvani u visini do 10 metara i dužine do 19 metara. U zidovima .

Obor ispod tvrđave

Tvrđava je sa vanjske pristupačne strane, bila opkoljena jarkom, preko kojeg je bio most za ulaz u obor. Obor zauzima površinu oko 3000 m2, dugu 50, široku 60 m, opasanu zidom debljine 1 m, Imao je kulu oktogonalne osnove, sa puškarnicama i tri četverougaone kule. U oboru su ostaci džamije Bajazidije, sagrađene uz temelje srednjovjekovne crkve. Ispod istočnog zida obora nalazio se drugi jarak koji ga je opasavao po cijeloj dužini. Jarak je bio širok 6-10 m, a dubok oko 3 m. U njemu je u XVIII stoljeću sagrađena sahat-kula. Osnovica kule je kvardat sa stranicom 3,9 m, a visina oko 10 m.

Donji grad

Na istočnoj padini ispod tvrđave i obora formiran je još jedan obor - Donji grad, građen u XV stoljeću. Zauzima prostor oko 90 x 180 m. Tu je bilo prigradsko naselje unutar bedema. U jugozapadnom dijelu Donjeg grada nalazila se glavna kapija. Gradu se prilazilo kaldrmom kojom je bila popločana glavna prusačka arterija. Kaldrma je bila široka 3 m, danas je prekrivena asfaltnim putem. Kod gradske kapije je bila raskrsnica koju su još polovinom XX stoljeća stariji mještani zvali “londža”. U doba prije 1878.godine još je stajala glavna gradska kapija sa drvenim hrastovim vratnicama, pokovanim željeznim pločama.