Izvorni kod stranice Razum

[[Datoteka:RobertFuddBewusstsein17Jh.png|mini|Predstava ljudskog [[duh]]a ([[1619]].)]]

'''Razum''' ili '''razbor''' je sposobnost razboritog ([[logika|logičkog]], kritičkog) mišljenja, poimanja i rasuđivanja.<ref>Razum, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.</ref> Razum takođe označava više kognitivne funkcije [[čovek|ljudskog]] uma.<ref>Ivan Vidanović, [[Rečnik socijalnog rada]]</ref> U psihološkom smislu „razumski“ (racionalni) doživljaji se često suprotstavljaju „iracionalnima“ (nagonima, osećanjima, težnjama).

Mnogi filozofi uključuju "racionalno" u definiciju čoveka, kao njegovu posebnost.<ref>Frederik Koplston, Srednjovekovna filozofija (str. 521), Beograd, 1989.</ref> Neki drugi, poput [[Dejvid Hjum|Hjuma]], smatraju da ni jedna istina ne izgleda očiglednija nego tvrdnja da su [[životinje]] obdarene mišlju i razumom kao i ljudi.<ref>Dejvid Hjum, Rasprava o ljudskoj prirodi (str. 163), Sarajevo, 1983.</ref>

==Etimologija==

Razum dolazi od latinskog "''ratio'' ", pojama koji je u tadašnjem društvenom govoru imao značenje ''izračuna'' ili'' odnosa''. [[Ciceron]] je pojam iskoristio da bi preveo višeznačnu grčku riječ [[logos]]. U srednjovjekovnoj [[skolastika|skolastici]] pojam ''ratio'' se koristio da bi se preveo grčki pojam ''dianoia'', odnosno onog što se razlikuje od ''nous-a'', pojma koji je preveden na latinski kao [[intelekt|intellectus]].

== Razum u filozofiji ==

Tokom povesti [[filozofija|filozofije]] odnos razuma i [[um]]a se različito određivao. U starogrčkoj filozofiji se nije pravila stroga razlika između uma i razuma.<ref name="Филозофски речник">Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica razum), Plato, Beograd, 1997.</ref> Razlikovanje razuma od uma vuče svoj koren iz Aristotelovog razlikovanja ''nus pathetikos'' i ''nus poietikos''.<ref name="Filozofijski rečnik">Razum, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.</ref> U [[srednjovekovna filozofija|srednjovekovnoj filozofiji]], [[Toma Akvinski]], razlikuje um (lat. ''[[inteligencija|intelekt]]'') kojim se neposredno (''intuitivno'') saznaje istina, i razum (''[[racio]]'') koji zaobilazno (''diskurzivno'') dolazi do [[istina|istine]].<ref name="Филозофски речник"/>

=== Hobs ===

{{izdvojeni citat|Razbor nije ništa drugo do računanje (to jest, zbrajanje i oduzimanje) slijeda općih imena o kojima postoji slaganje.<ref name="Thomas Hobbes 2004">Thomas Hobbes, Levijatan (str. 33-34), Zagreb, 2004.</ref>|[[Thomas Hobbes]]}}

Prema [[Thomas Hobbes|Hobsu]], onaj tko rasuđuje ne radi drugo nego razabire ukupni zbroj pomoću zbrajanja dijelova ili, s druge strane, razliku pomoću oduzimanja jedne količine od druge. Ako se to čini riječima, onda je to poimanje slijeda imena dijelova prema imenu cjeline ili, iz imena cjeline ili jednog dijela prema imenu drugog dijela.<ref name="Thomas Hobbes 2004">Thomas Hobbes, Levijatan (str. 33-34), Zagreb, 2004.</ref> Operacije računanja nisu svojstvene samo brojevima već svim vrstama stvari koje se mogu dodavati ili oduzimati. Tako logičari zbrajaju dva imena da bi se sačinila tvrdnja, ili dve tvrdnje da bi se sačinio silogizam, i opet zbrajaju više silogizama da bi se sačinio dokaz. Hobs zaključuje, "u čemu god da ima mjesta zbrajanju i oduzimanju, u tome ima mjesta i razboru, a gdje god nema prostora za to, tamo ni razbor nema mjesta."<ref name="Thomas Hobbes 2004">Thomas Hobbes, Levijatan (str. 33-34), Zagreb, 2004.</ref>

Hobsu se čini da nam razbor nije prirođen, poput osjeta ili pamćenja, niti se pak stječe iskustvom poput promišljenosti, nego se stječe radinošću, i to, prvo, umijećem prikladnog davanja imena, i drugo, stjecanjem dobre i sređene znanstvene metode.<ref>Thomas Hobbes, Levijatan (str. 37), Zagreb, 2004.</ref>

=== Kant ===

[[Imanuel Kant|Kant]] uvodi hijerarhiju „saznajnih moći“, razlikujući razum (nem. ''Verstand''), kao užu spoznajnu moć, i um (nem. ''Vernunft''), kao širu i višu, koja pored čulnosti obuhvata i razum i stvaranje [[ideja]]. Razum čine apriorne funkcije kojima se [[utisak|utisci]] pretvaraju u predmete iskustva, pojmove i sudove, dok je um ravan direktivnih ideja, najviših jedinstava misaone djelatnosti.<ref name="Filozofijski rečnik"/>

{{izdvojeni citat|Sve naše saznanje počinje čulima, prelazi od njih na razum i završava se umom.|[[Imanuel Kant]], Kritika čistog uma, Transc. dijalektika, Uvod, O umu uopšte}}

Prema Kantu, sve naše [[saznanje]] potiče iz dva osnovna izvora: iz [[opažaj]]a, i [[Pojam|pojmova]] koji se na osnovu njih stvaraju.<ref>Kant, Kritika čistog uma (str. 88), Beograd 1970.</ref> Dakle, saznanje razuma jeste saznanje putem pojmova.<ref>Kant, Kritika čistog uma (str. 99), Beograd 1970.</ref> Za Kanta, razum je moć [[mišljenje|mišljenja]]. A misliti znači saznavati pomoću pojmova.<ref>Kant, Kritika čistog uma (str. 100), Beograd 1970.</ref>

=== Hegel ===

[[Georg Vilhelm Fridrih Hegel|Hegel]] razum postavlja na najnižu tačku lestvice, u sferu apstraktne određenosti, u sferu „konačnog“, pa mu je razumska logika ona koja se izgrađuje u nepremostivoj odvojenosti (apstrakciji) subjekta od objekta i kojoj je neprotivrečnost njenih fiksiranih formi osnovno merilo istinitosti.<ref name="Филозофски речник"/>

=== Šopenhauer ===

[[Artur Šopenhauer|Šopenhauer]] razumom naziva „sposobnost povezivanja intuitivnih predstava saglasno principu dovoljnog razloga“, a umom „sposobnost formiranja apstraktnih pojmova i njihovog kombinovanja u rasuđivanju i umovanju“.<ref>Svet kao volja i predstava I, par. 4, 8</ref>.

== Povezano ==
* [[Um]]
* [[Saznanje]]
* [[Razboritost]]

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
* Kant, Kritika čistog uma, Beograd, 1970.
* Beer, Francis A., "Words of Reason", ''Political Communication'' 11 (leto 1994): 185-201.
*{{citation |year=1991 |author=Gilovich, Thomas |authorlink= |title=How We Know What Isn't So: The Fallibility of Human Reason in Everyday Life |place=New York |publisher=The Free Press |isbn=0-02-911705-4}}
* Tripurari, Swami, ''[http://harmonist.us/2009/05/on-faith-and-reason/ On Faith and Reason] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130522124737/http://harmonist.us/2009/05/on-faith-and-reason/ |date=2013-05-22 }}'', ''[http://harmonist.us/ The Harmonist]'', 27. 5. 2009.

{{filozofija}}

[[Kategorija:Logika]]
[[Kategorija:Epistemologija]]
[[Kategorija:Misao]]