Psihodelični rock
Psihodelični rok je vrsta rok muzike koja je nastala 1960-ih godina u SAD-u i bila najpopularnija do 1970-ih. Ova muzika je pokušaj dočaravanja iskustva izmenjene svesti, izazvanog psihodeličnim drogama, pogotovom LSD-om.[1]
Psihodelični rok je most od bluz-roka ka progresivnom roku i hevi metalu. Nastao je tokom 1960-ih među garažnim i folk rok bendovima u Britaniji i SAD. Od instrumenata, izraženi su električna i akustična gitara, klavijatura, vokal, bas i bubnjevi. Takođe se koriste i neki nezapadni muzički instrumenti, poput indijske sitare.[2]
Najzaslužnije grupe za nasatanak psihodelične muzike su Jefferson Airplane, Pink Floyd i Grateful Dead, koje su imale koncertne nastupe uz obimno korišćenje svetlosnih, vizualnih i akustičnih efekata. Prvim albumom psihodelične muzike može se smatrati „Jefferson Airplane Takes Off“ koji je izdat 1. marta 1966. godine.Nešto kasnije izašao je i album „Revolver“ grupe Bitlsi koji je znatno uticao na hipi-kulturu, uz koju je psihodelični rok bio veoma vezan. Takođe i albumi Sgt. Pepper`s Lonely hearts Club Band i Magical Mystery Tour iste grupe naročito doprinose razvoju ovog žanra. Međutim, prvi ozbiljniji proboj je došao tek sa Pink Flojdom.
Iako su muzički biznis i uzimanje opijata bili su u tijesnoj vezi i znatno prije pojave rokenrola, kod mnogih rok muzičara ta veza postaje potpuno otvorena. Početkom 1960-ih je u Sjedinjenim Američkim Državama LSD bio legalana supstanca, te je 1965. godine broj redovnih konzumenata bio preko četiri miliona ljudi, od čega više od 70% studenata i učenika viših razreda srednjih škola.[3] Tako su muzika, pogled na svijet i moda naraštaja stasalog sredinom 1960-ih bili pod snažnim uticajem LSD-a. Čak su i pojedini stilski žanrovi u okviru rokenrola pretožno oblikovani pshodeličnim drogama.[3]
Ken Kizi je početkom 1960-ih na svom posjedu pokraj San Franciska razvio pravu psihodeličnu komunu, koja je postala okupljalište umjetnika, pjesnika i muzičara. Tu su organizovani tzv. "esid testovi", tj. okupljanja radi zajedničke konzumacije halucinogenih sredstava i sviranja. Svi koji su htjeli da učestvuju u esid testovima bili su obavezni da se obuku što luđe i da plate simboličan doprinos u iznosu od jednog dolara, pri čemu je svako mogao da konzumira količinu halucinogenih sredstava koliko je mogao da podnese.[3] Oni kojima je LSD podsticao kreativnost imali su na raspolaganju muzičke instrumente. Svako je sa tim instrumentima mogao raditi šta je htio, a najčešce ih je upotrebljavala grupa The Warlocks, koja je kasnije postala slavna pod imenom Grateful Dead.[3] Glavni opskrbljivač esid-testova drogom Augustus Osli Stenli III je bio i svojevrstni pokrovitelj grupe Grateful Dead. Za Džimi Hendriksa je napravio tabletu Purple Haze, po kojoj je Hendriks nazvao jednu svoju pjesmu.[3]
Pod uticajem LSD-a, supstance koja omogućuje "da se vidi zvuk i čuju boje", muzika je odmicala od prvotne jednostavnosti i postajala sve svestranija i složenija, inkorporirajući elemente raznih muzičkih stilova.
Od svog nastanka psihodelični rok je bio vezan za hipi pokret. U početku je centar psihodeličnog roka bila zapadna obala SAD-a. Na području San Franciska stvarana je muzika koja je bila vjeran izraz antiratnih i antitradicionalističkih stavova hipi-pokreta.[3] Najpoznatije su grupe bile: Džeferson Erplejn (Jefferson Airplane), Grejtful Ded (Grateful Dead), Big Brother and the Holding Company s pjevačicom Janis Joplin, Quicksilver Messenger Service, Lav (Love), Šarlatans, Dorsi (The Doors), i drugi.
Džeferson Erplejn, za koji je pjevala pjevačica Grejs Slik sa veoma upečatljivim glasom, su karakteristične po seksualnim alegorijama, naučnoj fantastici i poeziji koja veliča droge. Imali su dva velika hita 1967: „Somebody to Love“ i „White Rabbit“. U međuvremenu, 13th Floors Elevators ispoljavaju mračniju, psihotičniju stranu esid roka. Vođeni talentovanim, ali svojeglavim, Rokijem Eriksonom, nadarenim muzičarem koji je kasnije hospitalizovan zbog duševnih bolesti, 13th Floors Elevators su objavili četiri frenetična albuma sa bizarnim zvucima.
Grupa Grateful Dead, bila je i za kriterije psihodeličnog doba posebna priča. Teoriju o LSD-u kao transportnom sredstvu u nove svjetove shvatili su doslovnije nego iko drugi. Putovali su drogirani, svirali drogirani, a i njihova publika, tzv. dead headsi ("mrtve glave"), takođe su bili drogirani. Pod utjecajem esida svirali su nevjerovatno dugačke koncerte, a zabeleženo je i da su jednu pjesmu svirali osamdeset i četiri minute.[3]
Ubrzo se psihodelija proširila iz oblasti zaliva San Franciska na ostatak zemlje a zatim i na Evropu da bi postala najveći rok fenomen kasnih 60-ih. Na istočnoj obali SAD, Velvet Andergraund su bili simbol popularnije verzije psihodelije. Oni su poboljšali svoje zvučne tehnike i distancirali su se od kulture vođene „moći cvijeća“.
Već postojeći rok bendovi su takođe počeli sa uključuju psihodelične elemente u svoju muziku, naročito Bitlsi sa albumima „Revolver“ (1966), „Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band“ (1967), i „Magical Mystery Tour“ (1967), a takođe i Bič bojs sa albumom „Pet Sounds“ (1966), i Jardbrds sa „Shapes of Things“ (1966). Rolingstonsi su napravili poduhvat na sceni sa manje uspješnim albumom „Their Satanic Majesties Request“ (1967), dok su grupe kao što su Byrds stvarale komercijalniju verziju psihodelije.
U Britaniji su pioniri psihodelije stvarali muziku koja je bila prožeta hirom i nadrealizmom, manje agresivna i minimalistička u odnosu na američku. Spajala je improvizaciju i eksperimentisanje sa zvukom da bi bile stvorene duže pjesme, na koje je uticao i moderni džez. Upotrebljavani su istočnjački instrumenti kao što je sitara.
U Londonu je Majkl Holingshed, po uzoru na Milbruk, osnovao Svjetski psihodelični centar (World Psychodelic Center) koji je odmah privukao poznata rok-imena: Donovana, Roling Stouns, Pol Mekartnija, Erik Kleptona... Za najistaknutije predstavnike britanske psihodelične scene slovili su Pink Flojdi. Sa vizionarskom maštom koja se kasnije tragično pretvorila u šizofreniju, Sid Baret, vodeći vokal i tekstopisac ranog Pink Flojda, sa puno entuzijazma pratio muzičko istraživanje i eksperimentisanje esid roka na prvom albumu benda, „The Piper at the Gates of Dawn“ (1967). Hipnotičan i inovativan, bio je klasik psihodelične ere.
U ovom period se javlja ideja da se uz pomoć tehnike naizmeničnih svjetlosnih snopova i filmskih sekvenci na pozornici upotpuni šou kako bi posjetitelji pod uticajem opojnih sredstava imali potpuniji doživljaj halucinacija. Tako su muzički nastupi počeli priređivati i svjetlosne efekte, tzv. lajt šou, pa se na koncerte ubuduće gledalo kao na multimedijalni šou. I poezija je pod uticajem droga postala teško shvatljiva, puna nadrealističkih asocijacija i fantazija.[3]
Iako su bendovi sa više od jednog ili dva albuma bili rijetki, uticaj žanra je bio ogroman, potpuno je promijenio modu, plakate, i koncerte. Takođe je značajno uticao na ogranke kao što je hevi metal, art rok (mnogi progresivni i art rok bendovi su počeli kao psihodelične grupe: Emerson, Lake and Palmer from the Nice, Pink Flojd), i spejs ejdž fank. Štaviše, uticaj psihodeličnog roka bio je očigledan u kasnijim žanrovima, panku, repu i trip-hopu.
 |
- ↑ Head Sounds (Britannica)
- ↑ R. Rubin and J. P. Melnick, Immigration and American Popular Culture: an Introduction (New York, NY: New York University Press, 2007), ISBN 0-8147-7552-7, pp. 162-4.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Branko Miloš, Druga strana rock'n'rolla (str. 84-93), Verbum, Split, 2002. ISBN 953-6197-43-X