Izvorni kod stranice Jugoslaveni u Španskom građanskom ratu

[[Datoteka:Spanski borci iz Jugoslavije.jpg|thumb|Španski borci iz Jugoslavije]]
[[Datoteka:Jugoslovenski artiljerci u Španiji.jpg|mini|Jugosloveni iz baterije “Karl Libkneht” [[1937]]. u Španiji. U prvom redu stoje: treći s leva [[Robert Domany]], komandant baterije i peti s leva [[Koča Popović]].]]

[[Jugosloveni]] koji su se borili kao dobrovoljci u [[Španski građanski rat|Španskom građanskom ratu]] na strani Republike nazvani su „'''španski borci'''“ ili „'''jugoslovenski španci'''“.

[[Beogradsko Udruženje španskih boraca]] raspolaže podacima da je u [[Internacionalne brigade|Internacionalnim brigadama]] i drugim jedinicama [[Španska republikanska armija|Španske republikanske armije]] bilo 1775 dobrovoljaca iz Jugoslavije, od kojih je u Španiji poginulo njih 595 a kasnije, u Narodnooslobodilačkoj borbi 116.<ref name="Ćirić">[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1117280 Naši Španci]</ref> Među španskim dobrovoljcima je bilo veterana [[Radnički pokret|radničkog pokreta]], vodećih revolucionara i članova najužeg rukovodstva [[KPJ]] (pet članova CK, sedam članova iz aparata Kominterne i troje bivših poslanika), kao [[Blagoje Parović]], [[Vladimir Ćopić]], [[Roman Filipčev]], [[Božidar Maslarić]], [[Marko Orešković]], [[Karlo Mrazović]], [[Dragotin Gustinčič]], [[Veljko Kovačević]], [[Julio Varesko]] i drugi.<ref>http://www.sistory.si/publikacije/prenos/?urn=SISTORY:ID:20540</ref>

Na nacionalnu pripadnost nije se obraćala veća pažnja, ali postojeći podaci govore o najvećem broju ljudi iz današnje Hrvatske (48 odsto, najviše etničkih Srba), zatim Slovenije (23%), Srbije (18%), Crne gore (3,2%) i Makedonije (1,5%).<ref name="Ćirić"/> Na spiskovima boraca se nalaze i nemačka i jevrejska imena.<ref>{{Cite web |title=Spisak španskih boraca {{!}} UDRUŽENJE ŠPANSKI BORCI 1936-1939<!-- Botovski generisani naziv --> |url=http://yuinterbrigade.org/spisak-spanskih-boraca/ |access-date=2014-07-21 |archivedate=2014-06-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140603064623/http://yuinterbrigade.org/spisak-spanskih-boraca/ |deadurl=yes }}</ref> Jednako nepotpuni podaci kažu da su po političkoj pripadnosti bili komunisti (561), socijaldemokrate (10 odsto), članovi Hrvatske seljačke stranke (8 odsto), anarhisti (4 odsto) a van stranaka gotovo trećina ukupnog broja (457).<ref name="Ćirić"/>

Ratovali su u Karobanji, kod [[Bitka kod Brunete|Brunete]], [[Saragosa|Saragose]], u [[Aragon]]u, [[Teruel]]u, [[Marbelja|Marbelji]], [[San Mateo|San Mateu]], na barikadama [[Madrid]]a i mnogim drugim bojištima. Bilo je 545 poginulih od 1664 dobrovoljaca, što znači, da je bio gubitak među Jugoslovenima 32%.<ref name="Lešnik">{{Cite web |title=dr Avgust Lešnik - "Krv i život za slobodu" – Jugosloveni interbrigadisti u Španiji (1936-1939) |url=http://www.isi.mod.gov.rs/images/biblioteka/vig_feb_2008_print.pdf |access-date=2014-07-21 |archivedate=2016-07-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160706060327/http://www.isi.mod.gov.rs/images/biblioteka/vig_feb_2008_print.pdf |deadurl=yes }}</ref>

Borba u Španiji vodila se u vreme Staljinovih „čistki“ koje su zahvatile i vrh KPJ.<ref name="Lešnik"/> U vreme velike [[KPJ tokom Velike čistke|staljinističke čistke u KPJ]], neki jugoslovenski komunisti, dobrovoljci u internacionalnim brigadama, su optuženi za "[[trockizam]]".<ref name="Pavluško">Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti“. Polinom, Beograd 2011.</ref> Nakon Španjolskog građanskog rata, na Istoku, u Sovjetskom Savezu, mnogi španski borci su streljani u [[Velika čistka|čistkama]]; na Zapadu, sumnjiče ih za komunističku subverziju.<ref name="Švarm"/>

U drugom svetskom ratu, španski borci su bili na najistaknutijim vojnim položajima u [[NOVJ]]. Posebno [[Koča Popović]] i [[Peko Dapčević]], komandanti elitne Prve i Druge proleterske divizije.<ref name="Švarm">[http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1113628 Filip Švarm, Smrt fašizmu – sloboda narodu]</ref> [[1945]]. godine su sva četvorica komandanata armija nove [[Jugoslovenska armija|Jugoslovenske armije]] bili španski borci.<ref name="Ćirić"/> 60 španskih boraca je proglašeno narodnim herojima Jugoslavije.<ref name="Ćirić"/>

== Slanje dobrovoljaca u Španiju ==

{{izdvojeni citat|„Borba herojskog španskog naroda nije samo borba koja će imati za rezultat pobjedu ili poraz demokratije samo u Španiji, nego je to početak oružanog sukoba fašizma i demokratije čitavog sveta.“<ref name="Lešnik"/>|Proglas CK KPJ, 23. oktobra 1936.}}

KPJ bila je glavni i moglo bi se kazati jedini organizator u Kraljevini Jugoslaviji u pružanju pomoći republikanskoj Španiji u borbi protiv pobunjenika i fašizma.<ref name="Lešnik"/> [[Antifašizam|Antifašistički]] dobrovoljci su u Španiju odlazili isključivo ilegalno u čemu su neretko bili osujećivani. Jugoslovenska vlada je po svaku cenu nastojala da onemogući odlazak njenih državljana u rat u Španiju. Pored velikih uspeha KPJ u organiziranju pomoći i odlaska dobrovoljaca, bilo je i neuspešnih akcija.

Prilikom jedne takve akcije, u najvećoj tajnosti iznajmljen je u [[Marselj]]u brod „Korzika“ za prevoz dobrovoljaca.<ref name="Dalmatinci"/> Veljače [[1937]]. godine sa Korzike su brodom "La Corse" krenuli [[Adolf Muk]] i [[Anton Franović]] da pokupe dobrovoljce iz Jugoslavije. Za ovaj plan znao je samo [[Politbiro]] KPJ.<ref name="Pavlović">[http://www.rastko.rs/rastko-ru/delo/12909 Živojin Pavlović, Bilans sovjetskog termidora: Prikaz i otkrića o delatnosti i organizaciji Staljinskog terora]</ref> Međutim, beogradska policija je sve doznala. Jedan od članova CK [[Živojin Pavlović (komunista)|Živojin Pavlović]], upozoren od prijatelja iz Beograda, izneo je saznanja na sednici, ali ga je jedan od članova optužio da je „paničar“ i da bez obzira na sve to treba produžiti ovu akciju ("''To nije bio ni Gorkić, ni Muk, već jedan od onih koji danas optužuje Gorkića kao jedinog krivca''").<ref name="Pavlović"/> Akciju su, pored, Muka i Franovića, vodili [[Milan Gorkić]] i [[Braina Rudin-Fos]].<ref name="Bešlin">{{Cite web |title=Milivoj Bešlin, "''Kraljevina Jugoslavija u borbi protiv antifašizma 1936-1939.''" u "Preispitivanje prošlosti i istorijski revizionizam: (zlo)upotreba istorije Španskog građanskog rata i Drugog svetskog rata na prostoru Jugoslavije", ur. Milo Petrović (Beograd: Udruženje Španski borci 1936-1939, 2012), 207-208. |url=http://www.rosalux.rs/sites/default/files/publications/Preispitivanje_pro%C5%A1losti_i_istorijski_revizionizam.pdf |access-date=2016-06-18 |archive-date=2020-10-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020190202/https://www.rosalux.rs/sites/default/files/publications/Preispitivanje_pro%C5%A1losti_i_istorijski_revizionizam.pdf |dead-url=yes }}</ref> Lađa je ipak krenula.

[[1. mart]]a [[1937]]. godine dalmatinski dobrovoljci je trebalo da isplove brodom iz okolice [[Splita]]. Isplovljavanje je prvo odloženo zbog lošeg vremena, a potom su otkriveni od žandara i pohapšeni.<ref name="Dalmatinci">[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=139062 Svjedočanstva o Dalmatincima u Španjolskom građanskom ratu]</ref> Prema policijskom izveštaju, 8. travnja je na [[Brač]]u uhićeno 145 španskih dobrovoljaca.<ref name="Dalmatinci"/> Nakon što su dobrovoljci zatvoreni u Splitu, ljudi su im na razne načine slali hranu, a žene su demonstrirale ispred carinarnice.<ref name="Dalmatinci"/> Svi su nakon nekoliko nedelja pušteni na slobodu.<ref name="Dalmatinci"/>

Pošto se 2. ožujka u splitskoj luci u dogovoreno vreme niko nije pojavio, brod je produžio da pokupi dobrovoljce u Crnoj Gori, gde je bio provaljen.<ref name="Dalmatinci"/> Lađa je trebalo da uzme u [[Kotor]]u 400 dobrovoljaca i da ih preveze u [[Barcelona|Barcelonu]].

Ova se afera završila hapšenjem člana [[Politbiro]]a [[Adolf Muk|Adolfa Muka]] i stotine dobrovoljaca. Kominternu je propala akcija koštala preko 500000 francuskih franaka.<ref name="Pavlović"/> U vezi sa ovim traženo je od Pavlovića pismeno izjašnjenje da je upozorio Generalnog sekretara [[Milan Gorkić|Milana Gorkića]], ali on je odbio da svali svu krivicu na njega.<ref name="Pavlović"/>

== Učešće u borbama ==

Prvo borbeno krštenje interbrigadisti su proživjeli u studenome 1936. godine, u obrani Madrida. U sastavu XI. brigade, koja je bila upućena na ovu frontu, bila je mađarsko-jugoslavenska četa.<ref name="protiv-fašizma">[http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=86944 Ivan Očak, Jugoslavenski sudionici Oktobarske revolucije u borbi protiv fašizma (1936-1945)]</ref>

{{proširiti}}

== Unutarpartijski sukobi i čistke u Španiji ==
{{main|Velika čistka u KPJ}}
[[Datoteka:Konferencija bataljona Đuro Đaković, Levante 1938.jpg|thumb|Konferencija jugoslovenskih komunista, boraca [[bataljon Đuro Đaković|bataljona Đuro Đaković]], u okolini Barselone, 1938.]]

Nakon hapšenja Generalnog sekretara [[Milan Gorkić|Milana Gorkića]] u Moskvi jula 1937. godine, među jugoslovenskim dobrovoljcima kipela je oštra frakcijska borba između pristalica uhapšenog generalnog sekretara i njegovih protivnika.<ref name="automatski generisano1">[http://scepsis.net/library/id_3252.html Судьба интербригад в Испании по новым документам]</ref> Ulje na vatru dolila je specijalna komisija koja je došla iz Moskve na čelu sa [[Rodoljub Čolaković|Rodoljubom Čolakovićem]], koja je počela čistku jugoslovenske partije od "gorkićevaca".<ref name="automatski generisano1" />

Sredinom [[1937]]. ili [[1938]]. godine, u jeku [[Španski građanski rat|španskog građanskog rata]] i [[Staljin]]ove [[KPJ tokom Velike čistke|Velike čistke u KPJ]], održana je konferencija KPJ u Barceloni. Na skupu su se jugoslovenski komunisti, dobrovoljci u Španiji, navodno suprotstavili Brozovom preuzimanju Partije.<ref name="Pavluško"/> Oni su izglasali podršku crnogorskom revolucionaru [[Petko Miletić|Petku Miletiću]], glavnom Titovom rivalu, koji se u to vreme nalazio na robiji.<ref name="Elietz">[http://www.mladina.si/43878/razkrita-titova-moskovska-skrivnost/ Razkrita Titova moskovska skrivnost]</ref> Učesnici konferenciju su optuženi za "[[trockizam]]".<ref name="Pavluško" />

[[Vladimir Ćopić]] i Blagoje Parović su bili dve najistaknutije figure među jugoslovenskim interbrigadistima u Španiji.<ref>[http://www.novosti.rs/dodatni_sadrzaj/clanci.119.html:412504-Smrt-komesara-Parovica Smrt komesara Parovića | Ostali članci | Novosti.rs<!-- Botovski generisani naziv -->]</ref> [[Blagoje Parović]], član Politbiroa CK KPJ i politički komesar 13. internacionalne brigade, poginuo je [[1937]]. pod nerazjašnjenim okolnostima u Španiji. Nakon toga, [[1939]]. je u Moskvi streljan [[Vladimir Ćopić]], član Politbiroa CK KPJ, [[potpukovnik]] Španske republikanske armije i komandant Petnaeste internacionalne brigade.

== Delatnost NKVD-a u Španiji ==
{{main|NKVD}}

Zajedno sa vojnom pomoći Španiji, Staljin je slao kadrove tajne policije [[NKVD]], preko kojih je uspostavljao kontrolu nad Internacionalnim brigadama.<ref>{{Cite web |title=Communist Secret Police: NKVD |url=http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUSnkvd.htm |access-date=2014-07-18 |archivedate=2011-12-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111230144930/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUSnkvd.htm |deadurl=yes }}</ref> Infiltracija doušnika je bila efektivna od samog formiranja brigade, u cilju otkrivanja neposlušnih elemenata.<ref>[http://www.marxists.org/history/spain/writers/hernandez/persecution_of_poum.html How the NKVD framed the POUM]</ref> Prisustvo NKVD-a značilo je prenošenje [[Staljin]]ove [[Velika čistka|čistke]] iz SSSR-a u Španiju. Sovjetski agenti su aktivno delovali u Barseloni 1937. godine.<ref>[http://www.svoboda.org/content/transcript/2261771.html Страницы истории: Сталин, НКВД и Гражданская война в Испании]</ref> Posebno mračnu ulogu su imali ''likvidatori'', zaduženi za uklanjanje političkih protivnika.<ref>[http://www.massviolence.org/The-NKVD-Mass-Secret-National-Operations-August-1937 The NKVD Mass Secret National Operations (August 1937 - November 1938)]</ref> Prema pisanju [[Lazar Udovički|Lazara Udovičkog]], poručnik Sovjetske armije Nikolaj Pastuhov mu je u Španiji predložio da likvidiraju čehoslovačkog interbrigadistu Karela Fukana, proglašenog trockistom, sledećim rečima: "''Ajde da mu namestimo da pogine!? Sa neprijatejem treba neprijateljski!''", što je Udovički odbio.<ref>http://www.republika.co.rs/552-555/20.html</ref>

Generalno se smatra da [[Josip Broz Tito]] nije bio u Španiji, ali neki navode da jeste. [[Fred Copeman]], komandant Britanskog bataljona, u knjizi sećanja piše da je Tito, pod lažnim imenom Šapajev, u Španiji bio jedan od zapovednika balkanskog bataljona Dimitrov.<ref>[http://spartacus-educational.com/2WWtito.htm Josip Broz (Tito)] "Their commander was a political refugee who had spent some time in Moscow, and fought in Spain under the name of Shapayev. Today he is known as Marshall Tito. He gave me the impression of being a very sincere and capable commander, though he had the old Communist attitude of ruthlessness to trivial offences."</ref>

Novinar [[Pero Simić]], poznat po teorijama zavere o Titu, smatra da je on u Španiji rukovodio NKVD-om.<ref>[http://www.politikis.si/?p=3139 Intervju: Pero Simić, avtor knjige Tito, skrivnost stoletja]</ref><ref>{{Cite web |title=Tito ubijao komuniste u Španiji |url=http://www.pressonline.rs/info/politika/173028/tito-ubijao-komuniste-u-spaniji.html |access-date=2014-07-19 |archive-date=2018-11-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181102103619/http://www.pressonline.rs/info/politika/173028/tito-ubijao-komuniste-u-spaniji.html |dead-url=yes }}</ref> Tito je navodno išao na "inspekcijska putovanja" u Španiju i bio „šef štaba za likvidacije", koji su još činili talijanski komunist [[Vittorio Vidali]] i Jugosloveni [[Ivan Krajačić]], [[Ivan Srebrenjak]] i [[Vlajko Begović]].<ref name="vecernji"/> Simić se poziva i na izvaju Titovog suradnika [[Leo Mates|Lea Matesa]] Dedijeru iz [[1983]]. godine, da je Tito „činio prljave usluge u Španiji", precizirajući "Tito je tamo čistio ljude."<ref name="vecernji">[http://www.vecernji.hr/hrvatska/tito-je-bio-sef-stozera-nkvd-a-za-likvidacije-trockista-u-spanjolskoj-362833 Tito je bio šef stožera NKVD-a za likvidacije trockista u Španjolskoj]</ref>

== Raspuštanje Interbrigada i sudbina dobrovoljaca ==
[[Datoteka:Logor Gurs.jpg|thumb|Logor Gurs]]

Krajem 1938. godine vlada španske republike je donela odluku o raspuštanju Internacionalnih brigada, nakon sporazuma da ni Nemačka ni Italija više neće slati svoje trupe.<ref name="Dalmatinci"/> Međutim, Nemačka je nastavila da šalje pomoć generalu Franku, i usledio je brz poraz Republike.<ref name="Dalmatinci"/>

Nakon raspuštanja Internacionalnih brigada, mnogi Jugosloveni su prešli u Francusku, gde su zatvoreni u logore, uglavnom u [[logor Girs]]. U francuskim logorima su bili zatočeni od kraja [[1938]]. do [[Bitka za Francusku|nemačkog napada na Francusku]] maja [[1940]]. godine. Jugoslovenske vlade su uporno odbijale izdavati dozvole za povratak španskih dobrovoljaca.<ref name="Lešnik"/>

{{izdvojeni citat|„Po pitanju povratka ovih naših dobrovoljaca, koji su u većini komunisti, od strane Ministarstva unutrašnjih poslova rešeno je, da svaki mora u našem poslanstvu u Parizu pismeno da izjavi, da se kaje što je otišao u dobrovoljce i da se odriče svake komunističke akcije po povratku u zemlju.“<ref name="Lešnik"/>|Stav Generalštaba jugoslovenske vojske, 20. XI. 1939.}}

Kad je Francuska 22. juna 1940. kapitulirala, postojala je velika opasnost da bivše španske borce nacističke snage pobiju ili odvede u logore u Nemačku. Komiteti KPJ u logorima odmah donose odluku o brzom organiziranju punktova za prebacivanje interniraca za Jugoslaviju. Neki su uspeli preko Nemačke da pobegnu u Jugoslaviju, a neki su zatvoreni u logore.<ref name="Dalmatinci"/>

Od 250 jugoslovenskih dobrovoljaca koji su uspeli da se ilegalno prebace iz Francuske u Jugoslaviju, 130 ih je poginulo u bitkama tokom narodnooslobodilačkog rata (1941–1945).<ref name="Lešnik"/> Tokom završnih operacija za oslobođenje zemlje, sve četiri armije JA predvodili su španski borci ([[Koča Popović]], [[Peko Dapčević]], [[Kosta Nađ]], [[Petar Drapšin]]). Kod naroda i boraca su „Španci“ predstavljali uzvišeni pojam lične hrabrosti i odanosti borbi protiv fašizma.<ref name="Lešnik"/>

== Značaj španskih boraca za rat u Jugoslaviji ==
[[Datoteka:Španski borci u Narodnooslobodilačkom ratu.jpg|mini|Karta Jugoslavije na kojoj su naznačena mesta gde su se borili Španci.]]
{{izdvojeni citat|Partizani se skoro dve godine nalaze u neprestanoj borbi. U njihovim redovima se bore iskusni borci provereni u španskom ratu i, na žalost, veoma inteligentni.<ref name="Beleška Guvernatora">[https://www.znaci.org/zb/4_13_3.pdf#page=468 ZABELEŠKA ITALIJANSKOG GUVERNATORATA CRNE GORE IZ PRVE POLOVINE 1943. O ORGANIZACIJI I NAČINU VOĐENJA BORBE JEDINICA NOV I POJ]</ref>|ZABELEŠKA GUVERNATORATA CRNE GORE IZ PRVE POLOVINE 1943. O ORGANIZACIJI I NAČINU VOĐENJA BORBE JEDINICA NOV I POJ}}

{{proširiti}}

== Poznati španski borci ==
=== Španski borci poginuli u Španiji ===
[[Datoteka:Ubijeni narodni heroj Blagoje Parović.jpg|thumb|185px|Beživotno telo [[Blagoje Parović|Blagoja Parovića]].]]
* [[Gojko Bjedov]]
* [[Mijat Mašković]]
* [[Blagoje Parović]] 
* [[Božidar Petrović]]
* [[Franjo Puškarić]]
* [[Ivan Turk]]
* [[Đoko Kovačević]]
* [[Julio Varesko]]

=== Španski borci ubijeni u Staljinovim čistkama ===
{{main|KPJ tokom Velike čistke}}
* Hans Jože Bogner (''Elpatjev''; 1901-1938)
* [[Vladimir Ćopić]] (1891-1939)
* [[Janko Jovanović]] (1901-1939)
* [[Jovan Mališić]] (1902—1939)
* dr [[Imre Beer]] (Gojko Gorijan; 1905-1942)
* [[Stjepan Cvijić]] (1905—1938) (nije bio borac već je samo kraće boravio)

=== Španski borci ubijeni logorima ===
* Simo Čučković (Dahau)
* Anton Ilić (Dahau)
* Albert Kragolnik (Dahau)
* Veselin Danilović (Mathauzen)
* Rajko Devernja (Mathauzen)
* Martin Gostičar (Mathauzen)
* Stane Iločevar (Mathauzen)
* Mato Marunica (Mathauzen)
* Ivan Sabljak (Mathauzen)
* Franc Potočnik (Mathauzen)
* [[Franjo Zic]] (Mathauzen)
* Vlaho Maslac (Francuska)
* [[Diego Rokov]] (1883-1943; Francuska)

=== Španski borci poginuli u pokretima otpora ===
* Stefan Čuci (Francuska)
* [[Roman Filipčev]] (u odbrani Moskve 1941)
* Miloš Gligorović (Poljska 1943)
* Svetozar Jovanović (1941 SSSR, Kijevo)
* [[Dimitrije Koturović]] (Francuska 1944)

=== Španci poginuli u Narodnooslobodilačkom ratu ===

Spisak učesnika [[Španski građanski rat|Španskog građanskog rata]] poginulih tokom [[NOB|Narodnooslobodilačkog rata]] [[1941]]-[[1945]]. godine:
* [[August Cesarec]] ([[1893]]-[[1941]], Kerestinac)
* Ćiro Brezovec (1905-1941, Kerestinac)
* Salomon Albahari (1915-1942)
* Timor Aldanov (1913-1941)
* Isak Altarac (1910-1941)
* Spas Bandžov (1901-1943)
* Jakov Baruh (1914-1941)
* Stanko Batur (1913-1942)
* Alfred Bergman (1901-1942)

[[Datoteka:Matija Vidaković.jpg|minijatura|185px|[[Mate Vidaković]], diverzant u Španiji [[1937]].]]
* '''[[Božo Bilić Marjan]]''' ([[1913]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Ivan Birčić (1909-1944)
* '''[[Milan Blagojević Španac]]''' ([[1905]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Jože Breskvar (1913-1943)
* Stjepan Brnčić (1897-1945)
* '''[[Divko Budak]]''' ([[1897]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]] 
* Mate Bužić (1909-1943)
* Mile Butorac (1910-1941)
* Braco Vajs (1914-1941)
* Vera Vejvoda (1915-1941)
* [[Mate Vidaković]] (1907-1942)
* Maks Vidmar (1906-1945)
* '''[[Đuro Vujović]]''' ([[1901]]-[[1943]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Pekiša Vuksan|Petar Vuksan Pekiša]]''' ([[1905]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Alojz Vresk (1907-1943)
* Stevo Gavranović (1890-1942)
* Franjo Gigrovski (1917-1941)
* Frančesko Giorgeti (1905-1942)
* Andrija Grgurić (1904-1942)
* '''[[Jože Gregorčič]]''' ([[1903]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Matija Gržina (1913-1944)
* '''[[Božidar Dakić]]''' ([[1909]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* [[Nada Dimitrijević-Nešković]] (1907-1941)

[[Datoteka:Robert Domani.jpg|minijatura|Narodni heroj [[Robert Domany]] u uniformi Španske republikanske armije.]]
* '''[[Robert Domani]]''' ([[1918]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Franc Drobnić (1916-1941)
* '''[[Stipe Đerek]]''' (1912-1942), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Ilija Engel]]''' ([[1912]]-[[1944]]), [[narodni heroj]]
* Ante Žarić (1914-1941)
* '''[[Ljubomir Živković Španac]]''' ([[1918]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Edo Žirola (1910-1943)
* Tone Žnidarić (1913-1944)
* Henrik Znidarčić (1907-1941)
* Tomo Zdelar (1896-1942)
* Ilija Zeman (1896-1942)
* Jovan Ivanišević (1917-1941)
* Viktor Jazbinšek (1903-1941)
* [[Ivan Jakšić]] (1911-1942)
* '''[[Fadil Jahić Španac]]''' ([[1910]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Jugo Joakim (1915-1944)
* '''[[Žikica Jovanović Španac]]''' ([[1914]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Bogdan Jugović (1912-1944)
* Milan Jurjević (1907-1944)
* Ante Jurlina (1910-1941)
* Ivan Jurca (1914-1942)
* '''[[Juraj Kalc]]''' ([[1908]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Svetislav Kanački (1911-1943)
* Drago Kobal (1911-1944)
* '''[[Mirko Kovačević]]''' ([[1916]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Viktor Koleža (1884-1945)
* Franc Koprivšek (1913-1941)
* Marjan Krajačić (1905-1942; Jasenovac)
* Jure Krezo (1910-1943)
* Slavko Krkljuš (1913-1941)
* '''[[Branko Krsmanović]]''' ([[1915]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Đuro Kužet (1911-1944)
* Šime Lalić (1905-1945)
* Ivan Lebl (1912-1941)
* '''[[Ivan Lenac]]''' (1906-1945), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Eugen Lesel (1906-1942)
* Dragiša Luković (1913-1943)
* Branko Ljubinković (1912-1942)
* Vladimir Majder (1911-1943)
* Stjepan Majcen (1910-1944)
* Jakob Makuč (1899-1944)
* Vjekoslav Mauko (1919-1943)
* Stjepan Milašinčić (1910-1941)
* Ferdo Milić (1915-1944)
* Anton Mioč (1911-1944)
* Todor Mišić (1906-1942)
* Drago Mlakar (1917-1942)
* Ilija Mikiličanin (1909-1941)
* '''[[Danko Mitrov]]''' ([[1919]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Tasa Mihajlović (1908-1943)
* Božo Mravljak (1917-1942)
* Josip Mrkonjić (1911-1943)
* ing Božidar Obradović (1911-1942; Banjica)
* '''[[Franjo Ogulinac Seljo]]''' ([[1904]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]

[[Datoteka:Marko Orešković Krntija na čelu bataljona Đuro Đaković.jpg|thumb|[[Marko Orešković Krntija]] na čelu bataljona Đuro Đaković u Španiji.]]
* '''[[Marko Orešković]]''' ([[1896]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Ratko Pavlović Ćićko]]''' ([[1913]]-[[1943]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Menahem Papo (1915-1943)
* Mate Perkušić (1912-1941)
* '''[[Miha Pintar Toledo]]''' (1913-1942), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Vladeta Popović Pinecki (1911-1941)
* Vojin Popović (1911-1942)
* [[Kornelija Sende-Popović|Kornelija Sende Popović]] (1914-1941)
* Svetozar Popović Toza (1901-1944)
* Viktor Pregelj (1903-1942)
* '''[[Milutin Mićo Radaković]]''' ([[1915]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Branislav Radojević (1905-1941)
* Franc Rijavec (1908-1941)
* Stjepan Rogina (1915-1942)
* '''[[Franc Rozman Stane]]''' ([[1911]]-[[1944]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Venerio Roseto (1910-1944)
* Alojz Sotlar (1909-1943)
* Franc Sterle (1910-1945)
* Ivan Stilinović (1910-1945)
* Petar Stić (1901-1943)
* Aleksandar Stojanović (1913-1942)
* Miroslav Stokić (1905-1942)
* Franc Strmole (1908-1943)
* Matija Tomac (1905-1942)
* Ljubomir Tomšić (1896-1942)
* Boris Trajkovski (1913-1944)
* Janez Tužek (1904-1941)
* '''[[Vlado Ćetković]]''' ([[1911]]-[[1944]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Vukašin Ćuk (1913-1941)
* Matija Udvanc (1912-1942)
* '''[[Ahmet Fetahagić]]''' ([[1914]]-[[1944]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Marko Franić (1907-1944)
* Marija Habulin (1912-1941)
* Franc Hvalič (1908-1945)
* '''[[Nikola Car Crni]]''' ([[1910]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Vjećeslav Cvetko Flores]]''' ([[1917]]-[[1941]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Miljenko Cvitković]]''' ([[1914]]-[[1943]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Ante Šarić Rade Španac]]''' ([[1913]]-[[1943]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* '''[[Drago Štajnberger Adolf]]''' ([[1916]]-[[1942]]), [[Narodni heroj Jugoslavije|narodni heroj]]
* Sigismund Štetler (1914-1942)

Kao španski borci optuženi za "[[trockizam]]" u partizanima i likvidirani po [[Tito]]vom naređenju navode se [[Žikica Jovanović-Španac]], [[Ivan Antonov-Srebrenjak]], [[Ratko Pavlović-Ćićko]], [[Marko Orešković]]…<ref name="Pavluško"/>

=== Poznati preživeli španski borci ===
[[Datoteka:Koča Španija 1937.jpg|minijatura|[[Koča Popović]], artiljerac, vrši osmatranje neprijateljskih položaja.]]
* [[Koča Popović]]
* [[Peko Dapčević]]
* [[Petar Drapšin]]
* [[Kosta Nađ]]
* [[Ivo Vejvoda]]
* [[Veljko Vlahović]]
* [[Ivan Gošnjak]]
* [[Pavle Gregorić]]
* [[Čedo Kapor]]
* [[Ivan Stevo Krajačić]]
* [[Danilo Lekić Španac]]
* [[Lazar Latinović]]
* [[Rodoljub Čolaković]]
* [[Lazar Udovički]]
* [[Gojko Nikoliš]]
* [[Josip Križaj]]
* [[Grga Jankes]]

== Nasleđe ==

[[Datoteka:Spomenik Internacionalnim brigadama Beograd.jpg|desno|mini|Spomenik Internacionalnim brigadama u Beogradu.]]

Udruženje španskih boraca i prijatelja (šp. Asociación de brigadistas yugoslavos y amigos) iz [[Beograd]]a je organizacija koja okuplja potomke i poštovaoce učesnika Španskog građanskog rata, od 1936. do 1939. godine.

Godine 1986. Hor Radio Televizije Beograd izdao je dvostruki album ''Španija Moje Mladosti - Pesme Internacionalnih Brigada 1936-1939'', koji sadrži 26 pjesama nastalih u Španjolskoj, mahom kao preradbe već poznatih pučkih napjeva iz Španjolske iIi revolucionarnih pjesama drugih zemalja.<ref>https://www.discogs.com/release/3153767-Hor-Radio-Televizije-Beograd-%C5%A0panija-Moje-Mladosti-Pesme-Internacionalnih-Brigada-1936-1939</ref>

Vlada Španije je na šezdesetogodišnjicu građanskog rata dodelila državljanstvo svim živim borcima internacionalnih brigada.<ref>[http://www.republika.co.rs/552-555/20.html Lazar Udovički, Zapisi iz Španije]</ref>

== Literatura ==
* ''Krv i život za slobodu - slike iz života i borbe studenata iz Jugoslavije u Španiji''. Barcelona: U.F.E.H, 1938. (reprint: [[Udruženje španskih boraca i prijatelja|Udruženje španskih boraca]], Beograd, 1969)
* ''Zbornik sećanja aktivista jugoslovenskog revolucionarnog radničkog pokreta'', knjiga četvrta, Beograd 1960.
* ''Naši Španci : zbornik fotografija i dokumenata o učešću jugoslovenskih dobrovoljaca u španskom ratu 1936-1939'', Ljubljana, 1961.
* ''[[Vojna enciklopedija]]'' (knjiga peta). Beograd 1972. godina.
* {{cite encyclopedia |year= 1975|title = [[Narodni heroji Jugoslavije (knjiga)|Narodni heroji Jugoslavije]]|encyclopedia= |publisher=  Mladost|location= Beograd|id= }}
* Rafel Brčić i Mile Bogovac ''Livanjski kraj u revolucionarnom radničkom pokretu i NOB''. Sarajevo, 1978. godine.
* ''[[Leksikon Narodnooslobodilačkog rata|Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941-1945]]'' (prvi tom). „Narodna knjiga“ Beograd i „Partizanska knjiga“ Ljubljana, 1980. godina. 
* ''Naši španci 1936-1939''. [[Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije|Savezna konferencija SSRNJ]] i [[Udruženje španskih boraca i prijatelja|Udruženje španskih boraca]], Beograd 1986. godina.
* Manojlović Pintar, Olga; Petrović, Milo. ''[http://web.archive.org/web/http://www.yuinterbrigade.org/katalog.pdf "No pasarán". Katalog izložbe]''. АРХИВ СРБИЈЕ. Beograd, 2011.

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Povezano ==
* [[Španski građanski rat]]
* [[Internacionalne brigade]]

== Vanjske veze ==
{{commons category|Yugoslav volunteers in the Spanish Civil War}}
* [http://dobaheroja.page.tl/KRV-I-%26%23381%3BIVOT-ZA-SLOBODU.htm Krv i život za slobodu - slike iz života i borbe studenata iz Jugoslavije u Španiji]
* [http://www.republika.co.rs/552-555/20.html Lazar Udovički, Zapisi iz Španije]
* [http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=139062 Blanka Matković, Svjedočanstva o Dalmatincima u Španjolskom građanskom ratu]
* [http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=86944 Ivan Očak, Jugoslavenski sudionici Oktobarske revolucije u borbi proiv fašizma (1936-1939)]
* [http://www.rosalux.rs/sr/artikl.php?id=366 Preispitivanje prošlosti i istorijski revizionizam, (Zlo)upotrebe istorije Španskog građanskog rata i Drugog svetskog rata na prostoru Jugoslavije] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140907081712/http://www.rosalux.rs/sr/artikl.php?id=366 |date=2014-09-07 }}

{{Jugosloveni u Španskom građanskom ratu}}

[[Kategorija:Španski građanski rat]]
[[Kategorija:Španski borci|*Španski borci]]
[[Kategorija:Jugoslavija]]
[[Kategorija:Radnički pokret Jugoslavije]]
[[Kategorija:Jugoslaveni u Španskom građanskom ratu| ]]