Crkva Svetog Đurđa u Kninskom Polju

Crkva svetog Đurđa u Kninskom Polju
Naziv crkve	Crkva svetog Đurđa
Lokacija	Kninsko Polje, Knin, Severna Dalmacija, Hrvatska
Izgrađena	1468.
Obnovljena	1938.

Crkva Svetog Đurđa je srpska pravoslavna crkva Eparhije dalmatinske, koja se nalazi na uzvišenju „Sinobadova glavica“ u Kninskom Polju. Prema raspoloživim izvorima crkva je podignuta 1468. godine, kao jednobrodna crkva zasvedena sa poluobličastim svodom. Ranije je imala zvonik na preslicu, a sada na pročelju ima kulu zvonaru. Crkva poseduje vredne primerke stare srpske štampane knjige, kao i zanatski usavršene srebrne bogodlužbene sasudi. Ikonostas je domaće izrade i potiče sa kraja 18. ili početka 19. veka , dok su prestone ikone okovane srebrom početkom 20. veka. Parohijski dom na Sinobadovoj glavici je jedno vreme bio porodični muzej Sinobada. Iz te porodice je bilo više serdara u vreme Mletačke Republike, a u crkvi je sahranjen vitez Jovan Sinobad . Grob Jovana Sinobada je u samoj crkvi. Pretpostavlja se da je prvobitno bio sahranjen u porti, ali da je crkva vremenom proširivana pa se grob našao u crkvi.

Opis crkve

Crkva sv. Đurđa smeštena je neposredno ispod najviše tačke „Sinobadove glavice“, tako da zvonikom nadvisuje severni deo Knina. Okružena je ograđenim grobljem. U neposrednoj blizini crkve, a u okviru groblja, nalazi se crkvena kuća koja se zvala „bratska kuća“. O njoj se zna da je služila kao škola i to je prva poznata škola u Kninu i u njoj je kao učitelj radio Dositej Obradović, u kasnijem periodu je služila kao kninska rezidencija Episkopa dalmatinskog Nikodima Milaša. Nije poznato kako je crkva izgledala u vreme nastanka, a tokom svog postojanja je nekoliko puta rušena da bi kasnije bila popravljana i dograđivana. S obzirom na taj podatak, u arhitektonskom pogledu ona predstavlja slojevitu građevinu.

Unutrašnjost crkve, ikonostas.

Sadašnji izgled crkva je dobila 1938. godine kada je u celini obnovljena. Tada je izgrađen novi zvonik, ulazna porta i ikonostas. Za gradnju zvonika, koji je po vertikali bogato profilisan stepenastim arhitravima koji ga dele na tri sprata, upotrebljen je kamen dobavljen sa ostrva Brača. Obrada kamena bila je poverena dalmatinskim kamenorescima. Završni deo zvonika otvoren je sa svih strana, sa niskim krovom na četiri vode na kojem se nalazi metalni krst .

Prostor unutar crkve, iako nevelik, zadovoljavao je potrebe žitelja Kninskog Polja. Unutrašnjost je skromno snabdevena. Sa leve i desne strane se nalaze drvene stasidione, sedišta za starije vernike i istaknute članove crkvenog odbora. Posebna pažnja je posvećena ikonostasu koji je izrezbaren i oplemenjen pozlatom, vidljivo je da je restauriran u nekoliko navrata.

U crkvi u Kninskom Polju je čuvana ikona nepoznatog ikonopisca sa druge polovine 17. veka, iz perioda kasnog italokritskog slikarstva i početka barokizacije. Ikona Uspenja Presvete Bogorodice je naslikana ustaljenim kritskim likovnim jezikom. Kompozicioni prepis identično postavljenih elemenata kao i na zadarskoj ikoni istog naslova, a možda i istog slikara, nešto je razvijeniji u gornjem delu, iznad Hrista i anđela u mandorli. Na ikoni, četiri lepršava anđela raširenih ruku nose Bogorodicu u slavi ka nebeskoj sferi. Po svemu, vrlo sličan prizor naslikao je takođe poznati slikar, koristeći jedino nešto svetliji inkarnat, na ikoni Uspenje koja je dospela u crkvu u Šibuljini .

Istorijat

Crkva svetog Đurđa je jedna od najstarijih bogomolja podignutih u severnoj Dalmaciji, izuzimajući manastire Krku, Krupu i Dragović. Podignuta je oko 50 godina pre nego što su Turci osvojili područje Kninske krajine (1522). Početkom XV veka, teritoriju severne Dalmacije su delile Kraljevina Mađarska i Mletačka republika. Tek u julu 1437. godine je bio sklopljen mir po kojem je pravno utvrđen mletački i mađarski posed u Dalmaciji. Tokom ovog perioda koji je trajao tridesetak godina, sve dok nisu počele prve turske provale, iz Bosne je u Dalmaciju prebegao veliki broj Srba. Sa blagoslovom zetskog mitropolita Josifa otvorene su sledeće pravoslavne crkve: Crkva sv. Nikole 1446. godine (Kula Atlagić), Crkva sv. Georgija 1456. godine (Pađene), Crkva sv. apostola Petra i Pavla 1458. (Polača) i Crkva sv. Stevana 1462. (Golubić). Crkva svetog Đurđa je podignuta u Kninskom Polju oko 1468. godine, blagoslovom istog mitropolita .

Nakon obnavljanja Pećke patrijaršije 1557. godine, za dalmatinske Srbe nije postavljen zaseban episkop, nego su oni bili podređeni dabrobosanskom mitropolitu. Kao jedan od prvih izvora, na jednom pismu iz 1573. godine, dabrobosanski mitropolit Simeon se potpisao kao „mitropolit dabrobosanski, zvornički, kliški i cele Dalmacije”. Za vreme dabrobosanskog mitropolita Aksentija, osvećeno je njegovim blagoslovom pet novih crkava (1589—1595). Ovaj mitropolit je dolazio u cetinsku krajinu, a služio je arhijerejsku službu u crkvi sv. Đurđa 1590. godine na Đurđevdan, i tu je rukopoložio jednog sveštenika i proizveo za igumana krupskog, kaluđera Pahomija .

Kroz istoriju crkva je imala veliku ulogu u očuvanju pravoslavlja i duhovnosti kod žitelja grada Knina i njegove okoline. Naime, ona je oko sebe okupljala sve pravoslavne vernike, ne samo iz Kninskog Polja, već i iz šire okoline, pošto je u samom gradu Kninu crkva Pokrova Presvete Bogorodice podignuta tek 1866. godine .

Crkva je jedno vreme bila trn u oku franjevaca sa Visovca. Nakon oslobođenja Knina od Turaka 1688, katolički fratri su pokušali da je preuzmu, tvrdeći da je bogomolja ranije pripadala njihovoj veri. Šibenski biskup Kalegari i Fratar Andrija Resica su se našli u Kninu 1688. i njima su se pridružila dva fratra sa Visovca sa ciljem da sebi urede parohiju. S obzirom da u Kninskoj krajini tada nije bio, kao ni dosta godina kasnije nijedan rimokatolik, fratri su pokušavali preobratiti pravoslavne u svoju veru. Međutim naišli su na snažan otpor i tvrdu veru tamošnjeg pravoslavnog stanovništva, koji su se svom snagom opirali napadima fratara. Fratri su udarili i na kninskopoljsku crkvu sv. Đurđa, ističući da je ranije bila latinska crkva. Letopisi pravoslavne crkve hvale sveštenika Strvana Ljubojevića u otporu kninskopoljskog. On je energično branio prava svoje crkve, a sa kojom je bio i sav narod, dok se navodi se da je sveštenik bio rešen da brani veru i oružjem .

U osamnaestom veku, nakon smrti episkopa Savatija, upravu nad eparhijom je preuzeo njegov sinovac arhimandrit Stefan Ljubibratić, koga je patrijarh Mojsije sa znanjem dalmatinskog mletačkog providura zavladičio na Sretenje 1719. Episkop Stefan je odmah počeo da obilazi eparhiju i u Kninskom Polju je održao skupštinu sa sveštenstvom radi učvršćenja discipline i pastirske revnosti . Nepunih pola veka kasnije u crkvenom domu (na slici) „bratskoj kući“ jedno vreme je bila škola u kojoj je učiteljovao Dositej Obradović. Dositej je proveo zimu 1760/61. u Zagrebu učeći latinski jezik. Potom, odlazi u Petrinju i Plaški, vladici Danilu Jakšiću, koji ga posavetuje da kao učitelj u Dalmaciji zaradi trošak za put do Rusije. Krajem aprila ili početkom maja kreće najpre u manastir Komogovinu, pa ne našavši tamo sveštenika kojeg traži, preko Velebita 15. aprila 1761. je stigao u manastir Krupu, odakle ga iguman uputi protopopu Jovanu Novakoviću u Kninsko Polje. U Kninskom Polju je učio decu u „bratskoj kući“ i tom prilikom, sam stiče prva znanja iz italijanskog jezika . Krajem veka na dan 30. jula 1796. u crkvi je održana još jedna skupština, prva „Skupština svih pravoslavnih sveštenika“ iz cele Dalmacije, na kojoj je izabran novi crkveni starešina (general-vikar) Gerasim Zelić, na mesto umrlog Nikanora Bogunovića .

Stradanje crkve

Crkva tokom rata u Hrvatskoj nije pretrpila veća oštećenja, osim što je odneseno nešto inventara. Nakon rata, hram je postao meta čestih napada vandala. U noći između 2. i 3. oktobra 2006. godine desio se napad vandala na hram Srpske pravoslavne crkve. Tokom noći je razbijeno staklo na ulaznim vratima u hram sv. Georgija u Kninu, i razbacan je građevinski materijal koji je služio za obnovu hrama . U toku narednih četiri godine, u crkvu je nekoliko puta provaljivano, (7. 11. 2007. i 17. 1. 2008.) o čemu je obaveštena kninska policija koja je ivršila uviđaje i potragu za počiniocima. Posle nekoliko sličnih napada i saveta policije, postavljena su nova i jača ulazna vrata, ali ni to nije sprečilo vandale da razvale i ta vrata i ispreturaju celi hram. Iako je događaj okarakterisan kao delo iz koristoljublja, iz crkve nije ništa ukradeno, te se pretpostavlja da je napad bio nacionalističke prirode. Ovaj događaj od 12. maja 2010. je uznemirio kninske Srbe, jer se desio samo nekoliko dana nakon slave hrama ove drevne kninske svetinje i nekoliko dana uoči Spasovdana, koji ova parohija slavi kao svoju drugu slavu . Sličan incident se dogodio i krajem juna 2010. godine, kada su dvojica maloletnika provalila u crkvu, ispreturali unutrašnjost i pokrali novac sa ikona, a prema saopštenju Eparhije dalmatinske, već su dva puta počinila isto delo. Provalnici su u noći između srede i četvrtka (23. na 24. jun) razvalili ulazna vrata i ispreturali unutrašnjost hrama. Dvojica maloletnika koji žive u susedstvu hrama Svetog Georgija na „Sinobadovoj glavici“ u Kninu, u dva navrata su u maju otvorila vrata crkve, preturila ormar i ukrala novac sa ikona .

Krajem septembra 2010. hram svetog Đurđa je u roku od nedelju dana ponovo dva puta bio meta vandala. U prvom navratu uoči praznika Rođenja Presvete Bogorodice (21. septembra) hram je provaljen i ispreturana je njegova unutrašnjost. Nakon ovog događaja vrata su dodatno ojačana kako provalnici ne bi mogli provaliti. U drugom navratu su uoči Krstovdana (27. septembra) isti počinioci, u nemogućnosti da uđu u unutrašnjost hrama kamenim blokovima pokušavali razvaliti hramovna vrata. Policija je izvršila uviđaj i pronašla počinioce .

Povezano

• Crkve eparhije dalmatinske
• Kninska Krajina
• Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Kninu

Spoljašnje veze

Crkva Svetog Đurđa u Kninskom Polju na Wikimedijinoj ostavi

• Eparhija dalmatinska (sh)
• Parohija I Kninska: SPCO i Uprava parohije u Kninu. (sh)
• www.benkovac.rs. „Pravoslavne crkve u sjevernoj Dalmaciji” ((sh)). Arhivirano iz originala na datum 2010-04-03. Pristupljeno 16. jula 2010. »Hronološki pregled crkava i manastira po njihovom podizanju.« 
• www.ujedinjenasrbija.rs. „Obilazak dalmatinskih svetinja 12.03. – „Ujedinjena Srbija“ i „Studenički krug“” ((sh)). Pristupljeno 21. jula 2010.