Mandorla
Mandorla (ital. mandorla – "badem") je svetiteljski oreol, koji umesto glave, obuhvata ceo lik.[1] Predstavlja vizuelni simbol božanske slave i božanske svetlosti, koja se, u hrišćanskoj ikonografiji, pojavljuje u scenama kao što su Hristovo Preobraženje, Vaskrsenje, Vaznesenje, kao i Uspenje Bogorodice. Može biti okruglog ili bademastog oblika.[2]
U istočnohrišćanskoj ikonografiji se prikazuje u različitim bojama, sa ili bez zraka koji izbijaju iz nje.[2]
Prve sačuvane predstave Hrista u mandorli se nalaze u Domicilinim katakombama u Rimu, a datiraju s početka 5. veka, gde je Hristos prikazan na mozaiku između apostola Petra i Pavla i u crkvi Svete Pudencijane u Rimu, gde Hristos, okružen mandorlom sedi na prestolu, među apostolima.[3]
Na srednjovekovnom novcu pojavljuju se dve predstave Hrista u bademastoj mandorli[4]:
- Vaznesenje, prvi put na licu mletačkih zlatnih dukata (1285), gde je Hristos prikazan kako stoji, sa zrnastim nimbom oko glave, u zrnastoj mandorli, unutar koje se, sa obeju strana, nalaze šestokrake zvezde, dok desnom rukom blagosilja a u levoj drži jevanđelje[4]
- Probraženje, prvi put na basilikonu koji su zajednički kovali carevi Jovan V i Jovana VI[3] (1347–1354). Hristos u mandorli, drži svitak i stoji na trouglu, koji simbolično predstavlja vrh planine Tavor, gde se odigralo Preobraženje.[4]
Uticaj mletačkog dukata se osetio u ikonografiji dinara Dubrovačke republike (1330), s tim da se uočava odsustvo zvezda unutar mandorle.[5] Pod uticajem dubrovačkog dinara, mandorla se pojavila u bosanskom novčarstvu.[4]
Hrist u mandorli, u predstavi Vaznesenja, po uzoru na mletačke dukate, prvi put u ikonografiji srpskog novčarstva se pojavio na dinarima cara Dušana. I na tom novcu se takođe javljaju šestokrake zvezde.[5] Predstava Hrista u mandorli javlja se na dinarima koje su kovali car Uroš, kralj Vukašin, oblasni gospodari: knez Lazar, Stefan Musić, Vuk i Grgur Branković, te u periodu despotovine Srbije, u brojnim emisijama dinara i poludinara, koje je kovao despot Stefan Lazarević, kao i Đurađ Branković, oblasni gospodar, a kasnije despot.[6]
U srpskim pravoslavnim crkvama, u prvoj polovini 13. veka, pod uticajem vizantijskih crkava, u kupolama, takođe su rađene predstave Hrista u mandorli (Žiča, Mileševa, crkvi Svetih apostola u Pećkoj patrijaršiji, Sopoćani). Kasnije su najčešće slikane predstave Hrista Pantokratora u kupoli naosa crkava.[6]
Izvori[uredi | uredi kod]
Literatura[uredi | uredi kod]
- Vujaklija, Milan (1996). Leksikon stranih reči i izraza. Beograd: Prosveta. ISBN 86-07-00621-5.
- Odak, Marina (2015). Dokotroska disertacija Ikonografija i simbolika predstava na srpskom srednjovekovnom novcu. Beograd: Filozofski fakultet. Pristupljeno 1. 3. 2017.