Izvorni kod stranice 1875

{{year dab|1875}}
{{Godina nav}}
{{Godina u drugim kalendarima|1875}}
Godina '''1875''' ('''[[rimski brojevi|MDCCCLXXV]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u petak]] po gregorijanskom kalendaru odn. [[redovna godina koja počinje u srijedu]] po 12 dana zaostajućem [[julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].
__NOTOC__

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
[[Datoteka:Paris - Inaugurition de l'Opéra 1875.jpg|mini|150px|left|Otvaranje ''[[Palais Garnier]]'']]
* [[5. 1.]] - Posle 13 godina gradnje otvorena pariska zgrada opere ''[[Palais Garnier]]''.
* [[12. 1.]] - Četvorogodišnji [[Guangxu]] ("Slavno Nasledstvo") postaje [[Dinastija Qing|qingovski]] car Kine (do [[1908]]), umesto njega vlada njegova tetka [[Cixi]].
* [[14. 1.]] - Zakonom u [[Kraljevina Hrvatska i Slavonija|Hrvatskoj]] zajamčena sloboda sastajanja, sloboda tiska i druge demokratske slobode.
* 14. 1. - [[Datoteka:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|25px]] [[Burbonska restauracija u Španiji]]: [[Alfonso XII (Španija)|Alfonso XII]] stiže u Španiju, čime je monarhija obnovljena (Alfonso vlada do [[1885]], predsednik vlade je uglavnom [[Antonio Cánovas del Castillo]]). U zemlji traje [[Treći karlistički rat]], pobuna pristalica "[[Carlos María de Borbón|Carlosa VII]]".
* [[17. 1.]] - U Istambulu otvoren ''[[Tünel]]'', podzemna žičara dužine 573 m, prva podzemna železnica u kontinentalnoj Evropi.
* 29. 1. - Sednica austrijskog visokog generaliteta pod carevim predsedavanjem - dobiti Bosnu i Hercegovinu posrednim putem, podsticanjem lokalnog nezadovoljstva<ref name="vcpnbk">Ćorović, Vladimir. [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/7_15_l.html Istorija srpskog naroda, Put na Berlinski kongres]. rastko.rs</ref>.
* januar, krajem - U Srbiji nastavljena skupštinska zasedanja, odmah dolazi do sukoba sa predsednikom vlade [[Aćim Čumić|Čumićem]], koji ubrzo podnosi ostavku; pred skupštinom su bila dva predloga za promenu ustava, Garašaninov konzervativni i liberalni grupe poslanika<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 342-3</ref>.

=== Februar/Veljača ===
* [[3. 2.]] (22. 1. po [[julijanski kalendar|j.k.]]) - Srpski predsednik vlade [[Aćim Čumić]] daje ostavku nakon povlačenja [[Ljubomir Kaljević|Kaljevića]] i [[Milan Piroćanac|Piroćanca]] iz vlade, nasleđuje ga [[Danilo Stefanović]] ("čiča-Danilo") na čelu činovničke vlade.
* 3. 2. - Karlistički rat: karlisti iznenadili vladine snage kod Lácara u Baskiji, zamalo zarobljen novoustoličeni kralj Alfonso XII.
* [[5. 2.]] - Papska enciklika ''Quod nunquam'' protiv anticrkvenih zakona u Pruskoj.
* [[6. 2.]] - ''[[Kulturkampf]]'': novi zakon propisuje građanski brak i omogućava razvod u celom Nemačkom rajhu.
* [[8. 2.]] - Iz [[Pula|Pule]] otkriven [[asteroid]] [[183 Istria]] (astronom [[Johann Palisa]]).
* [[14. 2.]] - U Hrvatskom saboru izglasan novi izborni zakon - precizniji izborni kotari i birališta, ostaju visok cenzus, izbornici i birači, kao i virilni članovi<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 261-2</ref>.
* [[24. 2.]] - Britanski parobrod ''[[SS Gothenburg]]'' potonuo u ciklonu na [[Veliki koraljni greben|Velikom koraljnom grebenu]], između 98 i 112 mrtvih.
* [[24. 2.|24]] - [[25. 2.]] - Zakoni o Senatu i o javnim vlastima čine, sa Zakonom o odnosima javnih vlasti iz sledećeg jula, [[Francuski ustavni zakoni (1875)|Francuske ustavne zakone]] kojima je [[Treća Francuska Republika]] konačno dobila svoj oblik, pet godina nakon proglašenja.
* [[25. 2.]] - [[Kriza Prednje palate]] u [[Tajland|Sijamu]] okončana pobedom reformističkog kralja [[Chulalongkorn]]a i porazom konzervativnog vicekralja [[Wichaichan]]a.
* 25. 2. - Većina [[Yavapai]] i [[Tonto Apači|Tonto Apača]] poterana u rezervat u Arizoni.

=== Mart/Ožujak ===
* [[1. 3.]] - [[Kálmán Tisza]] osnovao u [[Translajtanija|Ugarskoj]] [[Liberalna partija (Ugarska)|Liberalnu partiju]], spajanjem [[Deákova partija|Deákove partije]] i [[Lijevi centar (Ugarska)|Lijevog centra]].
* 1. 3. - [[Rekonstrukcija u SAD]]: potpisan Zakon o građanskim pravima kojim je zabranjena diskriminacija u javnim objektima, transportu i porotama (poslednji takav zakon do [[1957]].).
* [[3. 3.]] - Praizvedba [[George Bizet|Bizetove]] opere ''[[Carmen]]'' u [[Pariz]]u - prve reakcije su uglavnom negativne, sve do prerane autorove smrti tri meseca kasnije.
* 3. 3. - U Montrealu odigrana prva zabeležena [[hokej]]aška utakmica u dvorani.
* [[10. 3.]] (26. 2. po j.k.) - U [[Trst]]u umro [[Svetozar Marković]].
* [[14. 3.]] - Zakon o bankarskoj reformi u [[Nemačko carstvo|Nemačkoj]], osnovana ''[[Reichsbank]]''.
* [[15. 3.]] - Njujorški nadbiskup [[John McCloskey]] proizveden u kardinala - prvi neevropljanin.
* mart - Ofanziva španske vlade u Kataloniji, zauzimaju [[Olot]], sedište karlističke vlade.
* [[25. 3.]] (13. 3. po j.k.) - Knez Milan raspustio skupštinu, izbori raspisani za 15. avgust - politička kriza<ref name="isnV1343">''Istorija s. n.'' V-1, 343</ref>. Prvi pokušaj parlamentarne opstrukcije u Srbiji i prvi put raspuštena skupština.<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1936/04/11?pageIndex=00018 "Politika", 11. april 1936]</ref>

=== April/Travanj ===
[[Datoteka:Franz Josef I. als Feldmarschall.jpg|mini|120px|[[Franjo Josip I od Austro-Ugarske|Franjo Josip I]] oko 1875.]]
* [[4. 4.]] - Praizvedba [[Bedřich Smetana|Smetanine]] simfonijske poeme "Vltava", dela ciklusa "[[Moja domovina (Smetana)|Moja domovina]]".
* [[6. 4.]] - [[Mađarizacija]]: ugarske vlasti ukinule [[Matica slovačka|Maticu slovačku]] i konfiskovale joj imovinu.
* [[8. 4.]] - [[Kriza Krieg-in-Sicht]]: novine bliske nemačkoj vladi počinju objavljivanje članaka u kojima se Francuskoj preti preventivnim ratom ako nastavi naoružavanje.
* [[10. 4.]] - Car i kralj [[Franjo Josip I od Austro-Ugarske|Franjo Josip]] stigao u [[Zadar]], glavni grad Dalmacije.
* [[13. 4.]] - [[Svetozar Miletić|Miletić]] i [[Mihailo Polit-Desančić|Polit]] se protive povećanju sredstava za mađarsko Narodno pozorište u Budimpešti, s obzirom na ograničavanje i ukidanje nemađarskih institucija - m.u.p. Kalman Tisa odgovara da "mađarska država ima... dovoljno snage da smrvi svoje neprijatelje"<ref name="isnV2183">''Istorija s. n.'' V-2, 183</ref>.
* [[15. 4.]] - [[Joseph Crocé-Spinelli]] i [[Théodore Sivel]] se ugušili prilikom uspona balonom na 7.300 m, [[Gaston Tissandier]] preživeo ali izgubio sluh.
* [[19. 4.]] - Britansko-portugalski spor o [[Maputo (zaliv)|zalivu Maputo]] u južnom Mozambiku: francuski predsednik [[Patrice de Mac Mahon|Mac Mahon]] arbitrira u korist Portugala.
* [[22. 4.]] - U Pruskoj donesen "zakon hlebne košare" kojim se oduzimaju državne subvencije katoličkoj crkvi, kako bi ova priznala državne zakone.
* [[24. 4.]] - Car Franjo Josip u [[Imotski|Imotskom]], pozdravlja ga kustos hercegovačkih franjevaca [[Paškal Buconjić]] i naglašava habzburško pravo na Bosnu i Hercegovinu<ref name="vcppubih">Ćorović, Vladimir (1939). [http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/bih/vcorovic-politika-bih_l.html Političke prilike u Bosni i Hercegovini]. rastko.rs</ref> - carev put po Dalmaciji je indikacija austrougarskih pretenzija<ref name="vcpnbk"/>.
* [[25. 4.]] - Umro [[Dalaj Lama XII]] (Trinley Gyatso), sledeći lama, Thubten Gyatso, pronađen [[1878]].

=== Maj/Svibanj ===
* maj - Franja Josif posetio i Boku Kotorsku.
* [[4. 5.]] - [[Mađarizacija]]: narodnosna udruženja mogu biti osnovana samo kao literarna i prosvetiteljsko-kulturna, bez oznake nacionalne pripadnosti u nazivu<ref name="isnV2183"/>.
* 3 - [[5. 5.]] - Predsednički izbori u [[Ekvador]]u, [[Gabriel García Moreno]] dobija treći mandat sa 99,1% glasova, inauguracija zakazana za 30. avgust.
* [[7. 5.]] - Potpisan [[Sanktpeterburški ugovor (1875)|Sanktpeterburški ugovor]]: Japan se odriče [[Sahalin]]a u zamenu za sve [[Kurilski otoci|Kurile]].
* 7. 5. - Nemački brod ''[[SS Schiller]]'' se nasukao na [[Scilly|Otocima Scilly]], 335 mrtvih.
* [[8. 5.]] - [[Harilaos Trikupis]] postaje novi premijer [[Kraljevina Grčka|Grčke]], jedna od prvih mera je obavezivanje kralja da za premijera imenuje lidera partije s najviše glasova u parlamentu.
* [[11. 5.]] - Dovršena likvidacija unijatske dijeceze u [[Chełm]]u, u ruskom delu Poljske (→ [[:pl:Likwidacja unickiej diecezji chełmskiej|pl]]).
* [[17. 5.]] - Održana prva [[Konjički sport|konjička trka]] ''[[Kentucky Derby]]''.
* [[18. 5.]] - Razoran zemljotres na granici Kolumbije i Venecuele, uništena [[Cúcuta]].
* [[20. 5.]] - U Parizu potpisana [[Metarska konvencija]], osnovane tri organizacije za mere i tegove ([[Generalna konferencija težina i mera]], [[Međunarodni komitet za težine i mere]] i [[Međunarodni biro za težine i mere]]), danas Međunarodni dan metrologije.
* [[27. 5.]] - [[Gothski program]]. Opšte nemačko radničko udruženje i Socijaldemokratska radnička partija se ujedinili u Socijalističku radničku partiju Nemačke (od [[1890]]. [[Socijaldemokratska partija Njemačke]]).
* [[31. 5.]] - U Pruskoj donesen tzv. Klaustarski zakon - ukinuti svi verski redovi koji se ne bave lečenjem.

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* jun - U Negotinskoj krajini izbila manja seljačka pobuna - prva buna [[Narodna radikalna stranka|radikala]], zbog nezakonitog hapšenja narodnog vođe [[Adam Bogosavljević|Adama Bogosavljevića]]<ref name="isnV1343"/>.
* jun - Sastanak srpskih prvaka Narodne stranke u Iloku - zaključeno da Srbi formiraju posebnu stranku levog centra (odustalo se pod Miletićevim uticajem), insistira se na srpskom imenu jezika i službenoj upotrebi ćirilice (reakcija na prošlogodišnji zakon o školama u Hrvatskoj)<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 253</ref>.
* [[16. 6.]] - Postavljen kamen-temeljac [[Bazilika Sacré-Cœur de Montmartre|Bazilike Sacré-Cœur de Montmartre]] u Parizu (gradnja do 1914, posvećena 1919.).
* [[19. 6.]] - "Gabelski ustanak" na čelu sa don [[Ivan Musić|Ivanom Musićem]], okršaj između katolika i muslimana kod [[Dračevo (Čapljina)|Dračeva]], tri dana kasnije fra Stipan Naletelić se obraća za pomoć austrijskom namesniku u Zadru<ref name="vcpnbk"/>.
* sredina godine - [[Visoka Porta|Porta]] konačno dala pristanak da Srbija i Rumunija mogu zaključivati samostalne trgovinske ugovore sa inostranstvom, nakon pritiska velikih sila<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 368</ref>.

=== Jul/Juli/Srpanj ===
[[Datoteka:Hercegovci u zasedi, Srbadija.jpg|mini|"Hercegovci u zasedi"]]
* [[1. 7.]] - Stupanjem na snagu Bernskog ugovora, nastaje [[Svetski poštanski savez|Generalna poštanska unija]], među 20 članica je i Srbija.
* [[1. 7.]] - [[18. 8.]] - Izbori u Ugarskoj, nova Liberalna partija dobija 333 od 413 mandata.
* [[5. 7.]] (23. 6. po j.k.) - Napad hajduka [[Pero Tunguz|Pere Tunguza]] na turski karavan u Bišini, ubio sedam kiridžija - početak [[Bosansko-hercegovački ustanak|Bosansko-hercegovačkog ustanka]] i [[Velika istočna kriza|Velike istočne krize]] (1875–78).
* [[7. 7.]] (25. 6. po j.k.) - U [[Kifino Selo|Kifinom selu]] odlučeno da se ustanak proširi na ostatak Hercegovine<ref name="vcpnbk"/>.
* 7. 7. - Ofanziva španske vlade u Baskiji, karlističke snage ubedljivo poražene kod [[Treviño|Treviña]], nakon čega pada [[Vitoria-Gasteiz|Vitoria]]; karlisti odgovaraju taktikom spržene zemlje.
* [[9. 7.]] (27. 6. po j.k.) - [[Nevesinjska puška]]: kod [[Krekovi|Krekova]] je došlo do prve prave borbe<ref name="vcpnbk"/>. Ustanak izbija na brdu Grebenac, selo Krekovi kod Nevesinja, u približno isto vreme sukob hajduka sa turskim karavanom na obližnjoj Ćetnoj poljani<ref name="istV1511">''Istorija s. n.'' V-1, 511</ref>.
* jul? - Ustanici razorili tursku tvrđavu [[Sutorina]].
* jul - U Beogradu osnovan Glavni odbor za pomaganje ustanka na čelu sa [[Đoka Vlajković|Đokom Vlajkovićem]] (slični odbori su i na Cetinju i u Austrougarskoj, blizu granice)<ref name="istV1511"/>, srpska vlada pomaže dobrovoljcima kako bi ih što pre udaljila iz prestonice (knez Milan je u Beču do polovine avgusta)<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 370</ref>.
* jul - Ustanak izbija mestimično u [[Vasojevići]]ma<ref name="istV1511"/>, takođe je zahvatio [[Potarje (Crna Gora)|Potarje]] i [[Zatarje]] (u Zatarju slomljen krajem godine)<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 444</ref>.
* [[20. 7.]] - U Žiroviću kod Livna ubijen franjevac [[Lovro Karaula]].
* [[27. 7.]] - Štrajk na gradilištu železničkog [[tunel Gotthard|tunela Gotthard]], švajcarska vojska puca, ginu četvorica.

=== Avgust/August/Kolovoz ===
[[Datoteka:Recruitment of volunteers in Ivanjica, 1875.jpg|mini|200px|"Dobrovoljci u Ivanjici"]]
* [[3. 8.]] - Osnovan [[Crveni krst]] Crne Gore.
* 3. 8. - U [[Kraljevina Bavarska|Bavarskoj]] osnovana centralna banka (''Bayerische Notenbank'', do 1934.).
* 3 - 4. 8. - Izbori za hrvatski sabor: pobeda vladajuće Narodne stranke (15 srpskih poslanika, osam narodnjaka)<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 243</ref>.
* [[6. 8.]] (25. 7. po j.k.) - Knez Milan Obrenović se verio sa Natalijom Petrovom Keško.
* 6. 8. - Ubijen [[ekvador]]ski predsednik [[Gabriel García Moreno]]. Umesto da leži na odru, njegovo telo je bilo posednuto u stolicu, sa počasnom stražom pozadi<ref>[https://www.traditioninaction.org/OLGS/A011olgsQuito_Garcia_1.htm The Last Day of Gabriel Garcia Moreno]. traditioninaction.org Marian T. Horvat, Ph.D.</ref>.
* [[7. 8.]] (26. 7. po j.k.) - Tajni sastanak knjaza Nikole sa hercegovačkim vođama na Cetinju: izjavljuje da će Crna Gora ući u rat ako ustanak ne bi imao uspeha (ranije je pokušavao da zadrži ustanak)<ref name="vcpnbk"/>.
* [[13. 8.]] (1. 8. po j.k.) - Ustanak u Pivi: presretnuti Turci u Dolinama u Seljkovcu, zapaljen čardak u Boričju i kula Lješovića u Pišču<ref>Tomić, Svetozar (1946). [http://www.rastko.rs/rastko-cg/povijest/stomic-pivljani.html Piva i Pivljani]. rastko.rs</ref>.
* [[15. 8.]] (3. 8. po j.k.) - Skupštinski izbori u Srbiji: [[liberalna stranka (Srbija)|liberalna]] većina uprkos pritisku na glasače.
* avgust - Ustanici [[Peko Pavlović|Peka Pavlovića]] i [[Bogdan Zimonjić|Bogdana Zimonjića]] razorili utvrdu [[Krstac (Nikšić)|Krstac]], čime je ugrožena turska komunikacija kroz klanac Dugu prema [[Nikšić]]u<ref name="istV1513">''Istorija s. n.'' V-1, 513</ref>.
* avgust - Treći karlistički rat: španska vlada zauzima [[Seo de Urgel]] nakon opsade, borbe u Kataloniji traju do novembra.
* avgust - [[Hristo Botev]] dolazi na čelo [[Bugarski revolucionarni centralni komitet|Bugarskog revolucionarnog centralnog komiteta]] umesto [[Ljuben Karavelov|Ljubena Karavelova]]; odlučeno da se što pre podigne ustanak.
* 15/[[16. 8.]] - Izbija ustanak i u Bosanskoj krajini, pobunili se težaci između Dubice i Kostajnice, prvi napad na Kulu u selu Dvorištu; glavni vođa [[Ostoja Kormanoš]], kasnije dolaze [[Petar Popović Pecija]] i [[Golub Babić]]<ref name="vcpnbk"/>.
* [[16. 8.]] (4. 8. po j.k.) - Ustanak i u [[Vasojevići]]ma, prva borba na Seocima, u isto vreme se digli i [[Kuči]]<ref name="vcpnbk"/>.
* 16. 8. - Nakon 37 godina gradnje, u [[Teutoburška šuma|Teutoburškoj šumi]] otkriven ''[[Hermannsdenkmal]]'', spomenik [[Arminije|Arminiju]].
* 1. 7. - [[18. 8.]] - Izbori za ugarski sabor - ubedljiva pobeda vladajućih [[Liberalna partija (Ugarska)|liberala]]; poraz srpskih liberala, Svetozar Miletić izgubio mesto u Bašaidu u korist vladinog kandidata, ali Laza Kostić mu prepustio mandat iz Titela<ref>''Istorija s. n.'' V-2, 222-3</ref>.
* [[18. 8.]] (Preobraženje) - Izbija ustanak u Bosanskoj krajini - [[Knešpolje]] u Kozari<ref name="istV1511"/>.
* [[21. 8.]] - Milutin Garašanin i Ante Orešković kod biskupa Štrosmajera: nude Hrvatskoj "tursku Hrvatsku" ako se uključe u borbu - Mađari su protiv, car kaže banu da mora ostati neutralan<ref name="vcppubih"/>.
* [[25. 8.]] - [[Matthew Webb]] je prvi čovjek koji je bez tehničke podrške preplivao [[La Manche]].
* [[31. 8.]] (19. 8. po j.k.) - Svetoandrejski liberal [[Stevča Mihailović]] je novi predsednik ministarskog saveta u Srbiji, [[Jovan Ristić]] dobio inostrane poslove - vlada je prozvana "akciono ministarstvo"; nastavlja se organizovanje i slanje dobrovoljaca u Bosnu ali diskretnije<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 372</ref>.
* avgust-septembar? - Dve formacije dobrovoljaca ulaze u istočnu Bosnu: jedna je (Žarko Lješević) spalila [[Kratovo (Priboj)|Kratovo]] i napala [[Priboj]], u septembru razbijeni kod [[Nova Varoš|Nove Varoši]]; druga (Jovan Panić, Risto Jeić) razbijena kod [[Manastir Tavna|manastira Tavne]] (koji su Turci zapalili) pa se sklonila na Majevicu.<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 514</ref>

=== Septembar/Rujan ===
[[Datoteka:Petar Karadjordjevic 1875.jpg|mini|150px|"[[Petar Karađorđević|Petar Mrkonjić]]"]]
* [[7. 9.]] - [[Etiopsko-egipatski rat]]: egipatska invazija, Bitka kod Agurdata je etiopska pobeda.
* [[9. 9.]] - U Kragujevcu se sastala srpska skupština - usvojene "tajne odluke": pomaganje ustanka i ratne pripreme na osnovu inostranog zajma - strana diplomatija uznemirena<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 372-3</ref>.
* [[10. 9.]] (29. 9. po j.k.) - [[Bitka kod Gašnice]] na Savi, Turci razbili bosanske ustanike, poginuli Pecija i Kormanoš<ref name="vcpnbk"/>; ustanici su pokušali da sa lađa prenesu 1.500 pušaka dobijenih od srpske vlade<ref name="istV1513"/>.
* septembar? - U [[prijepolje|prijepoljskom]] kraju izbila Babinska buna.
* [[20. 9.]] - [[Incident Ganghwa]]: razmenjena paljba između korejskog ostrva [[Ganghwado]] i japanskog broda, Japanci se nakratko iskrcali.
* [[28. 9.]] - Pokušaj [[Starozagorski ustanak|Starozagorskog ustanka]] u osmanskoj Bugarskoj, odmah suzbijen.
* jesen - [[Petar I Karađorđević|Petar Karađorđević]] ratuje pod imenom Petar Mrkonjić u Bosni, ometaju ga srpska i austrijska vlada, zbog čega su i ostale ustaničke vođe na distanci<ref name="vcpnbk"/>.
* jesen - Otvorene Srpska viša devojačka škola u [[Sombor]]u i Srpska učiteljska konfesionalna škola u [[Karlovac|Gornjem Karlovcu]].

=== Oktobar/Listopad ===
[[Datoteka:Milan Ier, Roi de Serbie.jpg|mini|300px|[[Kralj Milan Obrenović|Milan]] i [[Natalija Obrenović|Natalija]]]]
* [[4. 10.]] (22. 9. po j.k.) - Knez Milan se obratio direktno skupštini i poslanicima, odvraćajući ih od rata sa Turskom, oborio je vladu, podržan od strane diplomatije.
* [[6. 10.]] - [[Osmansko Carstvo]] proglasilo delimično bankrotstvo (isplata 50% obaveza), finansije će doći pod međunarodnu kontrolu; sindikat posednika obveznica preuzima prihode od carina, poreza na duvan, so, stoku, i tribut od Egipta<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 459</ref>.
* 6. 10. - Premijera Šekspirovog "[[Kralj Lir|Kralja Lira]]" u Beogradu.
* [[8. 10.]] (26. 9. po j.k.) - Liberal [[Ljubomir Kaljević]] je novi predsednik srpske vlade koja okuplja mlade liberale i [[Konzervativci (Srbija)|konzervativce]] - glavna pažnja na unutrašnju politiku, relaksirana policijska stega<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 373</ref>.
* [[11. 10.]] - Egipćani zauzimaju Emirat [[Harar]], istočno od Etiopije, istog meseca su zauzeli region [[Hamasien]] u današnjoj Eritreji.
* [[17. 10.]] (5. 10. po j.k.) - U Beogradu se venčali srpski knez [[Kralj Milan Obrenović|Milan]] i [[Natalija Obrenović|Natalija Keško]], iz [[moldavija|moldavske]] bojarske porodice.
[[Datoteka:Death of Vojvoda Trifko.jpg|mini|180px|"Smrt vojvode Trifka"]]
* [[20. 10.]] (8. 10. po j.k.) - Izmenjen srpski Zakon o opštinama - značajna samouprava i autonomija<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 374</ref>.
* 20. 10. - [[Kálmán Tisza]] je novi predsednik [[Translajtanija|ugarske]] vlade (do [[1890]])
* [[25. 10.]] - U Bostonu prvi put izveden [[Koncert za klavir i orkestar br. 1 (Čajkovski)|Koncert za klavir i orkestar br. 1]] Čajkovskog.
* [[28. 10.]] (16. 10. po j.k.) - Srpska skupština odobrila zajam od 24 miliona dinara, "na strani ili u zemlji" - kasnije i neuspešan "Dobrovoljni patriotski zajam".
* 30. 10. - [[Tripko Džaković]] poginuo braneći prelaz preko Tare.
* 30. 10.? - [[Helena Blavatsky]] i dr. osnovali u Njujorku [[Teozofsko društvo]].

=== Novembar/Studeni ===
[[Datoteka:Tisza Kálmán Ellinger c. 1880.jpg|mini|120px|[[Kálmán Tisza]], ugarski premijer 1878-90.]]
* [[2. 11.]] - Ubijen [[James W. W. Birch]], britanski rezident u malajskoj državi [[Perak]].
* [[4. 11.]] - Američki parobrod ''[[SS Pacific (1851)|SS Pacific]]'' se sudario kod [[Cape Flaterry|rta Flattery]], država Washington, sa SS Orpheusom, oko 273 poginulih.
* 11 - [[12. 11.]] (30 - 31. 10. po. j.k) - Bitka na Muratovici kod Plužina je najveća ustanička pobeda, poginuo [[Vule Adžić]].
* [[11. 11.]] - U [[Buenos Aires]]u otvoren ''[[Parque Tres de Febrero]]'', park od oko 400 hektara.
* novembar - [[Filip Hristić]] iz Srbije na Cetinju, knjaz Nikola ne želi da se obavezuje prema Srbiji<ref>''Istorija s. n.'' V-1, 376</ref>.
* novembar - Vlada SAD naređuje bandama [[Sijuksi|Sijuksa]] da se vrate u [[Veliki rezervat Sijuksa|rezervat]] u južnoj Dakoti (progon neposlušnih će naredne godine dovesti do [[Bitka kod Little Bighorna|Bitke kod Little Bighorna]]). U [[Black Hills|Crnim Brdima]] je zlatna groznica.
* [[16. 11.]] - Bitka kod Gundata: u Etiopiji uništena egipatska invaziona armija.
* [[25. 11.]] - [[Ismail Paša Egipatski]] prodao V. Britaniji svoj udeo u [[Kompanija Sueckog kanala|Kompaniji Sueckog kanala]], premijer [[Benjamin Disraeli]] je sproveo dogovor ne tražeći sankciju parlamenta.

=== Decembar/Prosinac ===
* [[11. 12.]] - [[Alexander Keith, Jr.]] postavio tempiranu bombu u brod ''Mosel'' u nemačkoj luci [[Bremerhaven]] - prerano je eksplodirala, poginulo je 83 ljudi.
* [[12. 12.]] - Sultan izdaje iradu kojom obećava reforme u carevini<ref name="vcpnbk"/>.
* 16 - [[17. 12.]] (4 - 5. 12. po j.k.) - Skupština u Jamnici, za vođu bosanskog ustanka izabran Slovenac [[Miroslav Hubmajer]]<ref name="vcpnbk"/>.
* [[18. 12.]] - [[Blackburn Rovers F.C.]] odigrao prvu utakmicu.
* [[27. 12.]] (15. 12. po j.k.) - Izmenjen srpski Zakon o štampi - ukinut čl. 6 koji je omogućavao preventivnu policijsku cenzuru.
* [[30. 12.]] - [[Gyula Andrássy|Andrássyjeva]] nota: kako bi se sprečio opšti požar u Turskoj, potrebno je da sile zajednički pritisnu Portu kako bi ispunila obećanja, dat nacrt potrebnih reformi.

=== Kroz godinu ===
* [[Nikola Tesla]] se upisao na ''Joanneum'', univerzitet u [[Grac]]u.
* [[Josif Pančić]] otkrio novu [[Pančićeva omorika|vrstu omorike]] (opisana 1877.).
* [[Jakov Ignjatović|Ignjatovićev]] roman "Vasa Rešpekt".
* Početak pojačane albanizacije Kosova<ref>Dedijer, Dr. Jevto (1912). [http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/vdedijer-stara_srbija.html Stara Srbija Geografska i etnografska slika]. rastko.rs</ref>.
* Mladi [[Arthur Evans]] posetio Bosnu i Hercegovinu.
* [[Katarina Milovuk]] osnovala Žensko društvo u Beogradu.
* Osnovana ''[[Bombay Stock Exchange]]'', prva berza u Aziji.
* Nauka i tehnika
** [[Alexander Graham Bell]] radi sa asistentom [[Thomas A. Watson|Thomasom A. Watsonom]] na prenosu zvuka žicom.
** [[Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran]] otkrio [[galijum]].
** Otkriven elektrooptički [[Kerrov efekat]].
** [[Richard Caton]] otkrio električnu aktivnost u životinjskim mozgovima.
** [[Oscar Hertwig]] opazio oplođavanje jajne ćelije spermatozoidom kod [[Ježinci|ježinca]].

== Rođenja ==
{{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1875.}}
=== Januar/Siječanj &ndash; Jun/Lipanj ===
* [[9. 1.]] - [[Gertrude Vanderbilt Whitney]], umetnica, mecena († [[1942]])
* [[14. 1.]] - [[Albert Schweitzer]], alzaško-njemački liječnik, protestantski teolog, filozof i glazbenik († [[1965]].)
* [[18. 1.]] - [[Aleksej Abrikosov]], sovjetski patolog († [[1955]])
* [[22. 1.]] - [[D.W. Griffith]], američki filmski režiser († [[1948]].)
* [[4. 2.]] - Đorđe Mihajlović, slikar († [[1919]])
* 4. 2. - [[Ludwig Prandtl]], fizičar, inženjer († [[1953]])
* [[21. 2.]] - [[Jeanne Calment]], najstarija osoba na svetu († [[1997]])
* [[26. 2.]] - [[Milan Neralić]], mačevalac, prvi olimpijac iz Hrvatske († [[1918]])
* [[4. 3.]] - [[Mihály Károlyi]], mađarski političar († [[1955]])
* [[7. 3.]] - [[Maurice Ravel]], francuski skladatelj († [[1937]].)
* [[2. 4.]] - Dragutin Vladisavljević, srpski lekar, pisac, prevodilac († [[1938]])
* 2. 4. - [[Walter Chrysler]], pionir auto-industrije († [[1940]])
* [[6. 4.]] - [[Branislav Petronijević]], srpski filozof, paleontolog, akademik († [[1954]])
* [[8. 4.]] - [[Albert I (Belgija)|Albert I]], kralj Belgijanaca († [[1934]])
* [[18. 4.]] - [[Syngman Rhee]], predsednik Južne Koreje († [[1965]])
* [[20. 4.]] - [[Vladimir Vidrić]], hrvatski književnik († [[1909]].)
* [[27. 4.]] - [[Maurice de Broglie]], fizičar († [[1960]])
* 27. 4. - [[Milan Vapa]], srpski industrijalac († [[1939]])
* [[30. 4.]] - [[Vladimir Vidrić]], pjesnik († [[1909]])
* [[24. 5.]] - [[Teodor Taranovski]], teoretičar prava u Srbiji († [[1936]])
* [[29. 5.]] - [[Svetozar Ćorović]], književnik i poblicista († [[1919]])
* [[30. 5.]] - [[Giovanni Gentile]], "filozof fašizma" († [[1944]])
* [[6. 6.]] - [[Thomas Mann]], njemački književnik, nobelovac († [[1955]].)
* [[28. 6.]] - [[Henri Lebesgue]], matematičar († [[1941]])

=== Jul/Srpanj &ndash; Decembar/Prosinac ===
* [[2. 7.]] - [[Fritz Ullmann]], hemičar († [[1939]])
* [[8. 7.]] - [[Archibald Reiss]], švajcarski kriminolog, prijatelj Srbije († [[1929]])
* [[11. 7.]] - [[Fran Binički]], hrvatski svećenik, pisac († [[1945]].)
* [[26. 7.]] - [[Carl Gustav Jung]], švicarski psiholog i psihijatar († [[1961]].)
* 26. 7. - [[Antonio Machado]], pesnik († [[1939]])
* [[23. 8.]] - [[William Eccles]], fizičar, pionir radio komunikacije († [[1966]])
* [[1. 9.]] - [[Edgar Rice Burroughs]], pisac († [[1950]])
* [[3. 9.]] - [[Ferdinand Porsche]], inženjer, osnivač kompanije († [[1951]])
* [[12. 9.]] - [[Dragutin Domjanić]], hrvatski pjesnik († [[1933]].)
* [[20. 9.]] - [[Matthias Erzberger]], nemački političar († [[1921]])
* [[12. 10.]] - [[Aleister Crowley]], okultista, umetnik († [[1947]])
* [[23. 10.]] - [[Gilbert N. Lewis]], fizikohemičar († [[1946]])
* [[26. 10.]] - [[Svetozar Pribićević]], političar († [[1936]])
* [[31. 10.]] - [[Vallabhbhai Patel]], indijski političar († [[1950]])
* [[9. 11.]] - [[Rudolf von Sebottendorf]], okultista, osnivač Društva Thule († 1945?)
* [[19. 11.]] - [[Hiram Bingham]], američki istraživač i političar († [[1956]])
* 19. 11. - [[Mihail Kalinjin]], predsednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR († [[1946]])
* [[20. 11.]] - [[Friedrich Werner von der Schulenburg]], nemački diplomata († [[1944]])
* [[23. 11.]] - [[Anatolij Lunačarski]], narodni komesar za obrazovanje u SSSR († [[1933]])
* [[4. 12.]] - [[Rainer Maria Rilke]], austrijski pjesnik († [[1926]])
* [[12. 12.]] - [[Gerd von Rundstedt]], nemački feldmaršal († [[1953]])
* [[19. 12.]] - [[Mileva Marić]], matematičar i fizičar, supruga A.Ajnštajna († [[1948]])
* [[29. 12.]] - [[Pablo Casals]], španjolski violočelist, dirigent i skladatelj († [[1973]].)

=== Kroz godinu ===
* Gedeon Dunđerski, vojvođanski zemljoposednik († [[1939]])

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1875.}}
=== Januar/Siječanj &ndash; Jun/Lipanj ===
* [[3. 1.]] - [[Pierre Larousse]], enciklopedista (* [[1817]])
* [[12. 1.]] - [[Tongzhi]], kineski car (* [[1856]])
* [[11. 2.]] - [[Karl Friedrich von Savigny]], pruski diplomata (* [[1814]])
* 13. 2. - [[Marija Adelshajm-Popović]], slovačko-srpska glumica (* [[1822]])
* 19. 2. - [[Kosta Trifković]], književnik (* [[1843]])
* [[22. 2.]] - [[Camille Corot]], francuski slikar (* [[1796]].)
* 22. 2. - [[Charles Lyell]], geolog (* [[1797]])
* [[5. 3.]] - [[Franjo Haller]], bivši hrvatski ban (* [[1796]])
* [[10. 3.]] - [[Svetozar Marković]], začetnik socijalističkog pokreta u Srbiji (* [[1846]])
* [[12. 3.]] - [[Dragojla Jarnević]], hrvatska književnica (* [[1812]])
* [[4. 4.]] - [[Karl Mauch]], istraživač Afrike (* [[1837]])
* [[25. 4.]] - [[Dalaj Lama XII]] (* [[1857]])
* [[30. 4.]] - [[Jean-Frédéric Waldeck]], istraživač, umetnik, antikvar (* 1766?)
* [[17. 5.]] - [[John C. Breckinridge]], potpredsednik SAD, general Konfederacije (* [[1821]])
* [[31. 5.]] - [[Eliphas Levi]], mađioničar, pisac o okultnom (* [[1810]])
* [[3. 6.]] - [[Georges Bizet]], kompozitor (* [[1838]])
* [[10. 6.]] - [[Jovan Grčić Milenko]], srpski pisac (* [[1846]])
* [[29. 6.]] - [[Ferdinand I od Austrije|Ferdinand I]], bivši car Austrije, kralj Ugarske i Hrvatske itd. (* [[1793]])

=== Jul/Srpanj &ndash; Decembar/Prosinac ===
* [[20. 7.]] - [[Lovro Karaula]], bosanski franjevac (* 1800)
* [[23. 7.]] - [[Isaac Singer]], pronalazač (* [[1811]])
* [[29. 7.]] - [[Paschal Beverly Randolph]], okultista (* [[1825]])
* [[30. 7.]] - [[George Pickett]], general Konfederacije (* [[1825]])
* [[31. 7.]] - [[Andrew Johnson]], bivši predsednik SAD (* [[1808]])
* [[4. 8.]] - [[Hans Christian Andersen]], književnik (* [[1805]])
* [[6. 8.]] - [[Gabriel García Moreno]], predsednik Ekvadora (* [[1821]])
* [[10. 9.]] - [[Petar Popović Pecija]], hajdučki harambaša i vođa ustanika bosanske Krajine (* 1826)
* [[19. 10.]] - [[Charles Wheatstone]], fizičar, pronalazač (* [[1802]])
* [[29. 10.]] - [[John Gardner Wilkinson]], egiptolog, putopisac (* [[1797]])
* 30. 10. - [[Tripko Džaković]], crnogorski vojvoda (* 1838)
* [[11. 11.]] - [[Vule Adžić]], bh. ustanik (* 1829)
* [[16. 11.]] - [[Werner Munzinger]], švajcarski avanturista u egipatskoj službi (* [[1832]])
* [[22. 11.]] - [[Henry Wilson]], potpredsednik SAD (* [[1812]])
* [[20. 12.]] - [[Vjekoslav Babukić]], lingvist, hrvatski preporoditelj (* [[1812]])

=== Kroz godinu ===
* [[Ignjat Bajloni]], češko-srpski preduzetnik (* 1811)

== Reference ==
{{reference|2}}

; Literatura
* ''Istorija srpskog naroda'', Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
** Peta knjiga prvi tom (V-1)
** Peta knjiga drugi tom (V-2)

== Povezano ==
* [[Bejzbol 1875]]

{{commonscat|1875}}

[[Kategorija:1875]]