Izvorni kod stranice Timbuktu

{{Naselje
| ime =Timbuktu
| ime_genitiv =Timbuktua
| izvorno_ime =

| slika_panorama =Timbuktu Mosque Sankore.jpg
| veličina_slike =280px
| opis_slike     =[[Džamija]] Sankora

| slika_zastava                =
| slika_zastava_veličina       =
| slika_pečat                  =
| slika_pečat_veličina         =
| slika_grb                    =
| slika_grb_veličina           =
| slika_amblem_prazno          =
| slika_amblem_prazno_veličina =
| slika_amblem_prazno_opis     =

| slika_karta     =Mali map.png
| veličina_karte  =280px
| opis_karte      =Timbuktu (''Tombouctou'') na karti Malija
| slika_karta1    =
| veličina_karte1 =
| opis_karte1     =

| slika_lokacijska_karta_država =

| nadimak =
| geslo   =

| širina-stupnjevi =16
| širina-minute    =46
| širina-oznaka    =N
| dužina-stupnjevi =3
| dužina-minute    =00
| dužina-oznaka    =W

| lokacija_ime   =[[Spisak država|Država]]
| lokacija_info  ={{flag|Mali}}
| lokacija1_ime  =
| lokacija1_info =
| lokacija2_ime  =
| lokacija2_info =
| lokacija3_ime  =
| lokacija3_info =

| utemeljenje_ime    =Prve naseobine
| utemeljenje_datum  =[[10. vijek|10. stoljeće]]
| utemeljenje1_ime   =
| utemeljenje1_datum =
| utemeljenje2_ime   =
| utemeljenje2_datum =
| utemeljenje3_ime   =
| utemeljenje3_datum =
| osnivač            =
| nazvan_po          =

| dijelovi       =
| vrsta_dijelova =
| d1-d50

| vrsta_vlasti   =
| vlast_bilješke =
| titula_vođe    =Gradonačelnik
| ime_vođe       =Saïd Mahmoud
| stranka_vođe   =
| titula_vođe1   =
| ime_vođe1      =
| titula_vođe2   =
| ime_vođe2      =
| titula_vođe3   =
| ime_vođe3      =
| titula_vođe4   =
| ime_vođe4      =

| površina_bilješke =
| površina_ukupna   =
| površina_kopna    =
| površina_vode     =
| postotak_vode     =
| površina_uža      =
| površina_šira     =
| površina_prazno1_ime =
| površina_prazno1     =
| površina_prazno2_ime =
| površina_prazno2     =
| visina            =261 m
| visina_izvor      =
| visina_max        =
| visina_min        =

| stanovništvo_godina       =2006.
| stanovništvo_bilješke     =
| stanovništvo              =32.414
| stanovništvo_gustoća      =
| stanovništvo_uže          =
| stanovništvo_uže_gustoća  =
| stanovništvo_šire         =
| stanovništvo_šire_gustoća =
| stanovništvo_prazno1_ime  =
| stanovništvo_prazno1      =
| stanovništvo_gustoća_prazno1 =
| stanovništvo_prazno2_ime     =
| stanovništvo_prazno2         =
| stanovništvo_gustoća_prazno2 =

| vremenska_zona     =
| utc_pomak          =
| vremenska_zona_DST =
| utc_pomak_DST      =
| poštanski_broj     =
| pozivni_broj       =
| gradovi_prijatelji =

| prazno_ime   =
| prazno_info  =
| prazno1_ime  =
| prazno1_info =
| prazno2_ime  =
| prazno2_info =
| prazno3_ime  =
| prazno3_info =
| prazno4_ime  =
| prazno4_info =
| prazno5_ime  =
| prazno5_info =
| prazno6_ime  =
| prazno6_info =

| web_stranica =

| bilješke =

}}
'''Timbuktu''' ({{jez-fr|Tombouctou}}, {{jez-ar|مدينة تمبكتو}}, [[hebrejski jezik|hebr]]. ''טימבוקטו'') je grad u [[Zapadna Afrika|zapadnoafričkoj]] državi [[Mali]] s 32.414 stanovnika <ref>[http://www.bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=1154638172&men=gpro&lng=de&dat=32&geo=-2451&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=&geo=384425699] [http://www.bevoelkerungsstatistik.de] Stanje 1. januara 2006.</ref>. U ovom gradu je verski univerzitet [[Sankor]] (na
kojem se proučava [[Kuran]]) i druge [[medresa|medrese]]. Grad je bio kulturni i duhovni centar odakle se [[islam]] širio u Afriku u [[15. vijek|15.]] i [[16. vijek|16. veku]]. Na ovo zlatno doba podsećaju tri džamije, [[Đingarejber]], [[Sankore]] i [[Sidi Jahja]], kojima, iako se konstantno uređuju i renoviraju, preti opasnost da nestanu u pustinji. Godine [[1988]]. ovaj grad je [[UNESCO|Unesko]] uvrstio u listu svetske baštine.<ref>[http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=119 Zvaničan sajt Unesko: Svetska baština]</ref>

Timbuktu naseljavaju [[Songai]], [[Tuarezi]], [[Fulbe|Fulani]] i [[Mande]]. Grad se nalazi oko 15&nbsp;km severno od reke [[Niger (rijeka)|Niger]]. Takođe se nalazi na raskršću [[Sahara|transsaharskih]] trgovačkih puteva do [[Araouan]]a. Timbuktu je bio (i još uvek je) važno istorijsko stovarište [[natrijum-hlorid|kamene soli]] poreklom iz [[Taghaza|Taghaze]], a danas iz [[Taouden]]ija.

Geografski položaj Timbuktua učinio ga je prirodnim mestom susreta obližnjih zapadnosaharskih naroda i [[nomadizam|nomadskih]] [[Berbera|berberskih]] i [[arapi|arapskih]] naroda sa severa. Duga istorija Timbuktua kao trgovačke stanice koja je povezivala zapadnu Afriku sa berberskim, arapskim i [[jevreji|jevrejskim]] trgovcima iz [[sjeverna Afrika|severne Afrike]], a time i posredno s trgovcima iz [[Evropa|Evrope]], dala mu je status mitskog grada.

Dugotrajan doprinos Timbuktua islamskoj i svetskoj civilizaciji je učenost. Pretpostavlja se da se u Timbuktuu nalazio jedan od prvih univerziteta na svetu. Od 14. veka, važne knjige su pisane i prepisivane u Timbuktuu, što je uspostavilo grad kao značajan centar pisane tradicije u Africi.

== Etimologija ==
Timbuktu su osnovali [[Tuarezi]] negde u [[10. vijek|10. veku]]. Prema narodnom predanju, ime potiče od reči „tin“ što znači mesto, kuća, i „buktu“, imena stare Malijke koja je bila poznata po poštenju i koja je nekada živela u tom regionu. [[Tuarezi]] i drugi putnici ostavljali su ovoj ženi stvari koje im nisu bile potrebne na povratku kući. Tako, kad bi stigli kući i kad bi ih neko pitao gde su im stvari, oni bi odgovarali: „Ostavio sam ih kod Tin Buktu“, što je u stvari značilo, „Ostavio sam ih u Buktinoj kući“. Ova dva termina su se vremenom stopila i dala ime gradu Tinbuktu, koji je kasnije postao Timbuktu.

Moguće je izvesti još jednu narodnu etimologiju. Za Timbuktu se veruje i da znači „Buktin [[bunar]]“ - prema predanju, Buktu je bila crna [[ropstvo|robinja]] koju su Tuarezi ostavili s krdom koza da čuva bunar. Njeno ime, Buktu, neki prevode kao „žena s velikim pupkom“. Neki istoričari u ovoj legendi vide naglašenu socijalnu razliku između vladajućih Tuarega i njihovih crnih podanika.

Francuski lingvista ''Rene Base'' ({{jez-fr|René Basset}}) izvodi ime „Timbuktu“ iz [[Berberi|staroberberskog]] korena koji znači „daleko“ ili „skriveno“ <ref>René Basset, ''Mission au Sénégal.'' Paris, 1909, str. 198.</ref>. Time bi značenje imena bilo „vrlo udaljen bunar“, odnosno, bunar na južnoj ivici [[pustinja|pustinje]]. Nova istraživanja otvaraju mogućnost da grad nisu osnovali Tuarezi, nego [[Šongaji]] iz njegove okoline. Ta mogućnost otvara i potrebu razmatranja tumačenja imena koje je dao istraživač [[Afrika|Afrike]] i istoričar Hajnrih Bart pre 150 godina. Prema njemu, ime bi ispravno glasilo ''Tombutu'' a značilo bi „mesto među [[dina]]ma“, što bi u tom slučaju dobilo smisao.

== Geografija i klima ==
{{Poseban članak|Geografija Timbuktua}}

[[Datoteka:Timbuktu Mosque Sankore.jpg|thumb|left|220px|[[Džamija]] Sankora]]

Timbuktu leži na južnoj ivici [[Sahara|Sahare]], čije napredovanje (desertifikacija) predstavlja najveći problem za grad. Pesak se širi ulicama grada. U zadnjih dvadeset godina granica pustinje se proširila oko 100&nbsp;km prema jugu. Grad ne leži tačno na reci [[Niger (rijeka)|Niger]] koji u blizini Timbuktua, praveći veliki luk iz područja Masina, ovde dosiže najseverniju tačku svog puta prema severoistoku i menja smer skrećući prema jugoistoku da bi se kasnije, nakon više od 2.000&nbsp;km, ulila u [[Gvinejski zaliv]]. Davno isušeni rukavci Nigera, koji su nekada imali nadimak „kanali nilskih konja“, pune se vodom još samo u vreme vrlo visokih voda, dok su nekada uzrokovali velike [[poplava|poplave]] u nekim delovima Timbuktua. Još u ranom [[novi vijek|novom veku]] Timbuktu je kanalom dugim 13 kilometara bio povezan s mestom Kabara, zapravo [[luka|lukom]] Timbuktua. U vreme visokih voda ovaj kanal omogućavao je stanovnicima direktan pristup Nigeru pa time i dovoz i odvoz robe [[jedrilica]]ma i [[piroga]]ma do samog grada. Danas je kanal zasut peskom i još se samo nazire.

Iako je Timbuktu vekovima raskrsnica značajnih trgovačkih puteva i danas je prilaz gradu otežan. Plovidba brodom je moguća samo kad je [[vodostaj]] Nigera dovoljno visok. Put koja vodi s juga kroz [[savana|savanu]] često je pokriven peskom i tada postaje privremeno neprohodan. Pristup sa severa, kroz pustinju, koriste samo dve grupe putnika: retki [[Tuarezi|tuareški]] [[karavan soli|karavani soli]] i savremeni avanturisti. U novije vreme u grad se može stići i [[avion]]om iz glavnog grada [[Bamako|Bamaka]].

[[Klima]] je pustinjska. Iz Sahare neprekidno duva suvi, vrući [[vetar]]. Skromna [[vegetacija]] sastoji se od [[tamaris]]a, [[akacija]] i [[ginsteri|ginstera]], [[baobab]]a i [[palme|palmi]]. Prosečna godišnja temperatura je 28&nbsp;°C, a najtopliji su [[maj]] i [[jun]] s oko 34&nbsp;°C. Prosečna izmerena količina [[padavine|padavina]] je oko 170&nbsp;mm/m². Najvlažniji meseci su [[jul]] i [[august|avgust]], s količinom padavina od po 56–66&nbsp;mm/m² <ref>[http://www.klimadiagramme.de/Afrika/timbuktu.html] Prosečne klimatske vrednosti za Timbuktu</ref>. Pljuskovi u tom razdoblju mogu poprimiti [[biblija|biblijske]] razmere i biti uzrok vrlo velikih šteta na zgradama i džamijama građenim od [[gline]]. Godine [[1771]]. se u vreme jednog takvog nevremena, srušila [[džamija Al-Han]] zatrpavši četrdeset osoba.

== Stanovništvo ==
{{Poseban članak|Stanovništvo Timbuktua}}

[[Datoteka:Barthtimbuktu.jpg|thumb|Pogled na Timbuktu, u gornjem desnom delu su jednostavne kuće građene u obliku košnice (prema [[Hajnrih Bart|Bartu]], oko [[1853]].)]]

Zbog burne istorije i položaja na raskrsnici značajnih trgovačkih puteva, stanovništvo Timbuktua sastoji se od pripadnika različitih naroda i grupa. Između ostalih to su [[Tuarezi]] (pripadaju [[berberi|berberskom]] narodu), [[Mavri]], [[Songai]], [[Mandinka]] i [[Bambar]]. Delom žive u odvojenim gradskim četvrtima. U okolini grada Tuarezi se susreću s [[deva|kamilama]] i stočarski narod [[Fulbe]]. Narod [[Bozo]] bavi se [[ribar|ribolovom]] na [[Niger (rijeka)|Nigeru]].

Na obali Nigera žive i pripadnici grupe [[Bela (narod)|Bela]], tamnoputi ribari i sitni zemljoradnici. Pretpostavlja se da su oni potomci prvobitnih stanovnika ovog područja koje su Tuarezi u ranom [[srednji vijek|srednjem veku]] pokorili. Za ovakvo nešto ima potvrde u predaji o osnivanju Timbuktua i o ženi Buktu. Sve do pre pedesetak godina Tuarezi su se prema Belama odnosili kao prema roblju. Pri tom, pojedine porodice Bela nisu bile „vlasništvo“ konkretnih Tuarega, nego su kao neslobodni kolektivitet radili za Tuarege ili su morali da plaćaju razne namete. Od proglašenja nezavisnosti [[Mali]]ja službeno su slobodni, ali i dalje se uglavnom osećaju delom tradicionalnog tuareškog društvenog poretka i većinom govore [[Tamašek]], jezik nekadašnjih gospodara.

Za sporazumevanje se koristi [[francuski jezik]]. Većina stanovništva u oblasti oko Timbuktua kao maternji govori jezik [[Songai]], i to dijalekt „Koyra Chiini“. Desetina stanovništva kao maternji koristi [[Tamašek]] ili [[mavri|mavarski]] dijalekt [[arapski jezik|arapskog jezika]].

== Tradicionalna arhitektura ==

[[Datoteka:Medersa Sankore.jpg|thumb|left|250px|Ulaz u medresu Sankore]]

Izvorni način građenja u Timbuktuu bio je uslovljen nedostatkom kamena, pa se gradilo glinom. Stariji zapisi govore o gradnji koliba u obliku [[košnica|košnice]], okruglog oblika, u kojima su pretežno živeli siromašni stanovnici.

Najkasnije u [[15. vijek|15. veku]] nametnuo se zahtevan stil građenja, svojstven pre za kuće bogatog sloja građana (upravni činovnici, trgovci i učeni ljudi). Taj način građenja od gline, koji je postao poznat kao „sudanski stil“, posebno je vidljiv kod [[džamija]] koje se prema vrhu sužavaju. Osnovnu konstrukciju čini kostur od [[drveće|drveta]], koji se zatim oblaže [[gline|glinom]]. Na taj način građeni su objekti s dva sprata. Prizemlja su korišćena kao [[medresa|medrese]], prodavnice, radionice ili skladišta, dok je sprat korišćen za stanovanje. U tom delu kuće nalazile su se i [[biblioteka|biblioteke]] obrazovanih ljudi i učitelja. Međutim, za vreme velikih kiša znalo se dešavati da građevine pretrpe velike štete ili da se čak sruše. Nakon svakog kišnog razdoblja zidovi bi se morali obnavljati. Kuće, čije se popravljanje više ne bi isplatilo, jednostavno su napuštane<ref>René Gardi. Auch im Lehmhaus läßt sich’s leben: Traditionelles Bauen und Wohnen in Westafrika, Graz, [[1973]].</ref>.
[[Datoteka:Timbuktu Caille House Street Scene.jpg|thumb|210px|Ulična scena pred kućom [[Rene Kaije|Renea Kaijea]]]]
Pored tradicionalne gradnje glinom, u Timbuktuu se mogu videti i stambene višespratnice građene od [[vapnenac|krečnjaka]] po uzoru na [[Maroko]] i [[Mauritanija|Mauritaniju]]. Ovaj stil su verovatno doneli vojnici [[Đuder-paša|Đuder-paše]] na Nigeru. Fasade su vertikalno podeljene [[pilaster]]ima i po uzoru na marokanski stil tog vremena ukrašene „andaluzijskim“ prozorima i masivnim drvenim vratima. Prozori prvobitno nisu bili [[staklo|zastakljeni]], nego samo zasenjeni drvenim [[filigran]]ski obrađenim rešetkama.
Vrata se odlikuju umetnički ukrašenim oblogama od [[gvožđe (hemijski element)|gvožđa]] i [[geometrija|geometrijskim]] uzorcima od velikih eksera po ugledu na arhitekturu [[Al Andaluz|Al-Andaluza]], u to vreme dela [[Pirinejski poluotok|Iberskog poluostrva]] pod [[islam|muslimanskom]] dominacijom.<ref>Thomas Krings, Sahelländer. Geographie, Geschichte, Wirtschaft, Politik'', Darmstadt 2006</ref>.

== Istorija ==
=== Osnivanje i počeci ===
{{Poseban članak|Istorija Timbuktua}}
Timbuktu su, prema kasnijim hronikama, osnovali pre [[1100]]. godine [[nomadizam|nomadski]] Masufa Tuarezi na mestu s vodom u blizini luke [[Niger (rijeka)|Nigera]]. Pretpostavlja se da osnivanje grada seže u 9. ili 10. vek a pretpostavlja se da su njegovi osnivači Songai, stanovnici „crne“ Afrike. [[arheologija|Arheološki]] nalazi na samom mestu su kontradiktorni, tako da nedvosmislenih zaključaka još uvek nema <ref>[http://www.insoll.org/Publications.html] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120802140052/http://www.insoll.org/Publications.html |date=2012-08-02 }} Pogledati članak prof. Tim Insol (Kembridž)</ref>. Na prelazu milenijuma mesto je bilo značajan trgovački centar na važnom [[karavan]]skom putu od [[Egipat|Egipta]] preko [[Gao]]a do Kumbi Salaha u tadašnjem zapadnoafričkom kraljevstvu [[Gana (kraljevstvo)|Gani]].
[[Datoteka:TIMBUKTU-EINZUG.jpg|thumb|290px|left|[[Hajnrih Bart]] blizu Timbuktua ([[7. 9.|7. septembar]] [[1853]].)]]
[[Islam]] je do [[Niger (rijeka)|Nigera]] verovatno došao s trgovcima iz područja današnjeg [[Alžir]]a. U početku Timbuktu nije imao ni izdaleka tako veliki značaj kao raskršće trgovačkih puteva i središte muslimanskog obrazovanja kako to danas tvrde različite knjige i članci na [[internet]]u. Čini se da je Timbuktu u svojim ranim danima bio konkurencija [[Tiraka|Tiraki]], drugom trgovačkom gradu smeštenom 25&nbsp;km od Timbuktua, i bio i najzapadnija tačka carstva Gana. Nakon propasti Gane, trgovci su se okrenuli Timbuktuu, koji je zbog blizine Nigera pružao bolje mogućnosti za razmenu i pretovar robe.

=== Vreme velikih zapadnoafričkih carstava ===
==== Malijsko kraljevstvo ====
Timbuktu je u 13. ili ranom 14. veku postao deo [[Mali (kraljevstvo)|Malijskog carstva]]. Ne zna se da li je ovo pripajanje usledilo nakon direktnog osvajanja ili se grad dobrovoljno, radi zaštite od Tuarega na severu i Mosija ({{jez-eng|Mossija}}) u [[Sudan]]u, priključio Maliju. Ali, ni vladar Malija nije mogao sprečiti napad Mosija [[1328]]. Timbuktu je u to vreme već bio središte trgovine [[sol]]ju i [[zlato]]m. i imao je između 10.000 i 15.000 stanovnika.<ref>Videti James L. A. Webb, Desert Frontier: Ecological and Economic Chance along the Western Sahel 1600-1850. Madison, Wisc. 1995., strana 16.</ref>

[[Datoteka:Harîrî_Schefer_-_BNF_Ar5847_f.51.jpg|thumb|220px|Prikaz arapskog putnika, možda [[Ibn Batuta|Ibn Batute]]]]

U to vreme za grad se znalo i u južnoj [[Evropa|Evropi]]. Sredinom 14. veka pojavljuje se na [[portolan]]ima, [[Katalonija|katalonskim]] odnosno [[mallorca|majorkanskim]] kartama [[zemlja (planet)|sveta]], kao Grad Meli ({{jez-kat|Ciutat de Melli}}) kralja Malija ({{jez-lat|Rex Melli}}). Na poznatoj karti Abrama Kreskesa ({{jez-eng|Abrahama Cresquesa}}) iz [[1375]]. godine bogati kralj Malija prikazan je s grudom zlata u ruci. Time se mislilo na crnog kralja [[Mansa Musa|Mansa Musu]] ({{jez-eng|Mansa Munsu}}) koji je [[1324]]. bio na tada već legendarnom [[hadžiluk]]u u [[Meka|Meki]]. Na hodočašće ga je, prema predaji, pratila posluga od 60.000 podanika, i sa sobom je poneo dve tone zlata koje je, navodno, velikodušno podelio u [[Egipat|Egiptu]].<ref>John Hunwick ove brojeve naziva „grossly inflated (beskrajnim preterivanjem)“. Vidi Nakvik, ''Timbuktu & the Songay Empire'', str. 9. Egipatski hroničari 14. i 15. veka ne znaju ništa o tako velikoj grupi putnika za Meku. Vrlo sporna je i količina zlata s kojm su putovali.</ref> Ova predaja doprinela je stvaranju [[legenda|legende]] o beskrajnom bogatstvu Timbuktua. Nakon povratka iz Meke, Musa je zadužio jednog [[islam|muslimanskog]] arhitektu iz [[Andaluzija|Andaluzije]] da sagradi [[džamija|džamiju]] Đindžer ({{jez-eng|Djinger}}) i jednu rezidenciju.

Do [[Evropa|Evropljana]] su došli brojni izveštaji [[sjeverna Afrika|severnoafričkih]] trgovaca i voditelja [[karavan]]a. Pored toga, postojali su i pismeni opisi putnika, što je sve poticalo maštu Evropljana. [[Ibn Batuta]] ({{jez-eng|Ibn Battuta}}) (1304-1368?), [[Maroko (država)|Marokanac]] rođen u [[Tunis]]u, putovao je u 14. veku brojnim islamskim zemljama. Put ga je vodio preko [[Istočna Afrika|istočne Afrike]] sve do [[Indija|Indije]], pa je tako [[1352]]. stigao i u Timbuktu. Potvrđuje da je u tom gradu islam potpuno potisnuo stara afrička verovanja, pa nije mogao razumeti da u gradu žene ulicama hodaju „gole“ (otkrivenog lica). Međutim, ne izveštava puno o značenju grada. Očigledno su u to vreme Valata i Gao bili puno značajniji u privrednom i obrazovnom smislu<ref>Said Hamdun i Noel King (Hgg.), ''Ibn Battuta in Black Africa.'' London 1975, str. 52</ref>.

==== Kraljevstvo Songai ====

Timbuktu je na vrhuncu bio u [[15. vijek|15.]] i [[16. vijek|16. veku]], nakon propasti [[Valata|Valate]] ({{jez-en|Oualata}}), [[Mavri|mavarske]] trgovačke metropole. Timbuktu postaje karavansko središte na Nigeru i bio je u to vreme najveći grad u regionu, a imao je 15.000 do 25.000 stanovnika<ref>Na osnovi vazdušne arheološke studije, francuski arheolog Remon Mauni procenjuje broj stanovnika Timbuktua na najviše 25.000. Međutim, po malijskom istoričaru Sekeneu Kisokou, Timbuktu je u to vreme imao čak 100.000 stanovnika. E. Sad procenio je broj stanovnika na 50.000, što bi bilo gornja granica ozbiljnih procena. Vidi Sad, ''Social History of Timbuktu'', str. 27 i 90. Afrikanac Veb polazi od procena između 30.000 do 50.000 stanovnika. Vidi Džejms L. A. Veb, ''Desert Frontier,'' str. 16</ref>. U određeno doba godine, kad su u Valatu stizale [[Karavani soli|karavane soli]] sa severa, a s juga i zapada dolazili kupci, broj ljudi u gradu mogao se i udvostručiti. Ali brojke od 100.000 ili čak 200.000 ljudi, kako se navodi u popularnonaučnoj literaturi, čista su spekulacija. Okolina Timbuktua nije mogla, čak ni u vreme kad [[pustinja]] još nije doprla tako daleko na jug kao danas, nikako prehraniti tako velik broj ljudi.
[[Datoteka:Timbuktu map 1855.jpg|thumb|left|230px|Nemačka mapa iz [[1855]].]]
U to vreme grad je pripadao kraljevstvu [[Songai]] i smatrao se bogatim. Kralj Songaija, Soni Ali, osvojio je [[1468]]. Timbuktu i dao smaknuti deo intelektualaca jer su ostali lojalni kraljevstvu Malija. Grad je imao upravnika koga su strani putnici često smatrali vladarom celog kraljevstva. Pored trgovine [[sol]]ju i [[zlato]]m - koji su u to vreme bili gotovo jednako skupi - sa severa su u grad stizali [[metal]]i, [[konji]], [[svila]], [[nakit]], [[knjiga|knjige]], [[datulja|urme]]. Pored zlata, razmenjivali su se [[ropstvo|robovi]], [[slonovača]], [[mošus]], [[biber]], [[guma]], kožni proizvodi kao i [[ječam]] s juga Zapadne Afrike. Pored toga, Timbuktu se razvio u najvažnije središte [[islam]]skog duhovnog života Zapadne Afrike.<ref>Postoje neslaganja o tome da li treba Timbuktu smatrati najznačajnijim središtem islamskog obrazovanja u regionu ili ne. Britanski stručnjak za Zapadnu Afriku Džon Spenser Trimidžan zastupa mišljenje da je mesto Timbuktua u literaturi prilično precenjeno, i da je [[Dene]] kao središte crnog islamskog učenja imao na tom polju važniju ulogu. Vidi Trimidžan: ''A History of Islam in West Africa'', London, Oxford, 1970, str. 98.</ref> [[Džamija Sankore]] ({{jez-eng|Sankoré}}) je imala [[medresa|medresu]], koja se može uporediti sa [[srednji vijek|srednjovekovnim]] univerzitetom, gde se podučavao [[arapski jezik]], [[реторика|govorništvo]], [[astrologija]], sudstvo i tekstovi [[Kuran]]a. Tamo su se čitali i analizirali tekstovi vodećih evropskih [[filozofija|filozofa]], kao na primer [[René Descartes|Renea Dekarta]]<ref>[http://www.faz.net/s/RubB4457BA9094E4B44BD26DF6DCF5A5F00/Doc~E87EC8BED05984E78BC6C06062467026A~ATpl~Ecommon~Scontent.html] FAZ članak o „afrikaniše Oksford“ (afričkom Oksfordu) od 2004.</ref>. Pored toga, postojalo je još 150 do 180 [[medresa|škola Kurana]] na kojima je samo jedan nastavnik podučavao o religioznim i pravnim temama. Iz vremena Songai kraljevstva, koje je okončano [[maroko|marokanskim]] osvajanjem [[1591]], potiče većina džamija u Timbuktuu. Džamija Sankore, koja potiče iz 14. veka, dovršena je u svojoj današnjoj veličini [[1581]]. ([[989]]. islamskog kalendara)<ref>Na mnogim internet stranicama se kao datum izgradnje navodi 989. godina, ali to je godina po islamskom kalendaru, u kojem je brojanje godina različito od hrišćanskog. Inače bi džamija bila starija nego sam grad.</ref>.

Jedan od važnijih izvora je putopis [[Leo Afrikanus|Lea Afrikanusa]] ({{jez-eng|Leo Africanusa}}) (1485. - 1556.?). Rođen u [[Granada|Granadi]], proteran je u [[sjeverna Afrika|severnu Afriku]], gde je po nalogu [[Maroko|marokanskog]] sultana putovao tim područjem. Prema njegovim navodima, do grada na [[Niger (rijeka)|Nigeru]] stigao je [[1510]]./[[1512]]. Ali, da li je zaista bio u Timbuktuu, ostaje sporno jer navodi, na primer, pogrešno smer u kojem teče Niger. Kasnije dospeva kao [[ropstvo|rob]] u [[Italija|Italiju]] i opisuje za evropske čitaoce [[Sudan]] i naročito Timbuktu. Njegov rukopis, koji prvobitno nije bio predviđen za štampu, objavljen je [[1550]]. u [[Venecija|Veneciji]]. Izdavač Ramusio dopunio je rukopis fantastičnim preterivanjima i time zapečatio [[mit]] o neizmerno bogatom gradu u Africi. Brojevi koji se odnose na trgovinu zlatom bili su očigledno svesno krivotvoreni radi povećanja prodaje knjige.

=== Timbuktu početkom [[novi vijek|novog veka]] ===
Različiti su razlozi radi kojih je marokanski [[sultan]] [[Ahmad al Mansur]] ({{jez-eng|Ahmad al Mansur}}) ([[1578]] — [[1603]]) odlučio vojskom osvojiti Timbuktu. S jedne strane, hteo je trgovinu [[zlato]]m, koja se počela usmeravati ka evropskim trgovačkim centrima na zapadnoj obali Afrike ([[Senegal]], Zlatna obala), ponovo vratiti u severnu Afriku. S druge strane, [[sultan]] iz [[dinastija|dinastije]] [[Sadi]] ({{jez-eng|Saadi}}), koji je za sebe zahtevao titulu [[kalif]]a (potomak [[prorok]]a [[Muhamed]]a) video je u [[Otomansko Carstvo|Osmanskom carstvu]], koje se proširilo sve do [[Alžir]]a, opasnog rivala, budući da su osmanski sultani sebe smatrali vladarima svih [[islam|muslimanskih]] vernika. [[Datoteka:Barth-Haus.jpg|desno|225p|thumb|Kuća [[Hajnrih Bart|Hajnriha Barta]] u Timbuktuu (u leto [[1908]].)]] Ali, čini se i da je Al Mansur u svojoj elitnoj trupi, koja se sastojala od španskih [[renegat]]a, vidio određenu opasnost za vlastiti položaj. Zbog toga je na pohod za Timbuktu poslao jedinicu od 4.000 ljudi, opremljenu modernim vatrenim [[oružje]]m. Uprkos tome što je trupa raspolagala tada najmodernijim instrumentima za orijentaciju ([[kompas]], [[sekstant]]), tromesečni marš kroz zapadnu [[Sahara|Saharu]] bio je vrlo naporan i s mnogo ljudskih gubitaka<ref>[http://www.kriegsreisende.de/neuzeit/songhai.htm] Sultanovi plaćenici</ref>.

Prema predanju, kraljevstvo Songai pobeđeno je poslednjeg dana [[999]]. odnosno prvog dana [[1000]]. godine prema muslimanskom kalendaru (sredina oktobra [[1591]]. prema [[gregorijanski kalendar|gregorijanskom kalendaru]]). Novoosnovani marokanski vojni garnizoni u Gaou i Timbuktuu nisu se trajno mogli odupreti napadima [[Tuarezi|Tuarega]] i naroda koji su živeli južno od kolena Nigera. Zato su svoje aktivnosti ograničili samo na neposrednu okolinu gradova. Zadnji marokanski [[paša]] morao je odustati od Timbuktua [[1828]].

Timbuktu, koji nikada nije bio glavni grad neke od zapadnoafričkih kraljevina, izgubio je značaj i nikada nije povratio stari sjaj i važnost. [[Transsaharska trgovina]] je vremenom zamrla budući da je zapadnoafričko [[zlato]] sad odlazilo na obalu [[Atlantik]]a (otuda i naziv Zlatna obala za područje gde se danas nalazi država [[Gana]]).

=== Trka za Timbuktu ===
[[Datoteka:René Caillié.jpg|thumb|200px|left|[[Rene Kaije]] ([[1799]] — [[1838]])]]
Malo je podataka o dolasku Evropljana u Timbuktu pre [[1800]]. Nepouzdani podaci kažu da je u oblast reke Niger u 15. veku stigao Italijan Benedeto De ({{jez-eng|Benedetto De}}), ali taj podatak nije potvrđen. I putovanje Francuza Anselma d'Izalgjea ({{jez-fr|Anselmo d'Ysalguier}}) između [[1402]]. i [[1410]]. u Gao i Timbuktu (gde je navodno živeo) nije dokazano. Pretpostavlja se da ni američki mornar Robert Adams, koji je [[1816]]. napisao knjigu o vremenu koje je proveo kao [[Mavri|mavarski]] zarobljenik, nije nikada bio u Timbuktuu, već je samo prepričao opise mavarskih trgovaca.
Prvi Evropljanin za kojeg se pouzdano zna da je stigao u Timbuktu i to [[1826]]. godine bio je [[škotski]] oficir [[Aleksandar Gordon Lejng]] ({{jez-eng|Alexander Gordon Laing}}). Na povratku su ga ubili Mavri, a njegovi zapisi su netragom nestali.

Tek je [[Rene Kaije]] ({{jez-eng|René Caillié}}) [[1828]], stigavši u Timbukti prerušen u [[Arapi]]na, uspeo Evropljanima predstaviti grad u pravom svetlu. Ali, njegovi izveštaji su bili potpuno suprotni dotadašnjoj slici koju su Evropljani imali o tom gradu da čak i danas neki, posebno u [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velikoj Britaniji]], tvrdoglavo poriču da je Lejng bio u Timbuktuu. Sve njegove izveštaje potvrdio je 25 godina kasnije [[Nemačka|Nemac]] [[Hajnrih Bart]] ({{jez-nem|Heinrich Barth}}), istraživač Afrike. On je po britanskom nalogu došao u
Timbuktu u septembru [[1853]]. i tamo se zadržao do aprila [[1854]]. boravivši pod zaštitom vrhovnog gradskog učitelja [[Kuran]]a, Sidi Ahmad al Bakaja ({{jez-eng|Ahmad al Baqqai.}}). Sa šeikom i vođama Tuarega isposlovao je sporazum kojim se Velika Britanija obavezuje štititi grad i okolinu od napada [[Francuska|Francuza]]. Ali, kako je u to vreme došlo do političkog približavanje Francuza i Britanaca, sporazum, na razočarenje Al Bakaja, u [[London]]u nije [[ratifikacija|ratifikovan]].

[[Datoteka:Barth_Unterschrift.jpg|thumb|160px|[[Hajnrih Bart]] ([[1821]] — [[1865]])]]

Velik dobitak za nauku bila je činjenica da je Bart mogao proučavati brojne istorijske tekstove pohranjene u Timbuktuu i time dokazati neke od teorija Evropljana o [[historija Afrike|istoriji Afrike]]. Njegov izveštaj s tog putovanja bio je osnov za sva kasnija istraživanja istorije oblasti oko Nigera, a naročito Timbuktua.

=== Timbuktu u kolonijalnom i postkolonijalnom vremenu ===

Uprkos snažnom otporu [[Tuarezi|Tuarega]] i protiv volje vlade u [[Pariz]]u, francuske [[kolonija (višeznačna odrednica)|kolonijalne]] trupe su početkom [[1894]], pod komandom kasnijeg maršala [[Žozef Žofre|Žofrea]] ({{jez-fr|Joseph Joffre}}), definitivno pripojile Timbuktu [[Francuska zapadna Afrika|Francuskoj zapadnoj Africi]] ({{jez-fr|Afrique Occidentale Française}}). Prva vojna jedinica koja je, bez obzira na zabranu novog civilnog upravnika Francuske zapadne Afrike, krenula u pohod na Timbuktu upala je u zasedu Tuarega i bila potpuno uništena.

Kasnije, kako bi opravdala vojno i politički besmisleno osvajanje ovog područja, francuska vlada je iz [[Pariz]]a poslala novinara [[Feliks Diboa|Feliksa Diboa]] ({{jez-fr|Félix Dubois}}), koji je napisao izveštaj s puta pod nazivom „Tajanstveni Timbuktu“ u kojem je situaciju u [[Sudan]]u i starim trgovačkim gradovima Đene ({{jez-fr|Djenné}}) i Timbuktu prikazao vrlo privlačnom, a to područje kao buduću „[[Indija|Indiju]]“ Francuske.

Razna tuareška plemena, pojedinačno i združeno, često su iz [[Mauritanija|Mauritanije]] organizovala pobune i upade u ovo područje. 
Nakon proizvoljno povučene granice između Alžira i Francuske zapadne Afrike preko područja koje su nastanjivali Tuarezi, trgovačke veze sa severom se prekidaju, a Timbuktu sve više gubi na značaju, dok [[Dena|Dene]] i [[Mopti]], trgovački gradovi uz [[unutrašnja delta|unutrašnju deltu]] [[Niger (rijeka)|Nigera]], jačaju. Poslednji veliki [[karavan]] sa više hiljada [[deva|kamila]] stigao je iz [[oaza|oaze]] Tafilalet u Timbuktu [[1937]]. godine.<ref>Herbert Kaufmann, ''Wirtschafts- und Sozialstruktur der Iforas-Tuareg.'' (Privreda i socijalna struktura Iforas Tuarega) Keln 1964. (phil. Diss.), str. 218</ref> Jedino je opstala trgovina [[sol]]ju sa severom [[Mali]]ja.
[[Datoteka:Kanga Moussa Atlas Catalan.jpg|thumb|left|265p|Vladar Malija, Mansa Musa (Katalonski atlas, [[1375]])]]
Nakon konačnog potčinjavanja [[nomadizam|nomada]] francuskoj vlasti, Timbuktu gubi na značaju. Premeštanje francuskog namesnika u Timbuktu bilo je ravno kažnjavanju. Još [[1880]], za vreme kolonijalne vladavine, planirana je gradnja transsaharske železnice koja je trebalo da poveže Alžir s francuskom zapadnom Afrikom, ali ta zamisao nikad nije ostvarena. Između dva svetska rata nekoliko puta se razmatrala mogućnost realizacije tog projekta, ali se svaki put odustajalo od gradnje budući da su nadležne komisije uvek dolazile do zaključka da obim trgovine tom železnicom ne bi mogao da pokrije troškove njene izgradnje i održavanja.

Nakon [[22. 9.|22. septembra]] [[1960]]. Timbuktu postaje deo nezavisne Republike [[Mali]]. Još u [[1950-e|1950im]] godinama došlo je do sukoba između Tuarega i crnih činovnika u službi francuske kolonijalne vlasti.
Nakon sticanja nezavisnosti, ponovo je došlo je do sukoba između pustinjskih nomada i predstavnika državne vlasti koji su nomadske Tuarege hteli trajno naseliti na određenim područjima kako bi ih lakše mogli kontrolisati. Tuarezi [[1990-e|1990ih]] organizuju pobunu sa ciljem proglašenja samostalne države. Pobuna je okončana [[1996]]. simboličnim spaljivanjem oružja. Na istorijski mirovni sporazum podseća „Plamen mira“, spomenik u Timbuktuu<ref>O istoriji sukoba videti rezultate višegodišnjeg istraživanja Pjera Boleja [http://www.sedet.jussieu.fr/sites/afrilab/recherche/DEAthese/TheseResum/ResumBoilley.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081211163158/http://www.sedet.jussieu.fr/sites/afrilab/recherche/DEAthese/TheseResum/ResumBoilley.htm |date=2008-12-11 }}</ref>.

== Religija ==
[[Datoteka:Timbuktu Street Scene with Sankore Mosque.jpg|thumb|220px|Ulica u Timbuktuu]]
Iz nepouzdanih arapskih dokumenata može se zaključitie da je islamizacija Timbuktu počela u [[13. vijek|13. veku]], kada je carstvo [[Mali]] zauzelo Timbuktu.

Krajem [[srednji vijek|srednjeg veka]], a naročito u 16. veku, Timbuktu je bio značajno sedište islamske učenosti, mada ne toliko značajan kao [[Meka]], [[Medina]] ili [[Jeruzalem|Jerusalim]]. Poznavaoci islama smatraju da je [[Maroko|marokansko]] osvajanje grada [[1591]]. godine uzrokovalo siromašenja grada i centara učenja, samim tim i slabljenja islama i jačanja starih, predislamskih verovanja. Po mišljenju [[orijentalizam|orijentalista]], marokansko osvajanje okuke [[Niger]]a dovelo je do doseljavanja severnoafričkih vernika, koji su, nasuprot učenim poznavaocima [[Kuran]]a iz Timbuktua, propovedali narodnu verziju islama (na primer, [[kult svetaca]], upotreba [[amajlija]], [[egzorcizam]]). Početkom [[19. vijek|19. veka]] Timbuktu je zapao u vrtlog islamske obnove oličene u [[Fulbe-džihad]]u što dovodo do jačanja islamističkih obrazovnih institucija i do strože primene verskih propisa. Od ranog 19. veka verskim životom dominiraju [[Mavri|mavarske]] Kunte - između [[1830]]. i [[1895]]. pod [[klan]]om Al-Bakai. Njihovi šeici, pre svih Sidi Ahmad al-Bakai, važili su za veoma obrazovane ljude, koji su verovali u mirno sprovođenje inače strogih zakona, a istovremeno su se dosledno suprotstavljali širenju vere oružanim putem, za razliku od Fulba od [[Masina|Masine]], koju su postali gospodari Timbuktua.

Oblast oko Timbuktua danas je naseljena pretežno muslimanima. Kod naroda Songaisu sve do sredine [[20. vijek|20. veka]] opstala su predislamska verovanja i običaji. I kod Tuarega se mogu naći magijski obredi i verovanja koja su u sukobu sa islamom, a koja obrazovani islamisti žestoko kritikuju.

== Privreda ==
=== Pretkolonijalno doba ===
{{Poseban članak|Privreda Timbuktua}}
Timbuktu je još od svog osnivanja opstao kao [[trgovina|trgovinski]] centar. Neplodno [[tlo|zemljište]] oko grada nije dozvoljavalo intenzivniju proizvodnju namirnica pa su se one moralie dovoziti iz regiona Đene-Mopti na Nigeru do Kabare. Troškovi transporta su bili visoki što je značajno poskupljivalo hranu. Tuarezi su [[meso]] dovozili iz okoline grada, ali, kako su nomadi životinje ubijali samo u krajnjoj nuždi, meso je postalo [[luksuz]] dostupan sam dobrostojećem trgovačkom sloju i predstavnicima kraljeve administracije. Timbuktu je imao značajnu ulogu u trgovini [[sol]]ju. U Kabari su velike ploče soli pripremane za transport rekom. Dolazak „acelaja“, velikih [[karavan]]a soli iz [[Taoudeni]]ja na severa današnjeg Malija, bio je značajan događaj u privredi grada.

[[Kanal]], koji od [[17. vijek|17. veka]] povezuje Kabaru i Timbuktu, u novije vreme je ponovo presušio, tako da su trgovci robu morali da prevoze kopnom, što je dovelo do povećanja broja napada Tuarega koji su želeli da kontrolišu trgovinu solju. Svaki, pa i kraći put, karavani su morali da prevale sa naoružanim stražarima kako bi se odbranili od napada. Na pola puta između dva mesta nalazila se udolina koja je često korišćena za zasede. Tuarezi su je zvali „Ug-umaira“ („ništa se ne čuje“). Ko je tu pao u ruke [[razbojnik]]a, više se nije mogao nadati pomoći (prema [[Hajnrih Bart|Hajnrihu Bartu]]).

=== Danas ===

Danas je Timbuktu siromašan grad, čiji je istorijski centar, uz nekoliko izuzetaka, u lošem stanju. Ulice prekriva pesak i đubre. Malo toga je preostalo od slave starih vremena. Narod je siromašan i najvećim delom nezaposlen. Grad se još nije oporavio od posledica građanskog rata sa Tuarezima.

Manju zaradu donosi [[turizam]], a najbrojniji su [[sjedinjene Američke Države|američki]] turisti koji žele lično da istraže mitska mesta ovog legendarnog grada. Većina ode odmah sutradan, vidno razočarana. Od tradicionalne izvozne robe ostala je samo [[sol|so]], koja se još uvek vadi na severu i dovozi u Timbuktu preko Kabare, pa se prodaje trgovcima koji je čamcima odvoze uz reku.

Ulaganjem oko 900.000.000 [[Zapadnoafrički franak|CFA franaka]] [[2003]]. godine podignuta je [[pijaca]] „Jobu ber“ koja sada ima preko dvadeset pet radnji, jednu mesaru, sanitetsku službu i kancelarijske prostorije. Uz [[Kanada|kanadsku]] pomoć rekonstruisana je kanalizacija ispod pijace.

== Svetska baština ==
[[Datoteka:Airport in Timbuktu.jpg|thumb|300px|Aerodrom u Timbuktuu]]
Najpoznatiji simboli grada - tri džamije (Đingereber, Sankor i Sidi Jahja) kao i 16 grobalja i mauzoleja uvršćeni su od [[1988]]. u [[UNESCO|UNESKO]]-v spisak [[svetska baština|svetske baštine]]. Vlada Malija tražila je da se na spisak uvrste i istorijska jezgra grada sa svojim tipičnim načinom gradnje od [[gline]] kao i brojne džamije građene od 13. do 15. veka. Ali, prema mišljenju Uneskove komisije, moderan način gradnje je toliko prodro u samo gradsko jezgro da očuvanje izvornog jezgra time više nije bilo moguće<ref>[http://whc.unesco.org/archive/advisory_bođ_evaluation/119.pdf] Evalucioni izveštaj komisije IKOMKS za komitet UNESKOa, 1981. i 1988., i [http://whc.unesco.org/archive/repcom88.htm#119] Tekst odluke</ref>.

Godine [[2001]]. ISESKO, muslimanska verzija Uneska, proglasio je Timbuktu „Islamskim glavnim gradom svetske kulturne baštine“ na području Afrike za [[2006]]. godinu<ref>[http://www.tombouctou2006.net] Službena veb stranica „Tombouctou 2006“</ref>.

== Gradovi pobratimi ==
* [[Datoteka:Flag of Germany.svg|20px|Nemačka]] [[Datoteka:Flag of Saxony.svg|20px|border|Saksonija]] [[Chemnitz|Kemnic]], [[Nemačka]] (od [[1968]].)
* [[Datoteka:Flag of the United Kingdom.svg|20px|VB]] {{zastava|Vels}} [[Haj-on-Vaj]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]]
* [[Datoteka:Flag of Tunisia.svg|20px|Tunis]] [[Keruan]], [[Tunis]]
* [[Datoteka:Flag of Morocco.svg|20px|Maroko]] [[Marakeš]], [[Maroko]]
* [[Datoteka:Flag of France.svg|20px|Francuska]] [[Šarant]], [[Francuska]]
* [[Datoteka:Flag of the United States.svg|20px|SAD]] [[Datoteka:Flag of Arizona.svg|20px|Arizona]] [[Tempi]], [[Arizona]], [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]

== Hronologija istorije Timbuktua ==
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="1" style="border: 2px solid gray; border-collapse: collapse;" width="100%"

|bgcolor="#EEEEEE" width="15%" |'''Datum'''
|bgcolor="#EEEEEE" width="85%" |'''Događaj'''
|-
| [[900]]. — [[1100]].
|Prvo naseljavanje naroda [[Narod Songai|Songai]] (seljaci i ribari)
|-
|oko [[1100]].
|Tuarezi osnivaju prvo trgovinsko „zastupništvo“ (prema hronikama)
|-
|oko [[1320]].
|Uključivanje Timbuktua u [[carstvo Mali]] (verovatno mirnim putem)
|-
|[[1324]].
|Hodočasničko putovanje malijskog vladara [[Mansa Musa|Mansa Muse]] u [[Kairo]] i [[Meka|Meku]], povratak preko Timbuktua
|-
|nakon [[1327]].
|Osnivanjem džamije Sankor započinje laabavo povezivanje škola Kurana (takozvani „Univerzitet Sankor“)
|-
|[[1328]].
|Na kratko vreme [[Mosi]] iz [[Jatenga]] osvajaju i delom uništavaju grad
|-
|[[1352]].
|[[Ibn Batuta]] posećuje Timbuktu i carstvo Malija
|-
|oko [[1440]].
|Mali gubi prevlast, Tuarezi postaju vladari Timbuktua
|-
|oko [[1468]].
|[[Soni Ali]] osvaja Timbuktu i pripaja ga carstvu Songai
|-
|oko [[1500]].
|[[Kadi Mahmud Akjuit]] ne primenjuje antijevrejske instrukcije [[Aski Muhamed|Askija Muhamada]]
|-
|[[1512]].
|[[Leo Afrikanus]] u diplomatskoj misiji u Timbuktuu
|-
|[[1556]].
|Rodio se Ahmad Baba kao Abu al-'Abas Ahmad Ibn Ahmad al-Takrui al-Masufi u Aravanu
|-
|[[1581]].
|Dogradnja džamije Sankor
|-
|[[1591]].
|Grad osvajaju marokanski plaćenici i deportuju učene ljude u Marakeš
|-
|[[1627]].
|Umro naučnik Ahmad Baba
|-
|[[1640]].
|Delovi grada uništeni poplavom
|-
|[[1737]].
|Tuarezi u [[Bitka kod Toja|bici kod Toja]] pobeđuju Arma
|-
|[[1752]]. i [[1754]].
|Jak zemljotres uništava jedan deo grada
|-
|[[1770]].
|Pobeda Auliminidan Tuarega nad vojskom Timbuktua
|-
|[[1771]].
|Ruši se džamija al-Hana, mnogo žrtava
|-
|[[1806]].
|Mungo Park prolazi uz Kabaru putujući nizvodno Nigerom
|-
|oko [[1820]].
|Al-Bakaijev Kunta-klan naseljava se severno od Timbuktua i postaje vodeća duhovna i politička snaga
|-
|[[1826]].
|Masinove Filbe osvajaju vrhovnu vlast nad Timbuktuom
|-
|[[1826]].
|Britanac Aleksandar Gordon Lejng kao prvi Evropljanin dokazano stiže u Timbuktu, ali je po povratku ubijen
|-
|[[1828]].
|Rene Kaije boravi u Timbuktuu prerušen u muslimana
|-
|[[1831]].
|Masinove Filbe vojskom osvajaju Timbuktu
|-
|[[1844]]. — [[1848]].
|Konflikt između Filbe-vladara Masina i Kunta al-Bakaja oko prevlasti u Timbuktuu
|-
|[[1853]]. — [[1854]].
|Hajnrih Bart kao štićenik šeika al-Bakaija provodi pola godine u Timbuktuu i bližoj okolini
|-
|[[1859]]. — [[1864]].
|Prisustvo jevrejskih trgovaca iz južnog Maroka i kratkotrajno osnivanje jevrejske kulturne zajednice koju tolerišu u skladu s „dimi“-Statusom
|-
|[[1862]]. / [[1863]].   
|Kraj vladavine Masina, Timbuktu dospeva pod kontrolu carstva Tukulor hadžije Umara
|-
|[[1864]].
|Širenje Tukulora izvan Timbuktua i Masina vojskom sastavljenom od Fulba, Kunta i Tuarega koju vodi Ahmad al-Bakaji
|-
|[[1865]].
|Smrt Sidi Ahmad al-Bakaija; Timbuktu ponovo dospeva pod vlast Tuarega
|-
|[[1880]].
|Oskar Lenz posećuje Timbuktu
|-
|[[1893]].
|Pukovnik Bonijer s Masakerima kratkotrajno preuzima vlast nad gradom od Tuarega
|-
|[[1894]].
|Pukovnik Džofer trajno preuzima vlast i počinje ustanak pod vodstvom Zain al-Abidin al-Bakaija (do oko [[1923]].)
|-
|[[1910]].
|Mavarski ustanici uništavaju karavan
|-
|[[1913]] — [[1915]]
|Katastrofa izazvana sušom u Azavadu severno od Timbuktua i ustanak Auliminidan-Tuarega protiv Francuza
|-
|[[1915]] — [[1918]]
|Ustanak Auliminidan-Tuarega protiv Francuza (tzv. „Ustanak haosa“)
|-
|[[1923]].
|Dolazak Transsaharske ekspedicije Sitroena
|-
|[[1960]].   
|Mali dobija nezavisnost
|-
|[[1963]].   
|Vojni sukobi s Tuarezima u području severno od Timbuktua
|-
|[[1967]].
|[[UNESCO|UNESKOva]] konferencija u Timbuktuu, početak osiguravanja rukopisa i knjiga sačuvanih u Timbuktuu
|-
|[[1973]].
|Osnivanje CEDRAB ({{jez-fr|Centre de Documentation et de Recherches Ahmad Baba}})
|-
|[[1988]].
|Timbuktu je uvršćen u spisak mesta svetske baštine
|-
|[[1990]].
|Eskalacija sukoba između Malija i Tuarega
|-
|[[1996]].
|Mirovni sporazum između države Mali i Tuarega
|-
|[[2003]].   
|Poplave teško oštetile istorijske vrednosti grada
|-
|[[2006]].   
|Timbuktu postaje svetski glavni grad islamske kulture
|-
|}

== Literatura ==

* Michel Abitbol: ''Tombouctou et les Arma : de la conquête marocaine du Soudan nigérien en 1591 à l'hégémonie de l'Empire Peulh du Macina en 1833.'' Paris 1979 {{ISBN|2-7068-0770-9}}
* Heinrich Barth: ''Reisen und Entdeckungen in Nord- und Centralafrika in den Jahren 1849 bis 1855.'' Gotha 1857-58, bes. Bd. 4 u. 5.
* Tor A. Benjaminsen u. Gunnvor Berge: ''Une histoire de Tombouctou''. Arles 2004 {{ISBN|2-7427-4908-X}}
* Sékéné Mody Cissoko, ''Tombouctou et l'empire Songhay: Épanouissement du Soudan nigérien aux XVe - XVIe siècles.'' Paris 1996. {{ISBN|2-7384-4384-2}}
* Robert Davoine: ''Tombouctou : fascination et malédiction d'une ville mythique.'' Paris 2003 {{ISBN|2-7475-3939-3}}
* Felix Dubois: ''Tombouctou la mystérieuse.'' Paris 1897.
* Augustin Hacquard: ''Monographie de Tombouctou.'' Paris 1900.
* John Hunwick: „Timbuktu.“ In: ''Encyclopédie de l'Islam. Nouvelle édition.'' Leiden 2002, Bd. 10, S. 544-546 (Artikel von einem führenden Kenner der Geschichte Timbuktus, allerdings in französischer Sprache)
* John Hunwick (Hg.): ''Timbuktu & the Songhay Empire: Al-Sadi's Tarikh al-sudan down to 1613 and other Contemporary Documents.'' Leiden 2002 (2. Aufl.) - Hervorragende Übersetzung eines der wichtigsten Quellenwerke, mit zahlreichen Anmerkungen.
* Joseph Joffre: ''My March to Timbuctoo.'' London 1915.
* Friedrich Kunstmann: ''Die Handelsverbindungen der Portugiesen mit Timbuktu im 15. Jahrhundert.'' München 1850.
* Horace Miner: ''The Primitive City of Timbuctu.'' Princeton 1953 (verb. Aufl. New York 1965)
* Regula Renschler: „Am Schnittpunkt großer Handelsstraßen. Leben in der Wüste – am Beispiel Timbuktu.“ In: Katja Böhler u. Jürgen Hoeren (Hgg.): ''Afrika.'' Freiburg im Breisgau – Wien 2003, S. 96-103. {{ISBN|3-89331-502-0}} (eher journalistisch, ursprünglich aus einer Publikation der ''Bundeszentrale für politische Bildung'')
* Elias N. Saad: ''Social History of Timbuctu: The Role of Muslim Scholars and Notables, 1400-1900.'' Cambridge 1983.
* Anthony Sattin: ''The Gates of Africa: Death, Discovery, and the Search for Timbuktu.'' New York 2003 (über die ersten Forschungsreisen nach Timbuktu, vor allem Mungo Park, Alexander Gordon Laing und René Caillié) {{ISBN|0-312-33643-8}}.
* John Spencer Trimingham: ''A History of Islam in Western Africa.'' London - Oxford - New York 1962.

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Timbuktu}}
* [http://home.arcor.de/manfredhiebl/timbuktu.htm Izvod iz Bartovog izveštaja s ilustracijama] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071001000621/http://home.arcor.de/manfredhiebl/timbuktu.htm |date=2007-10-01 }} {{de icon}}
* [http://whc.unesco.org/en/list/119 Upis u UNESKOv spisak mesta Svetske baštine] {{en icon}} {{fr icon}}
* [http://www.globosapiens.net/travel-information/Timbuktu-671.html Slike i informacije] {{en icon}}
* [http://home.planet.nl/~kreke003/tbtexpo1.htm Fotografije iz 2006] {{nl}}
* [http://www.sum.uio.no/timbuktu/index.html Timbuktu vebstranica univerziteta u Oslu s dragocenim vezama] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080122000358/http://www.sum.uio.no/timbuktu/index.html |date=2008-01-22 }} {{no icon}}
* [http://www.heinrich-barth-stiftung.de/hb_pdf_d/Timbuktu.pdf Hajnrih Bart i Timbuktu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070928164749/http://www.heinrich-barth-stiftung.de/hb_pdf_d/Timbuktu.pdf |date=2007-09-28 }} {{pdf}}
* [http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/research/articles/bibliography.pdf Bibliografija o istoriji Timbuktua od prof. Džona O. Hanvika; Literatura do vremena oko 2000.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060927141942/http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/research/articles/bibliography.pdf |date=2006-09-27 }} {{pdf}}
* [http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/research/articles/manuscript%20heritage%20timbuk.pdf Članak o islamskim rukopisima u Timbuktuu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110808205432/http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/research/articles/manuscript%20heritage%20timbuk.pdf |date=2011-08-08 }} {{pdf}}

;Turizam
{{wikitravel|Timbuktu}}
* [https://web.archive.org/web/20080117164402/http://www.geocities.com/timbuktu_guide/index.html Lokalni turistički vodič iz Timbuktua] {{en icon}}
* [http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/mission_culturelle/carte.html Mapa Timbuktua (iz Norveške, u Francuskoj)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080122012001/http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/mission_culturelle/carte.html |date=2008-01-22 }} {{fr icon}}

{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Gradovi u Maliju]]
[[Kategorija:Svjetska baština u Maliju]]
[[Kategorija:Svjetska baština u opasnosti]]