Izvorni kod stranice Srbija u Narodnooslobodilačkoj borbi

[[Datoteka:Streljanje komunista u Ćupriji.jpg|minijatura|Streljanje komunista u Ćupriji, septembra 1941. godine.]]
[[Datoteka:Diverzija kod Leskovca 1941.jpg|minijatura|Divezantska akcija partizana na pruzi u blizini Leskovca, 16. oktobra 1941.]]
'''[[Srbija]] je u toku [[Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|Narodnooslobodilačke borbe]]''', od [[1941]]. do [[1945]]. godine, za okupatora predstavljala jedno od glavnih strateških pozicija u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]].

[[Ustanak u Srbiji 1941.|Ustanak u Srbiji]] izbio je jula [[1941]]. godine i ubrzo je zahvatio skoro čitavu zemlju. Stvorena je prva [[Slobodne teritorije u Narodnooslobodilačkom ratu|slobodna teritorija]] u tad okupiranoj [[Evropa|Evropi]] pod nazivom „[[Užička republika]]“. Neprijatelj je okupio veće snage i ubrzo pod strašnim terorom pokušao da uguši ustanak, ali se glavnina pertizanskih snaga prebacila u [[Bosna|Bosnu]]. Na jugu Srbije je opstalo žarište partizanske borbe u kontinuitetu sve do oslobođenja.<ref name="Petranović">[https://www.znaci.org/00001/92_4.pdf Branko Petranović: Srpski narod u ustanku]</ref> Diverzije i napadi u ostalim oblastima su se nastavili u toku čitavog rata, a početkom [[1944]]. godine jače partizanske snage ponovo prelaze u Srbiju. Konačno oslobođenje Srbije odigralo se nakon [[Bitka za Srbiju 1944.|Bitke za Srbiju]] [[1944]]. godine, uz pomoć zapadnih [[Savezničke sile|Saveznika]] i [[Crvena armija|Crvene armije]].

Tokom [[Bitka za Srbiju 1944.|Bitke za Srbiju]] [[1944]]. godine, partizani su, [[Saveznici i Jugoslavija|uz podršku saveznika]], vodili borbu za oslobođenje od okupatora i dolazak na vlast, dok su četničke jedinice, ostavši bez savezničke podrške, ušle u potpunu kolaboraciju na svim nivoima u pokušaju da spreče dolazak komunističkih konkurenata na vlast.<ref name="Dubravka Stojanović: Ulje na vodi">[http://pescanik.net/wp-content/PDF/dubravka_stojanovic-ulje_na_vodi.pdf Dubravka Stojanović: Ulje na vodi]</ref>

== Okupacija i pripreme za ustanak ==
{{main|Majsko savetovanje CK KPJ}}
[[Datoteka:Western Balkans 1942.2008 sr.svg|desno|mini|Okupaciona podela Jugoslavije, 1941. godine]]
Posle [[Aprilski rat|Aprilskog rata]] [[1941]]. godine i okupacije [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]], veći deo [[Srbija|Srbije]] okupirali su [[Nemci]], a manji [[Bugari]]. Opljačkali su znatna materijalna dobra i odveli oko 350.000 vojnika, pretežno [[Srbi|srpske nacionalnosti]] u zarobljeništvo. [[Jevreji|Jevreje]] i sve one koji su predstvaljali opasnost po njihov režim su progonili, hapsili i odvodili u logore.

Prelazak [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije]], iz [[Zagreb]]a u [[Beograd]], krajem maja, bio je od velikog značaja za razvoj Narodnooslobodilačke borbe u Srbiji. Pripreme za ustanak počele su odmah posle [[Majsko savetovanje CK KPJ|Majskog savetovanja CK KPJ]] u Zagrebu, a Vojni komitet pri Pokrajinskom komitetu KPJ za Srbiju formiran je sredinom maja. Održanvane su Okružne i Mesne konferencije KPJ, formiran je veliki broj mesnih desetina i nekoliko [[Partizanski odredi Srbije|partizanskih odreda]]. Prikupljene su znatne količine oružja i municije. Vojni komitet je prerastao u Štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda, a posle [[Savetovanje u Stolicama|savetovanja u Stolicama]], septembra meseca, u [[Glavni štab NOV i PO Srbije|Glavni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Srbije]].

== Ustanak ==
{{main|Ustanak u Srbiji 1941.}}
[[Datoteka:Diverzija na pruzi Čačak - Užice 1941.jpg|minijatura|Diverzantska akcija partizana u Srbiji na pruzi Čačak - Užice 1941.]]
Posle sednice [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije]] od [[4. 7.|4. jula]] [[1941]]. godine na kojoj je donesena odluka o otpočinjanu oružanog ustanka i naređenja komandanta Glavnog štaba [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]], da ustanak treba započeti u [[Zapadna Srbija|zapadnoj Srbiji]] i tamo stvoriti [[Slobodne teritorije u Narodnooslobodilačkom ratu|oslobođenu teritoriju]] koja će poslužiti kao baza razvijanju ustanka u drugim krajevima. Partizanskom akcijom u selu [[Bela Crkva (Krupanj)|Bela Crkva]], kod [[Krupanj|Krupnja]] [[7. 7.|7. jula]] otpočeo je [[Dan ustanka naroda Srbije|organizovani ustanak u Srbiji]]. Iz Bele Crkve brzo se proširio prvo na zapadnu, a zatim i na druge krajeve Srbije. Do septembra 1941. godine formirana su 24 partizanska odreda sa oko 14.000 boraca. Stvorena je povezana velika slobodna teritorija u zapadnoj Srbiji, [[Šumadija|Šumadiji]] i [[Pomoravski okrug|Pomoravlju]], kao i prvi organi „[[narodnooslobodilački odbor|narodne vlasti]]“.

Akcije su izvođene i u gradovima (u [[Beograd]]u, [[Niš]]u i drugim mestima), mnoge [[Diverzije u Narodnooslobodilačkom ratu|diverzije]] u rudnicima i na komunikacijama. [[Savetovanje u Stolicama]], septembra [[1941]]. godine, bilo je značajan događaj za dalji razvoj [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilačkog pokreta]], a posebno prisustvo [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnog štaba NOPOJ]] i [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|Centralnog komiteta KPJ]] na slobodnoj teritoriji Srbije. [[Užice]] je skoro dva i po meseca bilo centar rukovodstva Narodnooslobodilačke borbe Srbije i [[Jugoslavija|Jugoslavije]] i najveće slobodne teritorije u Jugoslaviji, poznate kao [[Užička republika]]. Stvoreni su mesni, sreski i [[Glavni Narodnooslobodilački odbor Srbije]].

== Prva neprijateljska ofanzva ==
{{main|Prva neprijateljska ofanziva}}{{Srbija u Narodnooslobodilačkoj borbi}}
Svi pokušaji okupatora da uguši ustanak u [[Srbija|Srbiji]], ostali su bez uspeha, zbog čega su [[Nemci]] bili prisiljeni da sa drugih frontova prebace dve kompletne divizije, jedan puk i dva bataljona da bi likvidirali ustaničke snage. Krajem septembra Nemci su sa oko 80.000 vojnika otpočeli prvu veću ofanzivu u zapadnoj Srbiji i Šumadiji (''poznatu kao [[Operacija Užice|Prva neprijateljska ofanziva]]''), sprovodeći, istovremeno, najgrublji masakr nad stanovništvom, naročito u [[Kragujevac|Kragujevcu]], [[Kraljevo|Kraljevu]] i [[Šabac|Šapcu]]. U ovim akcijama Nemcima su sadejstvovale kvislinške formacije - [[Srpska državna straža|Srpske državne službe]] i [[Srpski dobrovoljački SS korpus|Srpskog dobrovoljačkog korpusa]]. Uporedo sa ovom akcijom, došlo je i do otvorenog neprijateljstva između [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilačkog pokreta]] i [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Ravnogorskog pokreta]], pod vođstvom [[pukovnik]]a [[Dragoljub Mihailović|Dragoljuba Draže Mihailovića]].

Pod udarom daleko nadmoćnijih snaga, [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovni štab NOPO Jugoslavije]] i [[Glavni štab NOV i PO Srbije|Glavni štab NOPO Srbije]], bili su prinuđeni da napuste Srbiju i da se sa delom snaga povuku u [[Sandžak]] i istočnu [[Bosna|Bosnu]]. Od ovih i crnogorskih bataljona formirana je u [[Rudo, Bosna i Hercegovina|Rudom]] [[21. 12.|21. decembra]] [[Prva proleterska udarna brigada]]. Znatan deo partizanskih snaga ostao je u Srbiji, a Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju u [[Beograd]]u, gde se vratio iz Sandžaka.

== Borbe tokom 1942. i 1943. godine ==

[[Datoteka:Partizanke iz Mačve.jpg|minijatura|[[Partizanke]] iz Mačve u Bogatiću 1944.]]
Narodnooslobodilački partizanski odredi i partijske organizacije u [[Srbija|Srbiji]] su tokom [[1942]]. godine zapale u teškoće pod udarima neprijatelja, a naročito [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnika]] [[Dragoljub Mihailović|Draže Mihailovića]]. Jedan deo partizanskih snaga upućen je u [[Bosna|Bosnu]] i od njih je formirana [[Druga proleterska udarna brigada]]. Novoformirani [[Glavni štab NOV i PO Srbije|Glavni štab za Srbiju]] nije mogao da funkcioniše, a Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju je iz [[Beograd]]a, preko [[Zagreb]]a, uspostavio veze sa [[Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije|CK KPJ]] i [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnim štabom]]. Zbog toga je težište borbe u [[1942]]. godini preneto na [[južna i istočna Srbija|južnu Srbiju]], gde je stalno do kraja rata, i pored brojnih neprijateljskih poduhvata [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilački pokret]] sve više jačao.

General [[Dragoljub Mihailović]] je 2. marta 1943. godine, u jeku [[operacija Weiss|četvrte neprijateljske ofanzive]], naredio svim svojim komandantima u Srbiji uništenje komunista uz pomoć Nedićeve policije:
{{izdvojeni citat|„Komunista je u Srbiji ostalo vrlo malo. U Zapadnoj Bosni uništavamo ih svakoga dana. U ljutoj nevolji drug Tito poziva na ustanak i zbog toga su se povampirile pojedine grupice. Zato najenergičnije zahtevam i naređujem da svaki na svojoj teritoriji uništi i poslednje ostatke komunista i izvesti me do 25 marta o izvršenju. Dokažite tim lupežima da u narodu nemaju nikoga i da im je jedino oružje bilo laž i propaganda. Skrećem pažnju da ima prostorija gde su komandanti na svom mestu i da nema nijednog komuniste. Za ovo uništenje iskoristiti Srpsku državnu stražu do maksimuma, jer komunisti rade protiv nas u Gestapou."<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref>|Mihailovićeva depeša 921 od 2. marta 1943.}}

U toku [[1943]]. godine došlo je do razvoja Narodnooslobodilačkog pokreta u skoro svim krajevima Srbije. Formirane su [[Prva šumadijska brigada NOVJ|Prva šumadijska]] i [[Prva južnomoravska brigada]]. Pokrajinski komitet KPJ za Srbiju je prešao iz [[Beograd]]a na [[Slobodne teritorije u Narodnooslobodilačkom ratu|oslobođenu teritoriju]], a [[Glavni štab NOV i PO Srbije]] je uspeo da organizovanije deluje. [[Južna i istočna Srbija|Južna Srbija]] je bila najjače uporište, naročito područja [[Jablanica (pritoka Južne Morave)|Jablanice]], [[Toplica (oblast)|Toplice]] i [[Crna Trava|Crne Trave]]. Zato su Glavni štab i Pokrajinski komitet prešli na taj prostor i tu ostali sve do [[Beogradska operacija|oslobođenja Beograda]], oktobra [[1944]]. godine.

U toku [[1942]]. i [[1943]]. godine da bi oslobodili svoje snage, [[Nemci]] su u dva navrata širili okupacionu zonu u korist [[Bugarska|Bugarske]]. U to vreme [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|četnički pokret]] je u [[Srbija|Srbiji]], predstavljao protivnika koji se nije smeo ni vojnički ni politički potceniti, prvenstveno zbog njegove klasne i kontrarevolucionarne uloge u odnosu na [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilački pokret]]. Kvisling [[Milan Nedić]] se sve čvršće poveza sa četničkim pokretom. Borba za pozicije u masama protiv uticaja snaga kontrarevolucije postale su najvažniji zadatak [[Komunistička partija Jugoslavije|Komunističke partije Jugoslavije]] u Srbiji. I u strategijskim planovima [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnog štaba NOV i POJ]] Srbija je postala sve značajniji činilac.

{{izdvojeni citat|„U Srbiji Draža Mihailović pokušava da mobilizacijom ubrza izgradnju nacionalne srpske armije. U tom smislu apeluje na Srbe koji su ostali verni kralju i na iskonsku nacionalnu svest Srba. Sa aktivnim činovništvom vežu ga mnogi stari i novi odnosi. Otuda bi se moglo predvideti da bi u slučaju neprijateljskog napada koji bi imao sigurnog izgleda na uspeh državna moć prešla u njegove ruke.
<br /><br />
Dosad postoje:
<br />
u Srbiji kadrovi i štabovi za 22 potvrđena korpusa i 13 verovatnih;
<br />
u Bosni kadrovi i štabovi za 7 potvrdenih i 2 verovatna korpusa.
<br /><br />
U poređenju sa ovako visokim brojevima, bande D. M. retko se pojavljuju, pošto korpus raspolaže samo sa 500— 1.000 pušaka i nešto automatskog oružja. Zato im je naređeno da se uzdržavaju od akcija. Sem toga, Mihailoviću je pre svega stalo samo da zadrži u rukama područja koja su mu potrebna za regrutovanje i snadbevanje i da u povoljnim prilikama zapleni što više oružja itd., ali da se izbegavaju mere odmazde. Inicijativu za prelaz na dela, on očekuje spolja. Pošto preti opasnost da do toga neće doći ove godine, to se pokret približava krizi. Jakog udela u tome ima sve veća zabrinutost zbog boljševičke opasnosti i saznanja da sa engleske strane ne treba očekivati ni spoljno-političku ni unutarpolitičku podršku.
<br /><br />
Nasuprot tome, komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. Veliki deo sabotaža pada na njihov teret... Krvava obračunavanja između grupa D.M. i komunističkih bandi sve su češća i žešća, naročito u istočnoj i centralnoj Srbiji. U ovom trenutku glavna opasnost preti iz [[Nezavisna Država Hrvatska|Hrvatske]]. Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. On verovatno precenjuje borbenu sposobnost i gotovost svoje trupe isto onako kao i životnu snagu konzervativne ideje nasuprot revolucionarnim elementima.
<br /><br />
Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref>[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}}

== Oslobođenje Srbije ==
{{main|Bitka za Srbiju 1944.}}
[[Datoteka:6. južnomoravska brigada.jpg|minijatura|Sa formiranja 6. južnomoravske brigade, 8.III 1944. Govori Živojin Nikolić Brka, komandant brigade.]]
Vrhovni komandant NOV i POJ [[Josip Broz Tito]] ukazivao je da od razvoja prilika u [[Srbija|Srbiji]] zavisi dalji razvoj događaja, ne samo u [[Jugoslavija|Jugoslaviji]], već i na [[Balkan]]u. Zato je [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovni štab NOV i POJ]] u novembru [[1943]]. godine uputio [[Druga proleterska divizija NOVJ|Drugu proletersku]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Petu krajišku diviziju]] da izvrše prodor u [[Zapadna Srbija|zapadnu Srbiju]], a u [[1944]]. godine pojačava snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] prema [[Srbija|Srbiji]]. Istovremeno, [[Narodnooslobodilački pokret Jugoslavije|Narodnooslobodilački pokret]] u Srbiji, je sve više jačao. Broj novoformiranih brigada u južnoj i istočnoj Srbiji stalno se povećavao. U leto [[1944]]. godine formirane su [[21. srpska divizija NOVJ|21]], [[22. srpska divizija NOVJ|22]], [[23. srpska divizija NOVJ|23]], [[24. srpska divizija NOVJ|24]], [[25. srpska divizija NOVJ|25]], [[45. srpska divizija NOVJ|45]], [[46. srpska divizija NOVJ|46.]] i [[47. srpska divizija NOVJ|47. divizija]], a zatim [[Trinaesti srpski korpus NOVJ|13.]] i [[Četrnaesti srpski korpus NOVJ|14. korpus]]. Ove divizije su zajedno sa Operativnom grupom divizija koju je [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovni štab NOV i POJ]] iz [[Crna Gora|Crne Gore]], istočne [[Bosna|Bosne]] i [[Sandžak]]a uputio prema Srbiji, angažovane u razbijanju nemačkih i kvislinških snaga u Srbiji i u njenom potpunom oslobođenju.

Jedinice Narodnooslobodilačke vojske Srbije tesno su sadejstvovale s jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Makedonije i na [[Kosovo|Kosovu]] u borbama protiv nemačkih snaga koje su se povlačile iz [[Grčka|Grčke]]. Prodorom Grupe divizija preko [[Ibar|Ibra]] u Srbiju, jula [[1944]]. godine nemačke i kvislinške snage su razbijene na nekoliko grupacija. [[Prvi proleterski korpus NOVJ|Prvi proleterski]] i [[Dvanaesti vojvođanski korpus NOVJ]] oslobodili su zapadnu Srbiju, [[Četrnaesti srpski korpus NOVJ|14. srpski korpus]] i 57. sovjetska armija [[Istočna Srbija|istočnu Srbiju]], a [[Trinaesti srpski korpus NOVJ|13. srpski korpus NOVJ]] [[Niš]] i druga mesta u južnoj Srbiji. Dok su Prvi proleterski i 12. vojvođanski korpus sa sovjetskim snagama izvodili [[Beogradska operacija|Beogradsku operaciju]], 13. srpski korpus je posle oslobođenja Niša i [[Leskovac|Leskovca]], uz sadejstvo snaga pod komandom Glavnog štaba NOV i PO Makedonije i Kosova, vodio uporne borbe protiv nemačke grupe armija „E“ koja je bila prisiljena da se povlači dolinom [[Ibar|Ibra]], preko [[Sandžak]]a za [[Bosna|Bosnu]]. Delovi Prvog proleterskog i 14. vojvođanskog korpusa oslobodili su [[Kragujevac]], a početkom decembra i sve ostale delove [[Srbija|Srbije]] do [[Drina|Drine]]. Time je bila oslobođena čitava Srbija. [[Glavni štab NOV i PO Srbije]] je po naređenju Vrhovnog komandanta od divizija 14. srpskog korpusa formirao Južnu operativnu grupu za prodor preko [[Drina|Drine]] u istočnu Bosnu. Od tih snaga je [[1. 1.|1. januara]] [[1945]]. formirana [[Druga jugoslovenska armija|Druga armija NOVJ]].

U oslobođenom [[Beograd]]u je od [[9. 12.|9.]] do [[14. 12.|14. decembra]] [[1944]]. godine održana [[Antifašistička skupština narodnog oslobođenja Srbije]], na kojoj su prihvaćene odluke Oblasnog odbora Narodnooslobodilačkog odbora Kosova i Metohije i Glavnog Narodnooslobodilačkog odbora Vojvodine da [[Kosovo]] i [[Vojvodina]] budu u sastavu federalne Srbije i odluka Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Sandžaka da se veći deo [[Sandžak]]a pripoji [[Srbija|Srbiji]]. U toku aprila obrazovana je [[Prva Vlada Blagoja Neškovića|prva Vlada federalne Srbije]], a od [[8. 5.|8.]] do [[12. 5.|12. maja]] [[1945]]. godine održan je Prvi osnivački kongres [[Savez komunista Srbije|Komunističke partije Srbije]].

== Narodni heroji i istaknute ličnosti ==
[[Datoteka:Plakat Srbija se umirit ne može.jpg|desno|mini|Plakat „Srbija se umirit ne može“]]
<table border=0><tr valign=><td>
* [[Vlada Aksentijević]]
* [[Cana Babović]]
* [[Vera Blagojević]]
* [[Milan Blagojević|Milan Blagojević Španac]]
* [[Đuka Dinić|Đurđelina Đuka Dinić]]
* [[Dragojlo Dudić]]
* [[Svetozar Dragović Toza]]
* [[Vladimir Zečević|Vlada Zečević]]
* [[Sreten Žujović]]
* [[Milan Ilić Čiča]]
* [[Dušan Jerković]]
* [[Žikica Jovanović Španac]]
* [[Zdravko Jovanović]]
* [[Radivoje Jovanović]]
* [[Sava Jovanović Sirogojno]]
* [[Filip Kljajić|Filip Kljajić Fića]]
* [[Branko Krsmanović]]
* [[Petar Leković]]
* [[Nikola Ljubičić]]
* [[Moma Marković]]
* [[Miodrag Milovanović Lune]]
<td>
* [[Mika Mitrović Jarac]]
* [[Vukica Mitrović]]
* [[Ratko Mitrović]]
* [[Mitra Mitrović]]
* [[Blagoje Nešković]]
* [[Ratko Pavlović Ćićko]]
* [[Slobodan Penezić Krcun]]
* [[Dušan Petrović Šane]]
* [[Sima Pogačarević]]
* [[Koča Popović]]
* [[Milentije Popović]]
* [[Momčilo Popović Ozren]]
* [[Darinka Radović]]
* [[Dobrivoje Radosavljević]]
* [[Aleksandar Ranković]]
* [[Petar Stambolić]]
* [[Đuro Strugar]]
* [[Mirko Tomić]]
* [[Jelena Ćetković]]
* [[Stjepan Filipović|Stevo Filipović]]
* [[Radmila Šišković]]
</table>

== Galerija ==
<center><gallery widths="160px" heights="150p" perrow=5>
Image:Bundesarchiv Bild 141-1005, Belgrad, Zerstörungen.jpg|[[Beograd]] u ruševinama, aprila [[1941]]. godine
Image:Stjepan Stevo Filipovic.jpg|Vešanje [[Stjepan Filipović|Stevana Filipovića]] u [[Valjevo|Valjevu]], maja [[1942]]. godine 
Image:Kosmaj spomenik1.jpg|Spomenik [[Kosmajski partizanski odred|Kosmajskom NOP odredu]] na [[Kosmaj]]u
Image:Kadinjača Memorial Complex, Užice, Serbia. Overview of the center.JPG|Spomen-kompleks „Kadinjača“, kod [[Užice|Užica]]
Image:Zikica Jovanovic Spanac Radanovci ADM 5986.jpg|Spomenik [[Narodni heroj Jugoslavije|narodnom heroju]] [[Žikica Jovanović Španac|Žikici Jovanoviću Špancu]], na mestu pogibije u selu [[Radanovci (Kosjerić)|Radanovcima]]
Image:Tri pesnice Bubanj.jpg|Spomenik „Tri pesnice“ na brdu [[Bubanj (Niš)|Bubanj]], kod [[Niš]]a
Image:Spomenik prijepoljskoj bici.jpg|Spomen-kompleks „4. decembar 1943.“ u [[Prijepolje|Prijepolju]]
</gallery></center>

== Savremena tumačenja ==
{{main|Sudska rehabilitacija|Historijski revizionizam}}

Istoričarka [[Dubravka Stojanović]] smatra da je u Srbiji vođen i [[građanski rat]]: 
{{izdvojeni citat|S jedne strane našla se partizanska, organizovana i disciplinovana vojska koja je, uz stalnu borbu protiv okupatora, vodila i borbu za revolucionarni preokret i uvođenje komunizma. S druge strane bila je slabo organizovana, nedisciplinova i nedovoljno subordinirana Jugoslovenska vojska u otadžbini koja je rat otpočela kao pokret otpora, ali je u Srbiji, već u jesen 1941, ušla u kolaboraciju sa okupacionim snagama pokušavajući da se, na prvom mestu, bori protiv komunistički orijentisanih partizanskih jedinica.<ref name="Dubravka Stojanović: Ulje na vodi"/>}}

Osvrćući se na tezu da je u okupiranoj Jugoslaviji vođen [[građanski rat]], profesor [[Miodrag Zečević]] kaže:
{{izdvojeni citat|Sadašnja vlast i njeni istoričari proglasili su da je u Srbiji između partizana i četnika vođen međusobni građanski ideološki rat. Građanski rat nemoguće je voditi u okupiranoj zemlji u prisustvu zainteresovnog okupatra da održi vlast.<ref name="subnor">[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine Okrugli sto: Ustanak u Srbiji 1941.]</ref>}}

== Literatura ==
{{Portal NOB}}
{{Portal Srbija}}
* [[Moma Marković]] „'''Pregled Narodnooslobodilačke borbe u Srbiji'''“. Beograd 1947. godina.
* '''[[Enciklopedija Jugoslavije]]''' (knjiga osma). „Jugoslovenski leksikografski zavod“, Zagreb 1971. godina.
* '''[[Vojna enciklopedija]]''' (knjiga deveta). Beograd 1975. godina.
* '''[[Narodni heroji Jugoslavije (knjiga)|Narodni heroji Jugoslavije]]'''. „Mladost“, Beograd 1975. godina.
* [https://www.znaci.org/00001/240.htm Dojčilo Mitrović: ZAPADNA SRBIJA 1941. (SRBIJA U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI)], Nolit, Beograd 1975.
* [https://www.znaci.org/00001/244.htm Dr Milivoje Perović: JUŽNA SRBIJA (SRBIJA U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI)], Nolit - Prosveta, Beograd 1961.
* [https://www.znaci.org/00001/216.htm Jovan Marjanović: BEOGRAD (SRBIJA U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI)], Nolit - Prosveta, Beograd 1964.
* [https://www.znaci.org/00001/232.htm BEOGRAD U RATU I REVOLUCIJI - knjiga 1], Beograd 1984.
* [https://www.znaci.org/00001/233.htm BEOGRAD U RATU I REVOLUCIJI - knjiga 2], Beograd 1984.
* [https://www.znaci.org/00001/111.htm Mirko Ćuković: SANDžAK U NARODNOOSLOBODILAČKOJ BORBI], Nolit - Prosveta, Beograd 1964.
* ZBORNIK DOKUMENATA I PODATAKA NOR-a. tom I: BORBE U SRBIJI, Vojnoistorijski institut, Beograd
** knjiga 1 - godina 1941.
** knjiga 2 - godina 1941.
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_5.htm knjiga 5 - borbe u Srbiji 1943.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_6.htm knjiga 6 - Borbe u Vojvodini 1941 - 1943.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_7.htm knjiga 7 - januar - maj 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_8.htm knjiga 8 - Borbe u Vojvodini 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_9.htm knjiga 9 - jun - 20. avgust 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_10.htm knjiga 10 - Borbe u Vojvodini (novembar-decembar 1944.)]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_11.htm knjiga 11 - 21. avgust - 10. septembar 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_12.htm knjiga 12 - 11-30. septembar 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_13.htm knjiga 13 - 1-15. oktobar 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_14.htm knjiga 14 - 15-31. oktobar 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_16.htm knjiga 16 - Borbe u Sandžaku 1942 - 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_17.htm knjiga 17 - Borbe u Vojvodini 1941 - 1944. (neprijateljski dokumenti)]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_18.htm knjiga 18 - Borbe u Sremu I - III 1945. GODINE]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_19.htm knjiga 19 - Borbe na Kosovu 1941 - 1944.]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_20.htm knjiga 20 - Dokumenti partijskih organizacija NOV I POJ]
** [https://www.znaci.org/00001/4_1_21.htm knjiga 21 - Dokumenti kvislinških jedinica i ustanova]

== Izvori ==
{{Izvori|2}}

== Povezano ==
* [[Užička republika]]
* [[Ustanak u Srbiji 1941.]]
* [[Dan ustanka naroda Srbije]]
* [[Bitka za Srbiju 1944.]]

{{Jugoslavija u Narodnooslobodilačkoj borbi}}

[[Kategorija:Narodnooslobodilačka borba| ]]
[[Kategorija:Srbija u Narodnooslobodilačkoj borbi| ]]
[[Kategorija:Srbija u Drugom svjetskom ratu| ]]