Izvorni kod stranice Sasanidska Monarhija

{{Okvir bivše zemlje svijeta
|ime            = Sasanidska Monarhija
|sh_ime         = Sasanidska Monarhija
|izvorno_ime    = {{fa icon}} [[Datoteka:Eranshahr.svg|60px]]<br />{{sh icon}} ''Irānšaher''
|genitiv        = Sasanidskog Perzijskog Carstva
|kontinent      = [[Azija]], [[Afrika]]
|regija         = 
|status         = 
|era            = [[Stari vijek]]
|godina_start   = [[224.]]
|godina_kraj    = [[651.]]
|datum_start    = 
|datum_kraj     = 
|događaj_start  = 
|događaj_kraj   = 
|p1             = Partsko Carstvo
|flag_p1        = Parthian Empire 248 - 224 BC.png
|p2             = Atropatena
|flag_p2        = Transcaucasia 2nd BC.jpg
|p3             = Indo-Skiti
|flag_p3        = Indo-ScythiansMap.jpg
|p4             = Kušansko Carstvo
|flag_p4        = Kushan Kingdom ua.PNG
|s1             = Rašidunski kalifat
|flag_s1        = Rashidun654wVassal.png
|
|zastava        = Derafsh Kaviani.png
|zastava_i      = Stijeg Sasanidske Monarhije
|grb            = 
|grb_i          = 
|
|vjera          = '''[[zoroastrizam]]''', [[zurvanizam]], [[manihejstvo]], [[mazdakizam]], [[kršćanstvo]], [[mandaizam]], [[judaizam]]
|mapa           = Sassanid Empire 226 - 651 (AD).GIF
|mapa_opis      = Karta Sasanidske Monarhije
|jezik          = [[perzijski]]
|glavni_grad    = [[Ktezifont]], [[Firuzabad]]
|legislatura    = 
|geslo          = 
|vlada_tip      = [[Monarhija]]
|titula_vođa    = [[Šah (vladar)|Šahanšah]]
|vođa1          = [[Ardašir I.]] (prvi)
|godina_vođa1   = [[224.]]-[[240.]]
|vođa2          = [[Jezdegerd III.]] (zadnji)
|godina_vođa2   = [[632.]]-[[651.]]
|događaj_prije  = Početak [[Ardašir I.|Ardaširovog]] ustanka protiv [[Partsko Carstvo|partske vlasti]]
|godina_prije   = [[215.]]
|događaj1       = [[Rimsko-perzijski ratovi|Ratovi protiv Rima]]
|datum_događaj1 = [[230.]]-[[628.]]
|događaj2       = [[Iransko-turski ratovi|Ratovi protiv turkijskih hordi]]
|datum_događaj2 = [[588.]]-[[629.]]
|događaj3       = [[Arapi|Arapsko]] osvajanje [[Iranska visoravan|Iranske visoravni]]
|datum_događaj3 = [[633.]]–[[644.]]
|stat_godina1   = [[621.]]
|stat_površina1 = 7400000
|stat_pop1      = 19700000
|valuta         = [[dirham]]
|fusnote        = 
}}

'''Sasanidska Monarhija''' ([[Perzijski jezik|srperz.]] [[Datoteka:Eranshahr.svg|60px]] ''Irānšaher''; dosl. Iransko gospodstvo) je naziv za četvrtu [[iran]]sku imperijalnu državu u [[Stari vijek|starom vijeku]] za vrijeme vladavine Sasanida ([[224.]] - [[651.]]), dinastije [[Perzijanci|perzijskog]] etničkog podrijetla. Sasanidska Monarhija u literaturi se naziva i ''Novoperzijskim'' ili ''drugim perzijskim'' velikim kraljevstvom ili carstvom zbog distinkcije od takođe perzijske [[Ahemenidska Monarhija|Ahemenidske Monarhije]] ([[550. pne.|550.]] - [[330. pne.]]). [[Sasanidi]] su se nametnuli kao vladajuća iranska [[dinastija]] početkom [[3. stoljeće|3. stoljeća]] kada je [[Ardašir I.]] podigao ustanak i porazio posljednjeg [[Partska Monarhija|partskog]] vladara [[Artaban IV.|Artabana IV.]] čime je došao kraj 500-godišnjoj vladavini dinastije [[Arsakidi|Arsakida]]. Sasanidski vladari su nosili titulu [[Šah (vladar)|šahanšaha]] koja se prevodi kao ''kralj kraljeva'' ili ''veliki kralj''.

Sasanidski vladari proglasili su se ahemenidskim nasljednicima i pokrenuli su niz osvajačkih pohoda te ubrzo ovladali većinom [[Jugozapadna Azija|Jugozapadne]] i [[Centralna Azija|Centralne Azije]], te dijelovima [[Indijski potkontinent|Indijskog potkontinenta]] i [[Afrika|Afrike]]. Najvećim sasanidskim rivalom bilo je [[Rimsko Carstvo]] na zapadu s kojim su vođeni [[Rimsko-perzijski ratovi|400-godišnji ratovi]] izmjenične sreće i bez pobjednika. Jedini među Sasanidima koji je uspio u naumu da vrati ahemenidske granice, doduše kratkotrajno, bio je [[Hozroje II]] početkom 7. veka, koji je [[626]]. čak opsjeo rimski [[Carigrad]]. Također, na sjeveroistoku zemlje vođeni su [[Iransko-turski ratovi|ratovi]] protiv [[Turkijski narodi|turkijskih nomadskih plemena]], a na istoku protiv [[Historija Indije|indijskih]] monarhija. Sasanidski Iran bio je čvorištem na [[Put svile|Putu svile]] zbog čega je doživio veliki gospodarski odnosno umjetnički i znanstveni procvat, a iranska kultura tog vremena utjecala je na [[Stari Rim]], [[Afrika|Afriku]], [[Indija|Indiju]], [[Kina|Kinu]], čak i [[Japan]].

Rimska (kasnije [[bizant]]ska) i sasanidska država su u pravom smislu riječi predstavljale dvije [[Supersila|supersile]] starog svijeta. Sasanidski vladari su od strane rimskih jedini smatrani za vladare ravnopravnog ranga i zbog toga je u diplomatskoj prepisci perzijski vladar oslovljavan kao carev ''brat''. Persijski utjecaj na Rim očigledan je od kraja 3. vijeka, a ogledao se u usvajanju složenog dvorskog ceremonijala, raskošnih vladarskih insignija, diplomatske etikete, ali i vojne taktike zasnovane na upotrebi teške konjice i strijelaca na konjima. Dugotrajan rivalitet i težak rat ostavio je obje države u stanju teške ekonomske i vojne iscrpljenosti. Pojava novog neprijatelja, Arapa nadahnutih [[Muhamed]]ovim [[islam]]skim učenjem, dovela je [[651]]. godine do propasti Sasanidske Monarhije i umorstva posljednjeg vladara [[Jazdegerd III|Jazdergerda III]]. U isto vrijeme, Bizant je na Istoku izgubio sve svoje teritorije osim Male Azije. Međutim, muslimanski Arapi su osvajanjem prihvatili sasanidsku kulturu, arhitekturu, pismo i ostale tekovine i prenijeli je u druge dijelove islamskog svijeta. 

== Kronologija ==

* (226—241) — vladavina [[Ardašir I|Ardašira I]].
* (224—226) — zbacivanje Parćanskog (Arsakidskog) kraljevstva.
* (229—232) — rat protiv Rima.
* [[Zoroastrizam]] proglašen za državnu vjeru.
* Sakupljena kolekcija tekstova poznata kao Zenda ([[Avesta]]).
* (241—272) — vladavina [[Šapur I|Šapura I]].
* (241—244) — Prvi rat sa Rimom.
* (258—260) — Drugi rat sa Rimom. Zarobljavanje rimskog cara [[Valerijan (car)|Valerijana]] koji docnije umire u persijskom zatočeništvu.
* (215—271) — [[Mani]], osnivač verskog učenja [[manihejstvo|manihejstva]].
[[Datoteka:Cameo Shapur Valerianus Bab360 CdM Paris.jpg|200px|mini|'''Zarobljavanje rimskog cara Valerijana''': fino izrađena perzijska kameja koja prikazuje sukob Šapura I i Valerijana u toku koje je [[256]]. rimski car uhvaćen po Šapurovom natpisu, “''mojom rukom''”.]]
* (271—301) — doba dinastičkih unutrašnjih sukoba.
* (299) — rimski car [[Galerije]] osvaja pet provincija na lijevoj obali [[Tigris]]a.
* 309–379: Vladavina [[Šapur II|Šapura II]] "Velikog":
* 337–350: Prvi rat sa Rimom, [[Konstancije II]] uspešno brani rimske granice.
* 358–363: Drugi rat sa Rimom. Posle smrti cara [[Julijan Otpadnik|Julijana]], njegov naslednik [[Jovijan]] primoran je da Perzijancima vrati Galerijeva osvajanja.
* 399–420: Vladavina [[Jazdergerd I|Jazdergerda I]] "Grešnika":
* 409: Kršćanima je dozvoljeno da javno prakticiraju svoju vjeru i grade crkve.
* 416–420: Jezergerd mijenja svoju politiku prema kršćanima i podvrgava ih progonu.
* 420–438: Vladavina [[Bahram V|Bahrama V]]:
* 420–422: Rat sa Rimom.
* 424: Sabor u Dad-Išu proglašava nezavisnost crkve u sasanidskim regijama od [[Carigradska patrijaršija|Carigradske patrijaršije]].
* 438–457: Vladavina [[Jazdergerd II|Jazdegerda II]]:
* 441: Rat sa Rimom.
* 451: Pobuna Armenaca ugušena u [[Bitka kod Avarajra|bitki kod Avarajra]].
* 483: Edikt o toleranciji prema kršćanima.
* 488.-531: Vladavina [[Kavad I|Kavada I]]:
* 491: [[Jermenska crkva]] odbacuje odluke [[Četvrti vaseljenski sabor|Četvrtog vaseljenskog sabora]]:
* [[Nestorijanstvo]] postaje dominantno kršćansko učenje u Perziji.
* 513: Kavadova konačna pobeda nad Bijelim ili Heftalitskim Hunima
* 526-532: [[Iberijski rat]]
* 531–579: Vladavina [[Hozroje I|Hozroja I]], "Besmrtne duše" (Anuširvan)
[[Datoteka:ChosroesHuntingScene.JPG|thumb|200px|'''Hozroje I u lovu''', srebrni tanjir sa predstavom Hozroja I Anuširvana u lovu, danas u Luvru.]]
* 532: "[[Vječni mir (532)|Vječni mir]]" između Hozroja i [[Justinijan I|Justinijana I]].
* 540–562: [[Lazički rat]].
* 590–628: Vladavina [[Hozroje II|Hozroja II]]
* 603–628: Rat sa Bizantom. Osvajanje Sirije, Palestine, Egipta i Male Azije, Sasanidi zakratko obnavljaju granice Ahemenidske Monarhije.
* 626: Neuspešna opsada Carigrada od strane udruženih Avara i Perzijanaca.
* 627: Bizantski vladar [[Heraklije]] upada u Asiriju i Mesopotamiju. Bizantska vojska nanosi odlučan poraz Perzijancima u [[Bitka kod Ninive|bici kod Ninive]].
* 628–632: Doba anarhije i niza kratkovjekovnih vladara.
* 632–642: Vladavina [[Jazdegerd III|Jazdegerda III]].
* 636: Odlučan poraz Perzijanaca [[Bitka kod al-Kadisije|kod al-Kadisije]] protiv muslimanskih Arapa.
* 642: Arapi konačno uništavaju perzijsku vojsku [[Bitka kod Nihavanda|kod Nahavanda]].
* 651: Posljednji sasanidski vladar [[Jazdegerd III]] je ubijen kod [[Merv]]a u [[Centralna Azija|Centralnoj Aziji]]. Njegov sin Peroz zajedno sa jednim dijelom sasanidskih velikaša odlazi u [[Kina|Kinu]] u izgnanstvo.

== Povezano ==
* [[Sasanidi|Popis sasanidskih vladara]]
* [[Historija Irana]]

{{Commonscat|Sassanid Empire}}
{{Iranska historija}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Sasanidska Monarhija| ]]
[[Kategorija:Historija Irana po periodima]]
[[Kategorija:Starovjekovne države]]
[[Kategorija:Srednjovjekovne države]]
[[Kategorija:Bivše države u Aziji]]
[[Kategorija:Bivše države u Africi]]