Izvorni kod stranice Ruski građanski rat

{{Infokutija vojni sukob
|sukob=Ruski građanski rat
|dio=
|slika=Petrograd1919.JPG
|opis slike= Petrograd 1919.
|datum=[[7. novembar]] [[1917]] - [[17. jun]] [[1923]].
|mjesto= [[Rusija]], [[Ukrajina]], [[Kavkaz]], [[Sibir]]
|casus= 
|teritorij= 
|strana1=[[Crvena Armija]] ([[SSSR|Sovjetska Rusija]])
|strana2=[[Bijela Armija]] (Monarhisti, SR-ovci, Antikomunisti)<br /><br />[[Zelena Armija]] (Seljaci i nacionalisti)<br /><br />[[Crna Armija]] (Anarhisti)<br />zapadni saveznici ([[SAD]], [[Velika Britanija]], [[Japan]], Češka Legija)
|strana3=
|ishod= Pobjeda Sovjetske Rusije.
|komandant1=[[Lav Trocki]]<br />[[Mihail Tukačevski]]<br />[[Semion Budijonij]] 
|komandant2=[[Lavr Kornilov]], [[Aleksander Kolčak]], [[Anton Denjikin]], [[Pjotr Wrangel]]<br /><br />[[Aleksander Antonov]], [[Nikifor Grigoriev]]<br /><br />[[Nestor Mahno]]
|komandant3=
|snaga1= 3.000.000
|snaga2= 2.440.000 + 155.000 zapadnih saveznika
|snaga3=
|gubici1= minimalno 1.212.000 nenadoknadljivih gubitaka;<br /><br />6,791,783 bolesnih i ozlijeđenih.
|gubici2= minimalno 1.500.000 nenadoknadljivih gubitaka.
|gubici3=
|bilješke=
}}
'''Ruski građanski rat''' je naziv za niz oružanih sukoba na području bivšeg Ruskog Carstva koji su trajali od [[1917]]. do [[1922]]. godine, i koji su svoj korijen imali u pokušajima da se obori [[Boljševici|boljševički]] režim u [[Rusija|Rusiji]] stvoren [[Oktobarska revolucija|Oktobarskom revolucijom]].

Prvi, sporadični i slabo organizirani pokušaji oružanog rušenja boljševičke vlade su se dogodili već nekoliko dana nakon revolucije u [[Petrograd]]u. Mnogo ozbiljnije je bilo svrstavanje donskih kozaka na stranu izbjegle Privremene vlade i stvaranje [[Dobrovoljačka vojska (Rusija)|Dobrovoljačke vojske]], ali su boljševičke snage relativno brzo preuzele kontrolu nad Donom.

Građanski rat se intenzivirao tek u proljeće 1918, nakon sklapanja [[Mir u Brest-Litovsku|mira u Brest-Litovsku]], kojim su ogromni dijelovi ruskog teritorija došli pod njemačku i austro-ugarsku vlast. Time se među velikim dijelom ruskog stanovništva ponovno razbudio [[nacionalizam]], uključujući dotadašnje boljševičke saveznike [[Eseri|esere]] i [[Menjševici|menjševike]] koji se nisu slagali s politikom oduzimanja hrane seljacima u svrhu snabdijevanja radnika u gradovima. Mnogi su počeli boljševike optuživati za izdaju, a to su iskoristile i sile [[Antanta|Antante]] kojima je bilo jako stalo da se Rusija ponovno uključi u [[prvi svjetski rat]] i spriječi Njemačku da snage s istočnog fronta prebaci na zapadni. Zbog toga su ispočetka neorganiziranim i često nesložnim grupama kontrarevolucionara u rubnim dijelovima Rusije pristizali u pomoć manji britanski, francuski, američki i japanski kontingenti.

Istovremeno su u raznim dijelovima bivšeg Ruskog Carstva nacionalistički pokreti iskoristili priliku za stvaranje novih država, najčešće uz formalni pristanak sovjetske vlade koja najčešće nije imala druge alternative nego da prizna status quo. Neke od njih su podržavale Centralne sile, a neki su imali prešutnu podršku Antante, što je dovodilo do međusobnih sukoba. U [[Ukrajina|Ukrajini]] se istovremeno naglo porastao anarhistički pokret na čelu s [[Nestor Mahnov|Nestorom Mahnovim]], koji je povremeno ulazio u savez s boljševicima. Istovremeno su na teritorijima pod boljševičkom kontrolom povremeno izbijale pobune.

Zbog svega toga je ljeti 1918. teritorij pod boljševičkom kontrolom iznosio otprilike tek jednu četvrtinu bivšeg Ruskog carstva. Tome je znatan doprinos dalos stavljanje [[Čehoslovačka legija|Čehoslovačke legije]] u [[Sibir]]u na stranu eserskih kontrarevolucionara, čime je stvorena baza s koje se [[admiral Kolčak]] ugrožavao Moskvu s istoka.

No, kontrarevolucionari nisu bili u stanju to iskoristiti, jer su bili razjedinjeni, dok su boljševici bili poznati po čvrstoj disciplini i organiziranosti. Te je osobine posebno pokazao [[Lav Trocki]], koji je ubrzo nakon mira u Brest-Litovsku stvorio [[Crvena armija|Crvenu armiju]] - oružanu formaciju koja je brojnošću ljudstva, organiziranošću i disciplinom gotovo odmah stekla nadmoć nad svim kontrarevolucionarnim vojskama.

Prvi je to na sebi osjetio Kolčak, koji je krajem 1918. godine poražen, a dvije godine kasnije zarobljen i pogubljen. U istom periodu su snage kontrarevolucije dobile još jedan snažni udarac završetkom prvog svjetskog rata. Time je nestao izgovor zapadnim silama da na ruskom teritoriju drže intervencionističke snage. Iako su neki zapadni političari, poput [[Winston Churchill|Winstona Churchilla]], zagovarali nastavak intervencije i uništenje sovjetske Rusije iz ideoloških razloga, javno mnijenje i vodeći krugovi su, zbog iscrpljenosti ratom, za to naglo izgubili interes. Umjesto toga su mnogi čak smatrali da će im opstanak sovjetskog režima biti u interesu, jer bi on značio nastavak građanskog rata, daljnje slabljenje Rusije i stvaranje političkog vakuuma koji bi se na kraju ispunio svođenjem Rusije na polukolonijalni status, poput susjedne [[Kina|Kine]].

Taj je trend na trenutak prekinut u proljeće 1919. godine, kada su pod uticajem Oktobarske revolucije izbile boljševičke revolucije i proglašene sovjetske republike u [[Bavarska|Bavarskoj]] i [[Mađarska|Mađarskoj]]. To, i formiranje Treće tzv. [[Kominterna|Komunističke Internacionale]] u Moskvi dalo je argumente zapadnim političarima koji su tražili intervenciju, ali se ona svela uglavnom na izdašnu vojnu pomoć Dobrovoljačkoj vojsci [[General Denjikin|generala Denjikina]] u Ukrajini i južnoj Rusiji. Ona je krenula u veliku ofenzivu prema Moskvi, ali je poražena i prisiljena na povlačenje na [[Krim]]. Zapadne sile, pogotovo [[Francuska]], su sličan napor uložile kod novouspostavljene [[Poljska|poljske]] države čija je intervencija protiv Sovjeta eskalirala u [[sovjetsko-poljski rat]].

Sovjetska vlast je na sve te nedaće uvođenjem cijelog niza jednostavnih, ali surovih mjera kojima je cilj bio prehraniti golemu Crvenu armiju. Te mjere, nazvane [[ratni komunizam]], izazvale su veliko nezadovoljstvo među narodom, čije se ispoljavanje suzbijanje službenom politikom [[Crveni teror|Crvenog terora]].

U proljeće 1920. godine Crvena armija je uspjela poraziti različite kontrarevolucionarne snage i uspostaviti sovjetske republike na svim teritorijima bivšeg Ruskog carstva, izuzev na zapadu, gdje su nove države [[Finska]], [[Estonija]], [[Letonija]], [[Litva]] i [[Poljska]] zadržale buržoaski poredak, dok je Besarabija ostala pod vlašću [[Rumunjska|Rumunjske]]. Pokušaj uspostavljanja sovjetske republike u Poljskoj zaustavljen je porazom u [[Bitka na Visli|bitci na Visli]], a granice novih država su uspostavljene mirovnim sporazumima 1921. godine. Na Dalekom istoku je uspostavljanje sovjetske vlasti trajalo sve do 1922. godine zbog nastavka japanske intervencije.

Iako su boljševici uspjeli očuvati vlast i očuvati prvu komunističku državu u historiji, Rusija je iz rata izašla vidno oslabljena. Pustošenje i glad je izazvalo demografske gubitke od kojih se ni do danas nije uspjela oporaviti. Sama Rusija je izgubila status svjetske sile i potpala pod međunarodnu izolaciju koja će postupno biti olabavljena tek 1930-ih.

Svi ti događaji su imali ključnu ulogu u daljem razvoju [[SSSR|Sovjetskog Saveza]], na čiju će vanjsku i unutrašnju politiku, pogotovo u doba [[Staljin]]a, snažno utjecati iskustva iz građanskog rata.

== Tok događaja ==
Prvi pokušaj da se preotme vlast od boljševika je učinjen [[Kerenski-Krasnovljeva pobuna|Kerenski-Krasnovljevom pobunom]] oktobra 1917. Nju je podržala [[pobuna Junkera]] u [[Sankt-Petersburg|Petrogradu]], ali ih je brzo ugušila [[Crvena garda]].

Početna grupa koja se borila protiv komunista su bile lokalne kozačke armije koje su izrazile svoju vernost [[Ruska privremena vlada 1917.|privremenoj vladi]]. Istaknut među njima je bio Aleksej Kaljedin od [[Donski Kozaci|Donskih Kozaka]] i [[Grigorij Semjenov]] od Sibirskih Kozaka. U novembru, general [[Mihail Aleksejev]], stari carski vrhovni komandant, je počeo da organizuje Dobrovoljačku armiju u [[Novočerkask]]u. U decembru mu se pridružio [[Lavr Kornilov]]. Ove snage su se borile protiv boljševičke armije širom Ukrajine. Kozaci su zauzeli [[Rostov]] decembra 1917.

=== 1918. ===
{{Poseban članak|Saveznička intervencija u Ruskom građanskom ratu}}
Brest-Litovski mir, koji je izbacio Rusiju iz rata i dao Nemačkoj kontrolu nad velikim prostranstvima zapadne Rusije, je došao kao grozan šok za saveznike. Britanci i Francuzi su široko snabdevali Rusiju ratnim materijalom i novcem. Nakon mira, činilo se kao da je mnogo od tog materijala palo u ruke Nemaca. Kao rezultat, [[Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske|Velika Britanija]] i [[Francuska]] su poslale vojnike u ruske luke. Bilo je nekoliko manjih sukoba sa vojnicima koji su bili odani boljševicima, ali je bilo malo krvoprolića.

Tek u proleće 1918. [[menjševici]] i [[Socijalistička-revolucionarna partija]] su se pridružile oružanoj borbi protiv boljševika. Oni su u početku bili protiv rata sa boljševicima, ali su Brest-Litovski mir i uspostavljanje strogih diktatorskih mera promenili njihov stav. Oni su mogli biti ozbiljna pretnja, pošto su imali veliku popularnost i autoritet zbog svojih dobrih rezultata na izborima za [[Ruska konstituitivna skupština|Rusku konstituitivnu skupštinu]] 1918. Ipak, njima je nedostajala vojska. Rani pokušaj Socijalističko-revolucionarne partije da regrutuje letonske vojnike u julu 1918. je bio neuspešan. Na njihovu sreću, Češka legija se pokazala kao pouzdanija grupa u pomoć njihovoj “demokratskoj kontrarevoluciji”.

Češka legija je bila deo ruske vojske i do oktobra 1917. je brojala oko 30.000 ljudi. Većina su bili bivši [[ratni zarobljenici]] i dezerteri iz [[Austrougarska|austrougarske]] vojske. Podstaknuta od strane [[Tomaš Masarik|Tomaša Masarika]], legija je preimenovana u Čehoslovački armijski korpus i nadala se nastavljanju borbe protiv Nemaca. Sporazum sa novom boljševičkom vladom da im se obezbedi prolaz do mora preko [[Vladivostok]]a (da bi se mogli vratiti u [[Čehoslovačka|Čehoslovačku]]) je propao zbog pokušaja da se razoruža korpus. Umesto toga, njegovi vojnici su razoružali boljševičke vojnike u [[Čeljabinsk]]u juna 1918. Za mesec dana Češka legija je zagospodarila većinom [[Transsibirska železnica|Transsibirske železnice]] od [[Bajkalsko jezero|Bajkalskog jezera]] do planine [[Ural (planina)|Ural]]. Do avgusta su proširili svoju kontrolu, zauzevši [[Jekaterinburg]] [[26. jul]]a [[1918]].

Menjševici i Socijalistički revolucionari su podržavali seljake koji su se suprotstavljali sovjetskoj kontroli zaliha hrane. Maja 1918, uz pomoć Češke legije, su zauzeli [[Samara|Samaru]] i [[Saratov]], osnovavši [[Komitet članova konstituitivne skupštine]] (Komuč). Do jula se vlast Komuča proširila nad većininom teritorija koje je kontrolisala Češka legija. Komuč je uveo socijalistički program reformi, ali bez nepopularnih ekonomskih promena koje su sovjeti sprovodili.

[[Datoteka:WhiteArmyPropagandaPosterOfTrotsky.jpg|mini|200p|desno|Propagandni poster Belih koji prikazuje Trockog kao „crvenog đavola“, nastojeći da probudi i antisemitizam. Gornji tekst znači „Sloboda i mir u [[Sovdepija|Sovdepiji]]“]]

Takođe su postojale konzervativne i nacionalističke “vlade” koje su stvarali [[Baškiri]], [[Kirgizi]] i [[Tatari]], kao i Sibirska regionalna vlada u [[Omsk]]u. U septembru 1918, sve antisovjetske vlade su se sastale u [[Ufa|Ufi]] i dogovorili se da osnuju novu rusku Privremenu vladu u [[Omsk]]u, na čelu sa Direktorijumom od pet članova: tri socijalistička revolucionara (Avksentijev, Boldirev i Zeznzinov) i dvojice [[Konstituitivna demokratska partija|Kadeta]] (Vinogradov i Vologodski).

Ipak, nova vlada je brzo došla pod uticaj novog ministra rata, kontraadmirala Kolčaka. [[18. novembar|18. novembra]] prevrat je uspostavio Kolčaka kao diktatora. Članovi Direktorijuma su bili uhapšeni, a Kolčak je imenovan “Vrhovnim gospodarom Rusije”. Kolčak je bio apolitičan i nije bio umešan u prevrat. On se dokazao neefikasnim i kao politički i kao vojni lider (njegova obuka je bila za pomorskog oficira). Takođe se nije slagao sa vođama Češke legije, najjače vojne formacije u području.

Za sovjete je pojava admirala Kolčaka bila politička pobeda, jer je to potvrdilo njihove protivnike kaoo antidemokratske reakcionare. Nakon reorganizacije Narodne armije, Kolčakove snage su zauzele [[Perm (grad)|Perm]] i Ufu decembra 1918. Ali to je krajnji domet njegove armije.

U julu su dvojica socijalista-revoluciocanara ubili nemačkog ambasadora u Moskvi, grofa Mirbaha, u cilju da isprovociraju Nemačku da obnovi neprijateljstva. Drugi socijlisti-revolucionari su pokušali da okrenu vojnike Crvena armije protiv vlade boljševika, ali je ona uspela da uguši ove lokalne pobune, a Lenjin se lično izvinio Nemcima zbog ubistva. Kao odgovor na sledeća dva teroristička akta [[30. avgust]]a, ubistva šefa petrogradske [[Čeka|Čeke]], [[Mojsej Uricki|Mojseja Urickog]] i ranjavanja Lenjina, pokrenut je “[[Crveni teror u Rusiji|Crveni teror]]”. Menjševici i socijalisti-revolucionari su proterani sa teritorije boljševika i svako optužen za kontrarevolucionarne aktivnosti je mogao biti uhapšen ili pogubljen bez suđenja.

=== 1919. ===
Pozornica je sada bila spremna za ključnu godinu građanskog rata. Boljševička vlada je čvrsto kontrolisala srce Rusije, od Petrograda do Moskve i južno do [[Volgograd]]a. Protiv ove vlade na istoku, admiral Kolčak je imao malu armiju i kontrolu nad delom Transsibirske železnice. Na jugu su kozačke armije kontrolisale velik deo Dona i Ukrajine. Na [[Kavkaz]]u general Denjikin je okupio armiju. U novoosnovanoj državi [[Estonija|Estoniji]], general Judenič je organizovao armiju. Estonija je bila neskriveno protiv boljševika i borila se protiv njih od novembra 1918. Francuzi su zauzeli [[Odesa|Odesu]], a Britanci [[Murmansk]]. Britanci i Amerikanci su zauzeli [[Arhangelsk]], a Japanci su zauzeli Vladivostok.

Trocki je naredio boljševicima da prvo povrate Ukrajinu. Ovo je ostvareno u kratkoj kampanji u zimu-proleće 1919. Kozaci su bili nesposobni da se organizuju i iskoriste svoje uspehe sa kraja 1917. To je za posledicu imalo da, kada je sovjteska protiv-ofanziva počeka januara 1919. pod boljševičkim komandantom [[Vladimir Antonov|Vladimirom Antonovim]], kozačke snage su se brzo raspale. Crvena armija je osvojila [[Kijev]] [[3. februar]]a [[1919]], a deset dana kasnije, sa svojom armijom u rasulu, general Kaljedin je izvršio samoubistvo. [[Rostov]] je osvojen u martu 1918. Kozačka Dobrovoljačka armija se evakuisala u [[Kuban]], gde se pridružila [[Kubanski Kozaci|Kubanskim Kozacima]] da bi pokrenuli neuspešan napad na [[Krasnodar|Jekaterinodar]]. General Kornilov je ubijen u borbama [[13. april]]a. Komanda nad operacijom je prešla generalu Denjikinu koji je iskoristio nekoliko narednih meseci da ponovo organizuje svoju kozačku vojsku. U oktobru je od srčanog udara umro general Aleksejev, a general Denjikin je postao (barem teorijski) vrhovni vođa armija Belih u južnoj Rusiji.

Sa boljševičkim trupama za koje se činilo da su pobedile u Ukrajini, Francuzi su povukli svoje vojnike iz Odese [[8. april]]a [[1919]]. Francuski vojnici se skoro nisu ni borili – razumljiva odluka zbog konfuzije koja je trajala godinu i po dana. Ipak, kada su se oni povukli, desetine hiljada ljudi koji su se bojali boljševika i koji su pobegli u Odesu, su ostavljeni na milost Crvenoj armiji.

Dok se rat vodio u Ukrajini, Trocki je poslao drugu armiju protiv Kolčakovih snaga. Ova armija, koju je predvodio sposoban komandant [[Mihail Tuhačevski]], je povratila Jekaterinburg [[27. januar]]a [[1919]]. i nastavila da potiskuje duž Transsibirske železnice. Obe strane su imale pobede i poraze, ali je do sredine leta [[Crvena armija]] bila veća od [[Bela garda (Rusija)|Bele armije]] i osvajala je zemlju koju je izgubila ranije. Britanci i Amerikanci su povukli svoje snage iz [[Murmansk]]a i Arhangelska pre početka zime, malo postigavši u ratu. Crvena armija je osvojila [[Omsk]] [[14. novembar|14. novembra]] [[1919]]. Admiral Kolčak je izgubio kontrolu nad svojom vladom nakon svog poraza i [[Bela garda (Rusija)|Bela garda]] u [[Sibir]]u je u biti prestala da postoji do decembra.

Iako je Velika Britanija povukla svoje vojnike, nastavila je da pruža unačajnu vojnu pomoć (novac, oružje, municiju i neke vojne savetnike) Beloj armiji tokom 1919, posebno generalu Judeniču. Bez njihove pomoći Bele armije bi verovatno izgubile rat mnogo ranije zbog nedostatka oružja.

U rano leto, Kavkaska armija (sada pod komandom generala Vrangela) je napala na sever, pokušavajući da oslabi pritisak na Kolčakovu armiju ili čak da se spoji sa njom. Vrangelove trupe su uspele da osvoje Volgograd [[17. jun]]a [[1919]]. Trocki je na ovu pretnju odgovorio slanjem Tuhačevskog sa novom vojskom protiv Vrangelovih vojnika. Vrangelova vojska, suočena sa brojnijim neprijateljem se povukla na jug, ostavivši Volgograd boljševicima.

Kasnije tokom leta, druga kozačka grupa zvana Donska armija pod komandom kozačkog [[hetman]]a [[Petar Krasnov|Petra Krasnova]] je napala u Ukrajini. Crvena armija, razvučena zbog borbi na svim frontima, je bila primorana da napusti Kijev [[2. septembar|2. septembra]] [[1919]]. Krasnovljeva Donska armija je nastavila na sever u pravcu [[Voronjež]]a, ali je tamo poražena od armije pod komandom Tuhačevskog [[24. oktobar|24. oktobra]]. Armija Mihaila Tuhačevskog se potom obrušila na drugu pretnju, obnovljenu kozačku Dobrovoljačku armiju i uništila ju je kod [[Orel]]a u novembru. Crvena armija je ponovo osvojila Kijev [[17. decembar|17. decembra]], a poraženi Kozaci su pobegli prema [[Crno more|Crnom moru]].

Dok su Bele armije poražene na jugu, u centru i na istoku, postojala je još jedna pretnja za vladu boljševika. Ova pretnja je dolazila od generala Judeniča koji je proveo proleće i leto organizujući malu armiju u Estoniji, uz britansku pomoć. U oktobru 1919 je pokušao da osvoji Petrograd iznenadnim napadom sa vojskom od oko 20.000 ljudi. Napad je dobro izvršen, sa noćnim napadima i manevrima da se napadnu bokovi branilačke Crvene armija. Judenič je takođe imao 6 britanskih [[tenk]]ova koji su izazivali paniku gde god su se pojavljivali. Do [[19. oktobar|19. oktobra]], Judeničove trupe su došle do predgrađa Petrograda. Boljševičko vođstvo u Moskvi je bilo spremno da preda Petrograd, ali je Trocki odbio da prihvati gubitak i lično je otišao u grad da organizuje odbranu. Trocki je uradio sve što je mogao da bi odbranio grad, uključujući naoružavanje industrijskih radnika i naređenje da se prebaci vojska iz Moskve. Za nekoliko nedelja, Crvena armija koja je branila Petrograd se trostruko povećala i tri puta je bila brojnija od Judeničove vojske. U tom trenutku je Judenič prekinuo svoj napad i povukao svoju vojsku u Estoniju. Nakon svog povratka u Estoniju, njegova armija je razoružana prema naređenju estonske vlade. Boljševičke snage koje su pratile Judeniča je odbila estonska vojska. Nakon [[Tartuovski mir|Tartuovskog mira]], većina Judeničovih vojnika je otišlo u igznanstvo.

Ove pobede boljševika nad Krasnovljevom kozačkom vojskom kod Voronježa, Judeničom kod Petrograda i Kolčakom kod Omska – sve u periodu od mesec dana – su preokrenule rat. Sasvim slučajno je boljševička vlada pobedila sve svoje unutrašnje neprijatelje; preostalo je samo da se počiste ostaci.

=== 1920. ===

U Sibiru, vojska admirala Kolčaka je bila razbijena. On se sam odrekao komande nakon gubitka Omska i označio je Semjenova za novog komandanta Bele armije u Sibiru. Nedugo nakon ovoga su ga uhapsile odmetničke frakcije dok je putovao prema [[Irkutsk]]u (istoričar Ričard Pajps misli da je francsuka vojna veza umešana u to). Kolčak je predat Crvenoj armiji u februaru 1920. i pogubljen je dve nedelje kasnije (najverovatnije prema Lenjinovom naređenju). Borbe u Sibiru su se nastavile i sledeće godine pošto su naoružana bande – u osnovi razbojnici – lutali zemljom. Semjonov i njegova razbijena grupa Kozaka su se na kraju povukli u Kinu.

Češka legija nije imala realnih interesa da se bori u Ruskom građanskom razu. Oni su želeli da se bore protiv Nemačke, ali je krajem [[Prvi svetski rat|Prvog svetskog rata]] ta želja umrla. Nepodstaknuti od strane Kolčaka, oni su proveli većinu 1919. premeštajući svoje vojnike na istok i ukrcavanjem na brodove da bi se vratili u Evropu. U ovim nastojanjima su im pomagale američke trupe pod komandom generala [[Vilijam Grejvs|Vilijama Grejvsa]], koji je preuzeo kontrolu nad istočnim krajem Transsibirske železnice. Češka legija je uspela da evakuiše sve svoje snage iz Vladivostoka (kao što je bio njihov prvobitan plan 1918.) Otišli su aprila 1920, kada su i američki vojnici takođe napustili Sibir.

Većina Belih armija je bilo evakuisano od strane britanskih brodova tokom zime-proleća 1920. General Vrangel se jedini držao; njegova vojska je ostala organizovana snaga na Krimu kroz leto 1920. Onda, pokušašvši da iskoristi poraz Crvene armije u Poljsko-sovjetskom ratu 1920, general Vrangel je napao na sever. Ovu ofanzivu je brzo zaustavila Crvena armija i njegovi vojnici su bili prinuđeni da se povuku na Krim u novembru 1920. Njega su sa Krima evakiusali Britanci [[14. novembar|14. novembra]] [[1920]]. uz užasavajuće scene očaja i surovosti. Desetine hiljada Rusa je pokušalo da pobegne od Crvene armije, ali nisu mogli da mogli da nađu mesta na britanskim brodovima. Hiljade ljudi je pogubljeno kada je Crvena armija preuzela kontrolu nad Krimom.

Japanci, koji su želeli da prisvoje [[Amur]]ski region istočnog Sibira, su konačno povukli svoje snage oktobra 1922, pošto su boljševičke snage postepeno preuzimale kontrolu nad celim Sibirom.

== Objašnjenje pobede Crvenih ==

Crveni su držali središnji, industrijski deo Rusije, što im je dalo kontrolu nad železnicama i proizvodnjom municije. Takođe su kontrolisali veliki deo stanovništva iz koje su mogli da regrutuju velike armije (što su i radili počevši od 1919.). Crveni su bili ujedinjeni protiv zajedničkog neprijatelja plašili su se povratka Cara i koristili su strah od invazije i nov pronađen patriotizam među ljudima. Nisu se oslanjali ni na koga drugog, što im je olakšalo da koordiniraju odbranu. Seljaci su se plašili povratka Cara i zemljoposednika. Bili si zabrinuti da bi mogli izgubiti svoju zemlju.

Središnji deo koji su kontrolisali boljševici je bio najgušće naseljen deo Rusije i kada su se odlučujuće bitke vodile krajem 1919, oni su imali više od 3.000.000 ljudi pod oružjem. Do kraja građanskog rata 1921 imali su 5.000.000 ljudi u svojoj vojci. Više od 75.000 carskih oficira je služilo u Crvenoj armiji. U poređenju sa tim, snaga Belih armija nikada nije prelazila 250.000 hiljada. Centralni deo koji su boljševici kontrolisali takođe je sadržao mnoge industrijske regione i skoro sve oružje carske vojske. Imali su prednost unutrašnjih i boljih linija komunikacije, posebno železnice. Ovo je omogućilo vojnicima da brzo budu premešteni na bojišta i da dovoljno zaliha dođe do njih. Ove unutrašnje linije komunikacije su dopuštale Trockom da premešta Tuhačevskog i neke od njegovih najbojih trupa sa istoka – gde su se borili protiv Kolčakove armije – na jug – gde su se borili protiv Vrangelove armije kod Volgograda; sve u leto 1919.

Lav Trocki se pokazao kao spsoosban vođa i organizator, takođe je bio i odličan govornik. Imenovan je za komesara rata 1918. nakon potpisivanja Brest-Litovskog mira. Od jezgra Crvene garde, koju je naoružala Privremena vlada tokom Kornilovljeve pobune, Trocki je izgradio Crvenu armiju kroz regrutaciju. Putujući u svom čuvenom vozu, on je dizao moral Crvene armije. Takođe je ponovo uveo strogu disciplinu (nakon kratkog perioda “jednakosti” prema sovjetskom naređenju broj 1). Dezerteri bi bili streljani, a [[politički komesari]], odani boljševicim su postavljeni na pložaje da bi osigurali odanost. Trocki je bio lično odgovoran za okončanje panike u Petrogradu i odbijanje Judeničove armije. Ipak, Trocki nije bio obično odgovoran za lokalno upravljanje vojnim operacijama, koje su ostale u rukama sposobnih ljudi kao što je Tuhačevski.

== Slabosti Belih ==

Pobeda boljševika je bila delimično zbog slabosti Belih. Beli su se sastojali od koalicije mnogih različitih grupa, sa različitim ideologijama i ciljevima. Mnogi seljaci nisu podržavali Bele. Oni su bili zabrinuti da će pobeda Belih vratiti ruske plemiće na vlast i da bi plemići uzeli njihovu zemlju. Dok su neke frakcije Belih podržavale radikalne promene i agrarnu reformu, ostale frakcije su želeli da vrate nešto od stare vlade i stare moći aristokrata.

Admiral Kolčak je bio slab izbor za komandanta Belih. On je bio sposoban mornarički oficir koji nije znao ništa o kopnenom ratovanju. Kao politički vođa je bio jednako neuspešan. Možda je njegov najveći neuspeh bila njegova nesposobnost da pridobije vojnu pomoć Češke legije, najjače i najorganizovanije vojne snage u Sibiru. Ali isto je važno da nije uspeo da stekne podršku od lidera savazničkih sila (Britanije, Francuske ili SAD). Nijedna saveznička vlada nije priznala Kolčakovu vladu za legitimnu.

Beli nisu bili sposobni da dobiju podršku od tri sile koje su imale interesa u ratu: [[Finska|Finske]], Poljske i [[Baltičke države|baltičkih država]]. Dok su boljševici bili spremni da priznaju nezavisnost tih novih zemalja (boljševixi su verovali da će sve države uskoro prestati da postoje pošto bi komunizam izbrisao nacionalne granice), Beli nisu bili spremni. Vođstvo Belih je mislilo da će bilo kakva odluka o nezavisnosti ovih bivših ruskih zemalja morati da čeka dok građanski rat ne bude gotov. Rezultat toga je da general Judenič nije mogao da dobije vojnu pomoć od Estonije ili Finske za svoj napad na Petrograd. A poljska vlada je bila otvoreno neprijateljski raspoložena zbog operacija generala Denjikina u Ukrajini (Poljska će uskoro zažaliti zbog svoje prećutne podrške boljševicima kada ona sama bude napadnuta za manje od godinu dana).

Još gore, Beli su bili ujedinjeni samo zbog svoje mržnje prema boljševicima; oni su bili potpuno neorganizovana sila. Njihovi napadi nisu bili koordinirani i to je dozvolilo boljševicima da ih poraze jedne po jedne. Armije Belih su bile geografski razbacane tako da je bilo teško da se komunicira, a još teže da se koordiniraju napadi. Mnogi generali su bili ljubomorni jedni na druge i nisu međusobno verovali. Nije bilo dogovora ko će preuzeti vlast kada boljševici budu bili poraženi. Neki od generala Belih (kao što je Semjenov) su bili tek malo bolji od običnih ubica. Bele armije su počinile mnoge zločine kao što su pljačke i pogubljenja. Za seljake koji su živeli u ratnim zonama nije bilo jasno koja je strana bila gora.

== Posledice ==

Nakon kraja građanskog rata, sovjetska Rusija je bila opustošena i skoro uništena. Suše 1920. i 1921. i glad 1921. su pogoršale katastrofu. Rat je uzeo približno 15 miliona života, uključujući najmanje milion vojnika Crvene armije koji su umrli u borbi. 50.000 ruskih komunista su pobili kontra-revolucionarni Beli. Milione su još ubili glad, zaraze, veliki masakri obe strane i progoni [[Jevreji|Jevreja]] u Ukrajini i južnoj Rusiji. Ekonomski gubitak za sovjetsku Rusiju je bio 50 milijardi rublji ili 1,8 milijardi američkih dolara. Industrijska proizvodnja je opala na 4-20% nivoa iz 1913.

Još milion ljudi je napustilo Rusiju, mnogi sa generalom Vrangelom, neki preko Dalekog istoka, ostali su pobegli na zapad u novoosnovane baltičke države da bi pobegli od strahota rata, gladi ili vladavine jedne od zaraćenih strana. Ti iseljenici uključuju velik broj školovanih ljudi.

[[Ratni komunizam]] je spasio sovjetsku vladu tokom građanskog rata, ali je mnogo ruske ekonomije prekinuto. Privatna industrija i trgovina su bile zabranjene, a novouspostavljena (i jedva stabilna) država nije bila sposobna da pokrene ekonomiju na dovoljan nivo. Procenjeno je da je ukupna proizvodnja u rudnicima i fabrikama 1921. bila na 20% predratnog nivoa, a mnogi važni elementi su preživeli još drastičniji pad. Na primer, porizvodnja pamuka je pala na 5%, a gvožđa na 2% predratnog nivoa.

Seljaci su na oduzimanje dobara odgovarali odbijanjem da obrađuju zemlju. Do 1921. obrađena zemlja je pala na 62% predratnih površina, a prinos je bio samo 37% od uobičajenog. Broj konja je opao sa 35 miliona u 1916. na 24 miliona 1920, a stoke sa 58 na 37 miliona. Odnos američkog dolara i rublje je pao sa dve rublje za jedan dolar 1914 na 1.200 rublji za jedan dolar 1920.

Iako se Rusija oporavila i čak prošla kroz ekstremno brz ekonomski napredak u [[1930e|tridesetim]], zajednički efekti Prvog svetskog i građanskog rata su ostavili trajan ožiljak na rusko društvo i imali su stalan uticaj na kasniju istoriju Sovjetskog Saveza.

{{Commonscat|Civil war of Russia}}
{{Ruski građanski rat - države i režimi}}

[[Kategorija:Ruski građanski rat| ]]
[[Kategorija:1910-e]]
[[Kategorija:1920-e]]
[[Kategorija:Ruski ratovi|Građanski]]
[[Kategorija:Sovjetski ratovi|Građanski]]
[[Kategorija:Američki ratovi]]
[[Kategorija:Građanski ratovi]]
[[Kategorija:Moderni ratovi]]
[[Kategorija:Ratovi u Evropi]]
[[Kategorija:Ratovi u Aziji]]