Saveznički rat (91–88. pr. n. e.)
- Ovo je članak o sukobu Rima i njegovih italijanskih saveznika između 91. i 88. pne.
- Za sukob Atene i njenih saveznika između 357. i 355. pne. v. Saveznički rat (357–355. pne.).
| Saveznički rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dio rimskog ujedinjenja Italije | |||||||||
| |||||||||
| Zaraćene strane | |||||||||
| Rimska Republkika | Marsijska grupa: Marsi, Paeligni, Vestini, Marrucini, Picentes, Frentani, Samnitska grupa: Hirpini, Pompeii, Venusia, Iapygii, Lucania, Samnium, | ||||||||
| Komandanti | |||||||||
| Publius Rutilius Lupus, Gaius Marius, Pompeius Strabo, Lucius Julius Caesar, Lucius Cornelius Sulla, Titus Didius, Lucius Porcius Cato |
v. članak. | ||||||||
Saveznički rat, također poznat kao Italijanski rat, Rat Saveznika ili Marsijski rat bio je oružani sukob koji se između 91. i 88. pne. vodio između Rimske Republike na jednoj, te brojnih italijanskih gradova-država, dotada vezanih uz Rim odnosom savezništva, na drugoj strani. Povod za izbijanje rata je bilo odbijanje Rima da građanima viševjekovnim saveznicima da rimsko državljanstvo, a što je dovelo do masovne pobune protiv Rima i nastojanja da se stvori alternativa rimskoj državi. Nakon niza početnih neuspjeha Rim je uspio odnijeti vojničku pobjedu, ali je poslije sukoba bio prisiljen postepeno prihvatiti pobunjeničke zahtjeve.
Kao narodni tribun za 91. pne je izabran Marko Livije Druz iz roda Livijevaca. Iako je bio blizak optimatima, protivio se vladajućoj senatorskoj oligarhiji, pa ga mnogi porede sa Grasima protivnicima njegovog oca. Da bi na neki način ograničio senatorsku i vlast vitezova-publikana i da bi pridobio podršku naroda i saveznika podneo je sledeće zakonske projekte:
- Lex iudicaria – zakonski predlog da se sudovi za iznuđivanje koje je 104. godine Glaucija preneo na vitezove, prenesu ponovo na senat. Želeo je da ograniči vlast vitezova u sudskim komisijama, jer su počeli da pokazuju priličnu samovolju osuđujući poštene upravnike provincija koji nisu odgovarali zelenaškim interesima publikana (osuđen Publije Rutilije Ruf, legat u Aziji). Propisao je isleđivanje zbog korupcije i senata i vitezova.
- Lex frumentaria' – proširenje jeftine prodaje žita.
- Lex de colonis – osnivanje novih naseobina u Italiji i na Siciliji.
- Lex de sociis - zakon o dodeli prava građanstva rimskim saveznicima, koji su ranije predlagali Gaj Grah i Fulvije Flak i glavama platili za to. Još 125. godine pne. Kao konzul Fulvije Flak je predložio zakon kojim će se Latinima dati rimsko građansko pravo pod uslovom da se trajno nasele u Rim i da u mestu iz koga potiču ostave jednog sina. Zakon je podrazumevao i dodelu latinskog građanskog prava saveznicima, ali nije usvojen jer je Flak poslat u rat Galiju.
Stranci nisu imali građanska prava, ali su imali obavezu davanja kopnene vojske i flote - socii navales. Oni koji su imali status saveznika uživali su izvesnu autonomiju, ali nisu smeli da vode spoljnu politiku bez odobrenja Rima. Zajedno sa Rimljanima su učestvovali u pohodima, ali su izuzimani iz podela zemljišta koje su sprovodila braća Grah. Sami Italici nisu bili nikakva konkurencija rimskim vitezovima koji su uživali razne privilegije. Čitava situacija je izazivala nezadovoljstvo saveznika koji su sa Druzdom stvorili tajni savez. Druzd je naložio hapšenje protivnika svoje politike konzula Lucija Marcija Filipa, a narodna skupština je izglasala zakon o saveznicima. Senat nije prihvatio zakon, ukinuo ga je oslobodio konzula Marcija Filipa, a Druzd je ubijen od strane zaverenika.
Neuspeh Druzdove savezničke reforme i njegova smrt doveli su so ustanka saveznika, poznatog kao Saveznički rat. U pojedinim izvorima sreću se nazivi kao što su Bellum Mariscium i Bellum Italicum. Od II veka n.e. koristi se izraz Saveznički rat, mada se nisu sva saveznička plemena pobunila protiv Rima. Najpre su saveznički gradovi samo sklopili tajne saveze i kako bi jedni drugima zagarantovali vernost, razmenjivali su taoce. Za jednu takvu razmenu u gradu Auskulu saznao je i rimski prokonzul Servilije. Kada se tome pokušao usprotiviti, ubijen je. Svi Rimljani koji su se tada nalazili u Auskulu, takođe su ubijeni, a njihova imovina je konfiskova. Ovaj događaj je podstakao ustanak. Osam plemena koja su činila jezgro pobune bila su: Mrsi, Pleini, Vestini, Samniti, Marucini, Picentini, Frentini i Hirpini (Apijan pominje i Pompejane, Venusine, Apulce i Lukane). Ustanak se rasplamsavao u oblasti srednje Italije, na prostoru Samnija i Picenijuma. Vremnom sa prvim uspesima ustanika pobuna se širila. Uz Rimljane verni su ostali: Latini, Umbri i Etrurci. Latini nisu imali razloga da učestvuju u ovom ratu jer su već imali latinsko građansko pravo. U slučaju da su želeli Rimsko građansko pravo bilo je dovoljno da se presele u Rim. Stranci, tzv. Peregrini su ti koji su se pobunili. Postoji verovatnoća da su apetiti ustanika bili veći od dobijanja rimskog građanskog prava, već da su želeli državu. Ova pretpostavka se izvodi na osnovu činjenice da su pobunjenici kovali svoj novac, koji je pronađen arheološkim iskopavanjima, a kovanje novca u izvesnom smislu označava i jedan vid autonomije.
Centar savezničke vojske bio je u gradu Korfinij. Saveznici su se organizovali institucionalno po ugledu na rimsku državu, tako da je na čelu bio senat od 500 članova, 12 pretora i 2 konzula. Kao i u Rimu vojskom su komandovali konzuli koji su pod svojom vlašću imali po 6 pretota. 90. godine pne. konzuli savezničke vojske su bili Mars Kvint Pompedije Silon i Samnit Gaj Papije Mutul. Teritorija je podeljena na južni i severni front. Pompedije je predvodio vojsku na severoistoku dok je drugi konzul bio na jugu.
Rimska vojska je bila sačinjena od Numidjana, trupa iz Iberije i Galije, saveznika koji nisu bili u pobuni i rimskih vojnika. 90. godine konzuli u Rimskoj vojsci su bili Publije Rutilije Lupus i Lucije Julije Cezar.
Na južnom frontu ustanici su zauzeli južni i centralni deo Kampanije. Ustanak je zahvatio i prostor Apulije i Lukanije. Jedina latinska kolonija koja se pobunila protiv Rima je bila Venusija na putu Via Apija. Prema Apijanovom svedočenju, na severnom frontu se dogodila velika bitka na reci Liri. Međutim kako su ustanici pokušavali da osvoje kolonije na putu Via Valeria, a kako se ova reka ne nalazi blizu puta, postoji podatak koji nam prenosi Orozije da se bitka vodila na reci Tolensus koju preseca ovaj put. U ovom sukobu Rimljani su izgubili konzula Lupusa, ali je Gaj Marije koji je ranije izabran za legata zajedno sa Pompejem Strabonom i Sulom, uspeo izvojevati pobedu nad Marsima i preuzeti vojsku na severu. Gnej Pompej Strabon je zapovedao vojskom u Piceniju gde je i sam imao zemlju u ličnom posedu. Pompej je 90/89. godine opsedao pobunjeni Askulum.
Prva godina rata je saveznicima donela uspehe i postojala je opasnost od širenja ustanka. U Etruriji i Umbriji je konzul Julije predložio da svi oni koji nisu u pobuni dobiju rimsko građansko pravo.
89. godine pne. rat je nastavljen. Rimski konzuli za ovu godinu su bili Porcije Katon i Pompej Strabon. Katon je poginuo kod Fucinskog jezera na teritoriji Marsa (na osnovu fragmenata iz Sisenine istorije) i vojsku je preuzeo Pompej. On je na severnom frontu uspeo da pobedi Marse, Marucine i Vestine. Saveznička vojska je svoj centar polako spuštala prema jugu u Samijum. Na južnom frontu rimskom vojskom je zapovedao Sula. 89. godine pobune na jugu su jenjavale i rat se privodio kraju.
Iste godine je donet zakon Lex Plautia Papiria. Narodni tribuni su bili Papirije Karbon i Plaucije Silvan. Na osnovu Cicerona saznajemo da su ova dva tribuna predložila da ako se svi stanovnici italskih zajednica, koji su u vreme donošenja zakona prebivali u Italiji, u roku od 60 dana pojave pred pretorom u Rimu dobijaju rimsko građansko pravo, jedino su stanovnici Transalpinske Galije dobili latinsko pravo. Ovo je doprinelo ujedinjenju i homogenizaciji Italije. 88. godine pne. ostaci ratobornih saveznika molili su pontskog kralja Mitridata za pomoć. Mitridat je odbio da pomogne, a u međuvremenu su saveznici izgubili najtalentovanije vojskovođe što ih je nateralo da polože oružje. U to vreme u Rimu je buknuo građanski rat između Marija i Sule.