Izvorni kod stranice Prvo Francusko Carstvo

{{Okvir bivše zemlje svijeta
|ime=Prvo Francusko Carstvo
|hr_ime=Prvo Francusko Carstvo
|izvorno_ime=''Empire Français
|genitiv  = Prvog Francuskog Carstva
|kontinent    = Europa
|regija       = Zapadna Europa
|država     = Francuska
|status       = 
|era          = Napoleonski ratovi
|godina_start   = 1804. 
|godina_kraj     = 1814.<br>1815.
|datum_start   = [[18. svibnja]] [[1804.]]
|datum_kraj     = [[18. lipnja]] [[1815.]]
|događaj_start    = [[Senat (Francuska)|Senat]] proglašava [[Napoleon]]a za cara
|događaj_kraj  = [[Bitka kod Waterlooa]]
|događaj1    = [[Napoleonova krunidba]]
|datum_događaj1   = [[2. prosinca]] [[1804.]]
|događaj2   = [[Mir u Tilzitu]]
|datum_događaj2   = [[7. srpnja]] [[1807.]]
|događaj3   = [[Francuska invazija Rusije|Invazija Rusije]]
|datum_događaj3   = [[24. lipnja]] [[1812.]]
|događaj4   = [[Sporazum iz Fontainebleaua (1814)|Sporazum iz Fontainebleaua]]
|datum_događaj4   = [[11. travnja]] [[1814.]]
|događaj5   = [[Sto dana]]
|datum_događaj5   = [[20. ožujka]] - [[7. srpnja]] [[1815.]]
|događaj6   = 
|datum_događaj6   = 
|događaj7   = 
|datum_događaj7   = 
|događaj8   =
|datum_događaj8   = 
|događaj9   = 
|datum_događaj9   = 
|p1               = [[Prva Francuska Republika]]
|flag_p1          = Flag of France (1794–1815, 1830–1958).svg
|p2               = [[Sveto Rimsko Carstvo]]
|flag_p2          = Banner of the Holy Roman Emperor (after 1400).svg
|p3               = [[Kraljevina Holandija]]
|flag_p3          = Flag of the Netherlands.svg
|p4          = [[Ligurska Republika]]
|flag_p4     = Flag of Genoa.svg
|p5          = [[Kraljevina Španjolska]]
|flag_p5     = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
|s1               = [[Bourbonska restauracija]]
|flag_s1          = Flag of the Kingdom of France (1814-1830).svg
|s2               = [[Ujedinjeno Kraljevstvo Nizozemska]]
|flag_s2          = Flag of the Netherlands.svg
|s3          = [[Neutralni Moresnet]]
|flag_s3     = Flag of Moresnet.svg
|s4          = [[Kraljevina Sardinija]]
|flag_s4     = Savoie flag.svg
|s5          = [[Austrijsko Carstvo]]
|flag_s5     = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
|s6          = [[Veliko Vojvodstvo Luksemburg]]
|flag_s6     = Flag of Luxembourg.svg
|s7          = [[Veliko Vojvodstvo Toskana]]
|flag_s7     = Flag of the Grand Duchy of Tuscany.svg
|s8          = [[Kraljevina Španjolska]]
|flag_s8     = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
|zastava = Flag of France (1794–1815, 1830–1958).svg
|zastava_i= Zastava Francuske
|zastava_tip = Zastava
|grb = Grandes Armes Impériales (1804-1815)2.svg
|grb_i= Grb Francuske
|mapa = French Empire (1812).svg
|mapa_opis = {{nowrap|Prvo Carstvo na vrhuncu moći (1812.)<br>{{Legend|#008000|Prvo Carstvo}} • {{Legend|#C6DEBD|Satelitske države}}}}
|geslo = 
|himna = ''[[Chant du Départ]] (de facto)''
|glavni_grad = [[Pariz]] 
|jezik = [[francuski jezik]] 
|religija = 
|vlada_tip = [[Apsolutistička monarhija]]
|titula_vođa = [[Popis francuskih vladara|Car]]
|vođa1 = [[Napoleon Bonaparte|Napoleon I]]
|godina_vođa1 = 1804. – 1814./1815.
|vođa2 = [[Napoleon II Bonaparte|Napoleon II]]
|godina_vođa2 = 1815.
|legislatura = [[Parlament Francuske|Parlament]]
|dom1= [[Senat (Francuska)|Senat]]
|dom2= ''[[Corps législatif]]''
|tip_dom2= Donji dom
|tip_dom1= Gornji dom
|valuta = [[francuski franak|franak]]
|stat_godina1   = 1812.
|stat_površina1   = 2100000
|stat_pop1    = 44000000
|broj = 
|fusnote = 
|danas = {{flag|Andora}}<br>{{flag|Austrija}}<br>{{flag|Belgija}}<br>{{flag|Francuska}}<br>{{flag|Grčka}}<br>{{flag|Hrvatska}}<br>{{flag|Italija}}<br>{{flag|Luksemburg}}<br>{{flag|Monako}}<br>{{flag|Nizozemska}}<br>{{flag|Njemačka}}<br>{{flag|Slovenija}}<br>{{flag|Španjolska}}<br>{{flag|Švicarska}}<br>{{flag|Vatikan}}
}}
'''Prvo Carstvo''' ([[francuski]]: ''Premier Empire'') ili '''Prvo Francusko Carstvo''' zvano i '''Napoleonovo Carstvo''', bio je kratkotrajni [[Napoleon Bonaparte|napoleonov]] imperij na vrhuncu njegove moći kad je vladao većinom kontinentalne [[Evropa|Evrope]]. Carstvo je egzistiralo od [[Francuski konzulat|Vladavine Konzula]] [[1804]]. do [[1814]]. kad je restaurirana [[Burbonci|burbonska]] [[monarhija]], a nakratko je ponovno zaživjelo nakon [[Napoleon Bonaparte|Napoleonova]] povratka s [[Elba|Elbe]] za perioda znanog kao [[Stotinu dana]] [[1815]]. godine do konačne propasti nakon [[Bitka kod Waterlooa|Bitke kod Waterlooa]].

== Historija ==
Obično se misli i ponegdje piše da je Carstvo rezultat [[Napoleon Bonaparte|Napoleonovog]] samoljublja i taštine, a ono je nastalo na osnovu savjeta, njegova moćnog šefa policije [[Joseph Fouché|Josepha Fouchéa]], sive eminencije svih tadašnjih zbivanja.<ref name=brit/> On je Napoleonu savjetovao da je najbolji način da spriječi sve komplote protiv francuske revolucionarne vlasti, koji su se kovali na brojnim [[Evropa|evropskim]] dvorovima ''jer je ona protiv božjeg poredka na nebu i na zemlji'', da naprave nešto potpuno suprotno i dokažu im da francuska revolucija nema ništa protiv [[monarhija]], a najbolji način da im to i dokažu je da ga proglase [[car]]em, kojeg će okruniti sam [[papa]] (kao nekad [[Karlo Veliki|Karla Velikog]]). I tako je Napoleon od prvog [[konzul]]a, postao [[car]] [[18. maj]]a [[1804]]. godine<ref name=brit/>, a svečano ga je okrunio [[papa]] [[Pio VII.]] [[2. decembra]] iste godine u katedrali [[Notre Dame de Paris|Notre Dame]] u [[Pariz]]u.<ref name=brit/> Mimikrijom nisu uspjeli zavarati lukavog [[Klemens Wenzel Lothar Metternich|Metternicha]] i [[Britanci|Britance]], koji su već osnovali novu alijansu protiv Napoleona [[Treća koalicija|Treću koaliciju]].<ref name=brit>{{cite web
 | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/402943/Napoleon-I/16220/Founding-the-empire
 | title =''Founding the empire''
 | accessdate = 6. 12. 2011
 | language=francuski
 | publisher=Encyclopædia Britannica
}}</ref>
Za svog kratkog trajanja protiv Prvog Francuskog Carstva stvoreno je čak 5 koalicija (od 7) za rušenje Napoleona, u svima su bile [[Velika Britanija]] i [[Austrijsko Carstvo]] glavni neprijatelji [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]] od samog starta.

=== Rat protiv treće koalicije ===
{{glavni|Treća koalicija}}
U prvom od tih ratova [[Treća koalicija|Ratu protiv treće koalicije]] ([[1803]]. - [[1806]].) Napoleon je izgubio u ratu koji se vodio na moru nakon [[Bitka kod Trafalgara|Bitke kod Trafalgara]] ([[21. oktobar]] [[1805]].) <ref name=brit/>ali je teško porazio koaliciju u [[Bitka kod Austerlitza|Bitci kod Austerlitza]] ([[2. decembar]] [[1805]].), tako da se koalicija raspala. <ref name=brit/>Nakon tog [[Požunski mir|Mirovnim ugovorom u Bratislavi]] [[1806]]. stvoren je savez njemačkih država - [[Rajnska konfederacija]], kao tampon zona prema Francuskoj i ukinuto je [[Sveto Rimsko Carstvo]].

=== Rat protiv četvrte koalicije ===
{{glavni|Četvrta koalicija}}
U ratu [[Četvrta koalicija|Ratu protiv četvrte koalicije]] ([[1806]]. -[[1807]].) koju su formirale; [[Prusija]], [[Rusko Carstvo]], [[Saksonija]], [[Švedska]] i [[Velika Britanija]]. rat je počeo napadom Prusije na Rajnsku konfederaciju. Napoleon je izveo kontranapad i teško porazio Pruse u [[Bitka kod Jene|Bitci kod Jene]] ([[14. oktobar]] [[1806]].) zatim je njegova ''Grande Armée'' okupirala Prusiju i [[25. oktobra]] [[1806]]. zauzela [[Berlin]]. Zatim je njegova armija krenula preko Istočne Prusije prema ruskoj granici. Nakon jednu neodlučene bitke protiv Rusa u [[Bitka kod Eylaua|Bitci kod Eylaua]] u februaru [[1807]]. [[Francuzi]] su teško su porazili [[Rusko Carstvo|Ruse]] u [[Bitka kod Friedlanda|Bitci kod 
Friedlanda]] [[1807]]. godine. Nakon poraza, [[Rusko Carstvo|ruski]] [[car]] [[Aleksandar I., ruski car|Aleksandar I.]] bio je prisiljen sklopiti [[Tilzitski mir]] u [[jun]]u [[1807]]. i time su završili dvogodišnji krvavi ratovi sa četvrtom koalicijom. 

Prusija se morala odreći pola svoje teritorije, a i Rusija je morala napraviti teritorijalne ustupke, na tim zemljama su ustanovljene [[vazal]]ne tvorevine [[Varšavsko vojvodstvo]] i [[Vestfalska kraljevina]] u kojoj je Napoleon postavio svog brata [[Jérôme Bonaparte|Jérôma]] za kralja.

=== Kontinentalna blokada i Iberijska kampanja ===
Kad je [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] uvidio da nema dovoljno snaga da se suprostavi [[Britanci]]ma na moru, okrenuo se drugoj taktici – potpunoj kontroli Evrope, i izbacivanju Britanaca iz nje, uvođenjem potpune blokade luka <ref name=brit/>i zabrane tragovanja sa britanskim trgovcima (čak i posredno) nadajući se da će tako ekonomski iscrpsti Britaniju i dovesti do rušenja monarhije. <ref name=brit/>
[[Datoteka:Jacques-Louis David, The Coronation of Napoleon.jpg|thumb|left|320px|Krunidba Napoleona za cara]] 
Da bi mu blokada uspjela, ona se trebala rigorozno provoditi u cijeloj Evropi. Od samog početka, [[Portugal]] (stari saveznik [[Engleska|Engleske]]) kršio je blokadu, Napoleon je odlučio disciplinirati Portugalce silom, [[Španjolska|španjolski]] kralj [[Carlos IV. Španjolski|Carlos IV.]] pod pritiskom dozvolio je prolaz francuskih trupa preko [[Španjolska|Španjolske]], i Francuzi su zauzeli [[Lisabon]] [[1807]]. godine. Okupacija sjevera Španjolske dovela je (uz englesku pomoć) do pobune. Kako više nije mogao vladati situacijom Carlos IV. [[Abdikacija|abdicirao]] je u korist svoga sina [[Fernando VII.|Fernanda VII.]] Napoleon je to iskoristio da ih oboje razvlasti i tako se riješi svih Bourbona, i postavi svog brata [[Joseph Bonaparte|Josepha]] za španjolskog kralja [[1808]]. Zbog tog je izbila pobuna u [[Madrid]]u, koju je francuska vojska krvavo ugušila, ali se nakon tog ustanak (uz Britansku pomoć) proširio po cijeloj zemlji. Na početku [[1809]]. činilo se da će brojna francuska vojska uspjeti slomiti ustanike, ali kad je u aprilu [[Austrijsko Carstvo|austrijska]] vojska upala u [[Bavarska|Bavarsku]] nadajući se da će tako okrenuti sve njemačke zemlje protiv Napoleona. Zbog tog se Napoleon morao posvetiti svom starom neprijatelju, i tako prepustiti [[Pirinejski poluotok|Iberijski poluotok]] ustanicima i britanskom ekspedicijskom korpusu Arthura Wellesleya i zajedničkim španjolsko-portugalskim snagama. Njihovi uspjesi ozbiljno su poljuljali dotad neokrnjeni ugled Napoleona kao vojnog stratega.

=== Rat protiv pete koalicije ===
{{glavni|Peta koalicija}}
U ratu [[Peta koalicija|Ratu protiv pete koalicije]] ([[10. april]] - [[14. оktobar]] [[1809]].) koji je počeo upadom austrijske vojske u Bavarsku, Napoleon je ponovno teško porazio [[Habsburg]]ovce [[6. jul]]a [[1809]]. u [[Bitka kod Wagrama|Bitci kod Wagrama]], nakon tog su oni zatražili primirje, koje je sklopljeno [[Mir u Schönbrunnu|Mirom u Schönbrunnu]] ([[14. oktobra]] [[1809]]. Na osnovu tog sporazuma Austrijsko Carstvo moralo je prepustiti velik dio teritorija (83 000 km²) Prvom Francuskom Carstvu, koje je od [[Trst]]a sa [[Hrvatska|Hrvatskom]] južno od [[Sava|Save]], [[Kranjska|Kranjskom]] i dijelom [[Koruška|Koruške]] formiralo [[Ilirske provincije]]. <ref name=brit2>{{cite web
 | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/701329/Treaty-of-Schonbrunn
 | title =''Treaty of Schönbrunn''
 | accessdate = 6. 12. 2011
 | language=engleski
 | publisher=Encyclopædia Britannica
}}</ref>

=== Konsolidacija carstva i zenit Napoleona ===
Unatoč teškim porazima u Portugalu i Španjolskoj [[1810]]. Napoleon je bio na vrhuncu svoje moći. Na nagovor savjetnika rastao se od svoje ljubavi Josephine, koja mu nije mogla roditi dijete, i oženio sa [[Marie-Louise vojvotkinja Parme|Marie-Louise]], kćerkom austrijskog [[car]]a [[Franjo II., car Svetog Rimskog Carstva|Franje II.]], kad mu se u martu [[1811]]. rodio sin, činilo se da je osigurana budućnost carstva. Prvo Francusko Carstvo je tad bilo najveće, unutar njega bile su [[Ilirske pokrajine]], Etruria ([[Toskana]]), dijelovi [[Papinska Država|Papinske države]], [[Holandija]] i neke od njemačkih država uz [[Sjeverno more]]. Carstvo je bilo okruženo prstenom [[vazal]]nih država kojima su vladali članovi Napoleonove porodice; [[Vestfalska kraljevina]] (Jerome Bonaparte), [[Kraljevina Španjolska]] (Joseph Bonaparte), [[Kraljevina Italija (napoleonska)|Kraljevina Italija]] (Eugène de Beauharnais, Josephinin sina, kao podkralj), [[Napuljsko Kraljevstvo]] (Joachim Murat, Napoleonov šogor) i Kneževina Lucca i Piombino (Félix Bacciochi, drugi šogor). Ostale zemlje prstena bile su vezane uz carstvo ugovorima; [[Švicarska Konfederacija]], [[Rajnska konfederacija]] i [[Varšavsko vojvodstvo]], u tom trenutku izgledalo je da je i [[Austrijsko Carstvo]] saveznička zemlja zbog braka sa Marie-Louise.

=== Invazija na Rusiju i slom ===
{{glavni|Napoleonova invazija na Rusiju}}
Znajući da [[Carska Rusija]] bojkotira njegovu blokadu preko luke u [[Sankt Peterburg]] i sumnjajući da planira savez s Engleskom Napoleon je napao Rusiju sa velikom armijom od 450 000 vojnika. U junu [[1812]]. Francuzi su ušli na ruski teritorij i brzo prodirali, jer je ruska vojska uglavnom izbjegavala sukobe i povlačila se paleći sela i ostavljajući pustoš iza sebe. Velika francuska armija našla se u velikim teškoćama sa opskrbom, pa su se počele se širiti bolesti među vojnicima ali i životinjama koje tako velika armija morala imati. Kad je stigao do [[Moskva|Moskve]] Napoleon je već izgubio pola svoje armije, tu pred Moskvom došlo je do jedne od najkrvavijih bitaka toga doba [[Borodinska bitka|Borodinske bitke]], koja je završila bez pobjednika, ali je Napoleon je do te bitke već izgubio polovinu svoje vojske. Rusi su se povukli iz Moskve i zapalili grad, tako da se iscrpljena napoleonova vojska morala povući. Prilikom povlačenja iz Rusije, ruska zima i povremeni gerilski napadi uništili su ''Grande Armée'' od koje je ostalo samo 5000 ljudi. Napoleon se nezavisno od svojih vojnika vratio u Pariz, mobilizirao nove snage i vratio u [[Kraljevina Saska|Saksoniju]].

=== Rat protiv šeste koalicije ===
{{glavni|Šesta koalicija}}
U ratu [[Šesta koalicija|Ratu protiv šeste koalicije]] ([[1812]]. -[[1814]].) u kojoj su bili Austrijsko Carstvo, Prusija, Carska Rusija, Švedska, Velika Britanija'' i nekoliko njemačkih država, Napoleon je [[1813]]. porazio je koalicione snage kod [[Lützen]]a, [[Budišin]]a i [[Dresden]]a, ali je doživio prvi veliki poraz u [[Bitka kod Leipziga|Bitci kod Leipziga]] nakog kojeg su se Francuzi morali povući iz Njemačke. Nakon tog su koalicione snage izvršile invaziju Francuske i prisilili Napoleona da [[Abdikacija|abdicira]]. Protivnici su ga [[1814]]. prognali na otok [[Elba|Elbu]] koji mu je dan na upravu. Na vlast u Francuskoj postavljen je [[Luj XVIII., kralj Francuske|Luj XVIII.]]. iz dinastije [[Burbon]] (brat [[Luj XVI|Luja XVI.]] koji je za vrijeme Revolucije napustio Francusku).

=== Povratak na vlast i 100 posljednjih dana ===
{{glavni|Stotinu dana}}
Napoleon je iskoristio nezadovoljstvo naroda burbonskom vlašću [[Luj XVIII., kralj Francuske|Luja XVIII.]] te se u martu [[1815]]. iskrcao u Francuskoj. Trupe koje su poslane da ga zarobe, okrenule su se protiv kralja i pridružile se Napoleonu tako da je lako preuzeo vlast [[20. mart]]a [[1815]]. Budući da su njegovi protivnici odbili sklopiti mir, odlučio se za napad, ali je poražen u [[Bitka kod Waterlooa|Bitci kod Waterlooa]]. Nakon bitke vratio se u Pariz, rješen da ga brani do posljednjeg čovjeka, ali se podrška koju je dotad imao istopila, zbog tog je abdicirao po drugi put i prenio vlast na svog četverogodišnjeg sina [[Napoleon II. Bonaparte, car Francuske|Napoleona II.]] što je francuski parlament taj put i potvrdio. Zatim je pobjegao u [[Rochefort]] (željevši pobjeći u Ameriku) ali se poslije puno peripetija na kraju morao predati kapetanu britanskog bojnog broda [[Bellerophon]]. Britanci su ga prognali na usamljeni otočić [[Sveta Helena (otok)|Svetu Helenu]] u [[Atlantik|Atlantskom oceanu]] gdje je i umro.

== Karakteristike i ostavština carstva ==
Na svom vrhuncu 1812. godine, prije napada na Rusiju, Francusko Carstvo je imalo 130 [[departman]]a sa 44 milijuna ljudi i veliku armiju od 600 000 vojnika. Sudbina Carstva bila je usko povezana sa sudbinom vojske čije su pobjede pronosile temeljne ideje [[Francuska revolucija|Francuske revolucije]] o bratstvu, jednakosti i slobodi po Evropi i rušile feudalni evropski poredak svugdje gdje je prošla Francuska vojska. Uvođenje [[Code Napoleon|Napoleonovog kodeksa (civilnog prava)]] diljem kontinenta po kojem su građani po prvi put bili makar formalno pred zakonom jednaki<ref name=brit3>{{cite web
 | url =http://www.britannica.com/EBchecked/topic/283131/Illyrian-Provinces
 | title =''Illyrian Provinces''
 | accessdate = 6. 12. 2011
 | language=engleski
 | publisher=Encyclopædia Britannica
}}</ref> ostavilo je dubokog traga u svim pravnim sistemima nakon toga.

== Bilješke ==
{{izvori}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|First French Empire}}
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/402943/Napoleon-I/16220/Founding-the-empire ''Founding the empire'', sa portala Encyclopædia Britannica] {{en icon}}

[[Kategorija:Prvo Francusko Carstvo| ]]
[[Kategorija:Historija Francuske po periodima]]
[[Kategorija:Bivša carstva]]
[[Kategorija:Bivše države u Evropi]]