Izvorni kod stranice Operacija Frühlingserwachen (1944)

::''Za istoimenu operaciju vidi [[Operacija Frühlingserwachen (1945)]]''
{{Infokutija vojni sukob
|sukob= <span style="font-size: medium;">'''Operacija Frilingservahen ({{jez-nem|Frühlingserwachen}}), aprila 1944'''
|deo= [[Drugi svjetski rat|Drugog svetskog rata]]
|slika=
|opis_slike = 
|datum =  [[9. 4.|9. april]]-[[5. 5.|5. maj]] [[1944]].
|mesto= [[Crna Gora]] i [[Sandžak]]
|uzrok= 
|teritorija= 
|rezultat= [[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|40px]] Pobeda [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]
|strana1 = [[Datoteka:Flag of SFR Yugoslavia.svg|40px]] [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije]]
|strana2 = [[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|40px]] Nemački [[Wehrmacht|Vermaht]]<br />[[Datoteka:Chetniks Flag.svg|40px]] [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] 
|jedinice1 = [[37. sandžačka divizija NOVJ]]<br />[[Treća udarna divizija NOVJ]]<br />delovi [[Divizija Garibaldi (NOVJ)|divizije Garibaldi]]
|jedinice2 = delovi [[181. brdska divizija (nemačka)|181. brdske divizije]]<br />[[Divizija Brandenburg|2. puk Brandenburg]]<br />5. policijski puk<br />[[Legija Krempler]]<br />[[I mileševski korpus JVuO]]<br />[[II mileševski korpus JVuO]]<br />[[Limski korpus JVuO]]<br />Andrijevičska brigada JVuO<br />Kolašinska brigada JVuO<br />Četnička grupa "Jug" majora Lašića<br />5. puk [[SDK (razvrstavanje)|SDK]]<br />
manje formacije četnika i muslimanske milicije
|zapovednik1= '''General [[Peko Dapčević]]''', komandant [[Drugi udarni korpus NOVJ|Drugog udarnog korpusa NOVJ]]<br />
|zapovednik2= General '''Gustav Fen''' ({{jez-nem|Gustav Fehn}}), komandant [[21. brdski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]]<br />major [[Pavle Đurišić]]
|snaga1=5.500
|snaga2 = oko 7.000 na severnom sektoru, oko 2.500 na južnom
|gubici1=
|gubici2=
|gubici3 = }}
'''Operacija Buđenje proljeća''' ({{jez-nem|Frühlingserwachen}}) je bila osovinska operacija u Crnoj Gori i [[Sandžak]]u aprila [[1944]].

Usled prelaska [[Druga proleterska divizija NOVJ|2.]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|5. divizije NOVJ]] u [[Srbija|Srbiju]] sredinom marta [[1944]], snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] u [[Sandžak]]u su oslabljene. Nemačko-četničke snage pokušale su da iskoriste ovo slabljenje, zauzmu oblast između [[Lim (rijeka)|Lima]] i [[Tara (rijeka)|Tare]], i uspostave vezu između [[Podgorica|Podgorice]] i [[Prijepolje|Prijepolja]] preko [[Kolašin]]a. Pošto je nemački [[21. brdski korpus (nemački)|21. brdski korpus]] raspolagao nedovoljnim snagama, oni su učestvovali uglavnom oklopnim i motorizovanim delovima, dok su snage [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] pod komandom [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] predstavljale glavninu pešadije.

Napad je počeo [[9. 4.|9. aprila]] [[1944]]. iz [[Pljevlja|Pljevalja]] prema jugu. [[11. 4.|11. aprila]] nastupila je iz [[Brodarevo|Brodareva]] prema [[Bijelo Polje|Bijelom Polju]] nemačka motorizovana kolona uz podršku četnika. Ove snage zauzele su [[Bijelo Polje]] [[12. 4.|12. aprila]] i nastavile napredovanje prema [[Mojkovac|Mojkovcu]]. Iskoristivši ovaj prodor, četnici su [[13. 4.|13. aprila]] zauzeli [[Berane]].

Do [[16. 4.|16. aprila]] snage [[37. divizija NOVJ|37. divizije NOVJ]] potisnute su preko [[Tara (rijeka)|Tare]] od [[Mojkovac|Mojkovca]] nizvodno. Tu je zaustavljeno nastupanje Njemaca i četnika, izvršeno sređivanje i uz pomoć pojačanja [[17. 4.|17. aprila]] započet protivnapad. Nakon početnih uspeha, napredovanje je kompromitovano prodorom četničkih kolona u pozadinu levog krila, pa je štab korpusa naredio povlačenje tokom noći 18/19. aprila, levim krilom na levu obalu [[Tara (rijeka)|Tare]], a desnim na masiv [[Bjelasica|Bjelasice]].

Na južnom pravcu ofanziva je počela [[14. 4.|14. aprila]] nastupanjem delova [[181. brdska divizija (nemačka)|181. nemačke divizije]] i četnika iz Podgorice prema Bioču. Posle višednevnih borbi, [[Deveta crnogorska brigada NOVJ|9. crnogorska brigada]] uspela je da blokira ovaj napad [[19. 4.|19. aprila]], što je omogućilo prebacivanje glavnine [[Treća udarna divizija NOVJ|3. divizije]] prema [[Mojkovac|Mojkovcu]] radi protivudara.

Novim protivudarom koji je počeo [[23|23. april]]/[[24. 4.|24. aprila]] razbijena je nemačko-četnička odbrana. Ovaj uspeh razvijen je u protivofanzivu, u kojoj su ponovo zauzeti [[Bijelo Polje]] (29. aprila) i [[Berane]] ([[5. 5.|5. maja]]), a takođe je zauzeto i [[Brodarevo]] [[5. 5.|5. maja]].

== Opšti okvir ==

Od početka [[1944]]. [[Vrhovni štab NOVJ]] nastojao je iz vojnih i političkih razloga da ojača svoje snage u Srbiji, kako jačanjem lokalnih jedinica, tako i prodorom iz [[Sandžak]]a. Ova nastojanja podržavala je saveznička Komanda Mediterana, veoma zainteresovana za blokiranje komunikacija kroz [[Srbija|Srbiju]]. S druge strane, nemačka [[Komanda Jugoistoka]] nastojala je iz vojnih razloga da to po svaku cenu spreči, kao i štab [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]], iz vojnih i političkih razloga.

Prvi ozbiljan pokušaj prodora iz [[Sandžak]]a bio je prodor [[Druga proleterska divizija NOVJ|2.]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|5. divizije NOVJ]] od marta do maja [[1944]]. Tim povodom štabovi [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] u [[Srbija|Srbiji]] uspostavili su kontakte sa nemačkim Vojnoupravnim komandantom Jugoistoka radi taktičke saradnje. Na teritoriji [[Sandžak]]a i [[Crna Gora|Crne Gore]], već tokom jeseni [[1943]]. uspostavljena je bliska saradnja Nemaca i [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]]. Kao protivmeru povodom prodora [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] u [[Srbija|Srbiju]], štabovi [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] i [[21. brdski armijski korpus (nemački)|21. nemačkog korpusa]] razradili su plan ofanzive u [[Sandžak]]u i [[Crna Gora|Crnoj Gori]], da bi iskoristili slabljenje snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] na tom terenu. Ova ofanziva planirana je i pokrenuta na inicijativu [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]], pošto Nemci u tom periodu nisu imali raspoloživih snaga za zahtevnije operacije.

{{izdvojeni citat|181. peš. divizija
Pred.: Operacija »Frilingservahen«
1.) Niže navedeni plan majora Đurišića za sprovođenje operacije »Frilingservahen« na znanje:
Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac (16 km ssi. Kolašin).
Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac - Kolašin...<ref>[https://www.znaci.org/NARA/T316.php?broj=364&rec=314&roll=663 Telegrafsko obaveštenje komande 21. brdskog armijskog korpusa od 8. aprila 1944. štabu 181. pešadijske divizije o zajedničkom nemačko-četničkom planu za operaciju Frilingservahen], National Archive Washington reference: T314, roll 663, frame 357. [https://www.znaci.org/zb/4.php?broj=182&vol=12&bk=4 Prevod u Zborniku NOR-a XII/4, dokument 85]</ref>}}

Neposredni cilj ove operacije bio je: najpre ovladati dolinom [[Lim (rijeka)|Lima]], zatim prodreti ka [[Kolašin]]u i spojiti se sa snagama koje će napadati iz [[Podgorica|Podgorice]]; na taj način razdvojiti [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. korpus NOVJ]] i prebaciti ga na planinski masiv [[Sinjajevina|Sinjajevine]] i [[Durmitor]]a. Time bi bile osvojene strateške pozicije u važnoj oblasti, uništena baza za koncentraciju snaga [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] za prodor u [[Srbija|Srbiju]], a snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] u [[Srbija|Srbiji]] bile još više operativno izolovane. To bi takođe znatno ojačalo poljuljane pozicije [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|JVuO]] i [[Jugoslovenska vojska u otadžbini|Ravnogorskog pokreta]] u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u.

[[Pavle Đurišić]] je javno i otvoreno sarađivao sa Nemcima. Prema rečima dr Vučete Redžića, istoričara neskriveno naklonjenog četnicima i Đurišićevog velikog poštovaoca, on je to radio jer je smatrao da su Nemci manje zlo od komunista.

{{izdvojeni citat|Uz podršku Nemaca, četnici su se od kraja 1943. godine i dalje borili protiv komunista. Apelovali su na objedinjavanje naroda, jer se pojedine pokrajine same nisu mogle odbraniti od komunista. Izvodili su napade na komunističke jedinice s leđa, čak i onda kad su one napadale okupatorske garnizone i bez milosti uništavali simpatizere i jatake komunista, jer, "kad ne budu imali simpatizere neće moći opstati"...

Sadejstvo crnogorskih četnika s Nemcima bilo je otvoreno. "Bili smo prinuđeni da se nađemo zajedno sa okupatorom u borbi protiv najvećeg neprijatelja našeg naroda - komunista", govorili su. "Mi okupatora ne volimo, niti mu mislimo dobro, ali nije časno dok s njim sarađujemo da mu spremamo nož u leđa".

Pavle Đurišić, koji je posle pogibije majora Đorđija Lašića postao glavni organizator četničkih snaga u Crnoj Gori je svoje sadejstvo s Nemcima, pred svoju i svoga naroda smrtnu opasnost, vršio javno i svesno. Zbog toga se nije plašio nikoga. Sretao se sa Nemcima bez ustezanja, u svako doba dana i noći. Primao ih je kod sebe u Štab, odlazio u njihove štabove i razgovarao sa njima kadgod je to iziskivala kakva potreba. Narod je znao da njegov hrabri vojvoda ne voli okupatora i ne želi mu ništa dobro. Znao je da se on ne sastaje s Nemcima od volje, niti da bi im služio, već od ljute nevolje, pred gorim i ostrašćenim zlom - komunistima. Znali su to i komunisti, ali im to nije smetalo da ga još žešće napadaju.<ref>Dr Vučeta Redžić: GRAĐANSKI RAT U CRNOJ GORI, knjiga 2, str. 249-250.</ref>}}

U ovim borbama je, prema Ratku Parežaninu, ministru u [[Milan Nedić|Nedićevoj]] vladi, učestvovao i 2. bataljon 5. puka [[Srpski dobrovoljački SS korpus|Srpskog dobrovoljačkog korpusa]], koji je pod komandom kapetana Olćana u januaru [[1944]]. prešao u Crnu Goru, a od njegova 893 borca samo se oko 350 vratilo u Srbiju, dok su ostali izginuli u borbama protiv partizana.<ref>Ratko Parežanin: MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Minhen 1974, str. 101.</ref>

== Nastupanje Nemaca i četnika ==

Prema nemačkom planu, glavni napadni cilj u prvoj fazi bio je [[Mojkovac]]. Prema njemu je trebalo nastupati koncentrično sa četiri pravca - od [[Pešter]]a, [[Brodarevo|Brodareva]], Kamene Gore i [[Pljevlja|Pljevalja]]. Napadne snage brojale su prema nemačkim podacima ukupno oko 4.300 ljudi, dok Đurišićev štab navodi 5.522 samo vlastitih trupa.<ref>Pregled brojnog stanja Đurišićevih snaga od 13. aprila 1944, u Arhivu Vojnoistorijskog instituta (Arhiv vojske), Ča, kutija 138, reg. br.26/2 (CG-V-1076), objavljeno u [https://www.znaci.org/zb/4.php?broj=500&vol=14&bk=3 Zborniku NOR-a, XIV/4, dok. 116]</ref> Na glavnom napadnom pravcu taktičko komandovanje povereno je [[Pavle Đurišić|Đurišiću]]. Nakon vremena potrebnog za organizovanje snaga, trebalo je da u napad stupi četnička grupa iz [[Podgorica|Podgorice]] takođe ojačana nemačkim delovima.

Na pravcima napada nalazile su se jedinice [[37. sandžačka divizija NOVJ|37. sandžačke divizije]]: Od Čelebića do Maoča nalazila se [[4. sandžačka brigada NOVJ|4. sandžačka brigada]], od Maoča do [[Bijelo Polje|Bijelog Polja]] nalazila se [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterska brigada]], a [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8. crnogorska brigada]] nalazila se između [[Berane|Berana]] i [[Bijelo Polje|Bijelog Polja]]. Ove tri brigade imale su ukupno oko 2.500 boraca.

Početak napada predviđen je za 10. april.

Već [[10. 4.|10. aprila]], na Pljevaljskom pravcu, poginuo je komandant Pljevaljske brigade JVuO poručnik Jovan Jelovac. Tokom borbi [[10. 4.|10.]] i [[11. 4.|11. aprila]] napadač nije postigao odlučujući uspeh.

[[12. 4.|12. aprila]] ujutro grupacija koja je nastupala iz pravca [[Brodarevo]] krenula je unirgično u napad putem, a delovi Beranske četničke brigade uspeli su da između položaja [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterske]] i [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8. crnogorske brigade]] prodru preko Graba, Kičave i Lise prema [[Tomaševo|Šahovićima]] i reci [[Ljuboviđa (reka)|Ljuboviđi]]. Jedinice [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] prinuđene su da do kraja dana evakuišu [[Bijelo Polje]], a dva bataljona (1. i 4.) [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8 crnogorske brigade]] zauzimanjem [[Bijelo Polje|Bijelog Polja]] i prodorom četnika u pravcu [[Tomaševo|Šahovića]] bili su opkoljeni kod Modrog Dola. Za vreme probijanja oba bataljona su pretrpela veće gubitke i izgubila su jedan teški minobacač i nešto automatskog oružja.<ref>Peko Dapčević: DRUGI UDARNI KORPUS, str. 170.</ref> Ovaj ispad odbrane 37. divizije iskoristile su četničke snage na levom krilu, pa su 13. aprila zaposele i Berane. Đurišićev štab izdao je saopštenje povodom ovih borbi.<ref>Saopštenje Đurišićevog štaba od 12. aprila 1944. u Arhivu Vojnoistorijskog instituta (Arhiv vojske), Ča, kutija 138, reg. br.26/2 (CG-V-1076). - https://www.znaci.org/00001/4_14_3_114.htm</ref>

Nakon ovih neuspeha i teške situacije u kojoj su se jedinice našle, štab 2. korpusa naredio je izvlačenje jedinica na levu obalu [[Tara (rijeka)|Tare]] i na obronke [[Bjelasica|Bjelasice]] radi sređivanja. [[14. 4.|14. aprila]] Nemci i četnici izbili su na [[Tara (rijeka)|Taru]], a 16. aprila ovladali su [[Mojkovac|Mojkovcem]], pripremajući se za napad prema [[Kolašin]]u.

Napad sa juga, iz pravca [[Podgorica|Podgorice]] prema [[Kolašin]]u, napad je kasnio usled zauzetosti nemačkih i četničkih snaga borbama u oblasti Čeva protiv [[Primorska operativna grupa NOVJ|Primorske operativne grupe NOVJ]]. Napad je konačno počeo [[14. 4.|14. aprila]], a u njema je, pored četnika i Nemaca, učestvovala i jedna legija italijanskih fašista. Nakon početnog napredovanja, ovaj napad je na teškom terenu izgubio zamah.

== Prvi protivnapad Drugog udarnog korpusa NOVJ ==

Prelaskom na levu stranu [[Tara (rijeka)|Tare]] jedinice [[37. sandžačka divizija NOVJ|37. divizije]] su se postavile od [[Mojkovac|Mojkovca]] do Levertare, sa zadatkom da po svaku cenu spreče prelaz neprijatelja preko reke. Štab [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. udarnog korpusa]] uputio je [[15. 4.|15. aprila]] u pomoć [[37. sandžačka divizija NOVJ|37. diviziji]] tri bataljona [[Peta proleterska crnogorska brigada|5. proleterske]] i jedan bataljon [[Deveta crnogorska brigada NOVJ|9. crnogorske brigade]].

Štab [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. udarnog korpusa]] izdao je 16. aprila zapovest za opšti napad na sektoru [[Mojkovac|Mojkovca]]. Prema toj zapovesti napad je otpočeo u 16. aprila 21 čas sa dve kolone. Desnu kolonu činila su dva bataljona [[Peta proleterska crnogorska brigada|5.]] i jedan bataljon [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8. crnogorske brigade]], a leve dva bataljona iz [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8.]] i po jedan bataljon iz [[Peta proleterska crnogorska brigada|5. proleterske]] i [[Deveta crnogorska brigada NOVJ|9. crnogorske brigade]]. Trećoj proleterskoj brigadi je bilo naređeno da sadejstvuje levoj koloni, a [[Četvrta sandžačka brigada NOVJ|4. sandžačkoj]] da ofanzivno dejstvuje u pravcu [[Pljevlja|Pljevalja]] i po svaku cenu spreči prodor neprijatelja sa te strane.

Četvrta sandžačka brigada je prebacila svoja dva bataljona na desnu stranu [[Tara (rijeka)|Tare]] i sna su nastupala u pravcu Vaškova i Barica. Treća brigada je prešla [[Tara (rijeka)|Taru]] preko mosta na Đavoljim lazima. Njena dva bataljona su nastupala preko Prošćenja prema Ceru, a druga dva u pravcu Burenja. Desna kolona vodila je borbu u toku cele noći na liniji Medeno guvno - Brskovo - Mučnica i Razvršje. Nakon potiskivanja branilaca sa tih položaja, kolona je ovladala Mojkovcem, čime je omogućen je prelaz preko mosta u [[Mojkovac|Mojkovcu]] jedinicama leve napadne kolone. Jedinice desne i leve kolone su u toku noći [[16. 4.|16]]/[[17. 4.|17.]] i dana [[17. 4.|17. aprila]] napredovale do reke [[Ljuboviđa (reka)|Ljuboviđe]] i u pravcu Rakite i Majstorovine.

U toku dana [[17. 4.|17.]] i [[18. 4.|18. aprila]] došlo je do neizvesne borbe delova obe napadne grupe sa četničko-nemačkom manevarskom grupom od oko 1500 ljudi sa nekoliko minobacača i jednim brdskim topom. Ova četničko-nemačka grupa uspela je da iz Ravne Rijeke i Majstorovine bočnim napadom potisne i ugrozi snage [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. Ove snage su u toku 18. aprila izvršile kontranapad i ponovo potisle četnike i Nemce i zauzele položaje izgubljene prethodnog dana.<ref>Peko Dapčević: DRUGI UDARNI KORPUS, str. 171.</ref>

Dva bataljona [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterske brigade]] napala su [[17. 4.|17. aprila]] u 2 časa četnike predvođene Bećirom Tomovićem na liniji Siga - Lepenac i brzo ih proterali prema Ceru. Toga dana jedinice [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterske brigade]] su izbile na Burenj, a zatim i na Cer, odakle su nastavile gonjenje neprijatelja u pravcu [[Tomaševo|Šahovića]]. Dva bataljona [[Četvrta sandžačka brigada NOVJ|4. sandžačke brigade]] takođe su napala [[17. 4.|17. aprila]] četnike na položajima Razvršja, Zabrđa i Žari.

Na osnovu ovih uspeha, štab [[37. sandžačka divizija NOVJ|37. divizije]] izdao je zapovest [[18. 4.|18. aprila]] o daljem gonjenju neprijatelja. Međutim, u toku dana ispošio se snažan pritisak na delove 4. sandžačke brigade, pa je ona ponovo odbačena na levu obalu Tare. Snažan pritisak na levu napadnu grupu onemogućio je dalje razvijanje napada i ugrozio dostignute pozicije. Zbog toga je štab korpusa [[18. 4.|18. aprila]] u 17 časova naredio obustavljanje napada i izvlačenje na polazne položaje.

Snage [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. udarnog korpusa]] u oblasti [[Mojkovac|Mojkovca]] [[19. 4.|19. aprila]] prešle su u odbranu.

== Drugi protivnapad Drugog udarnog korpusa NOVJ ==

Štab [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. korpusa]] predložio je [[Vrhovni štab NOVJ|Vrhovnom štabu]] da se hitno orijentišu [[Druga proleterska divizija NOVJ|2.]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|5. divizija]] sa severa u pravcu [[Pljevlja|Pljevalja]] i [[Prijepolje|Prijepolja]], a da se 27. divizija 3. korpusa orijentiše u iz istočne Bosne u pravcu Foče, radi udara u pozadinu snaga koje su vršile pritisak na 2. korpus. Vrhovni štab nije prihvatio predlog u vezi sa [[Druga proleterska divizija NOVJ|2.]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|5. divizijom]], a u vezi sa 27. divizijom predlog je prihvaćen. Zbog pojave [[27. istočnobosanska divizija NOVJ|27. divizije]] prema Boljagaićima i [[Čelebić]]u, neki nemački delovi upućeni su sa prostora [[Bijelo Polje]] - [[Mojkovac]] u pravcu Pljevalja.

Pošto je uspešno blokirao nemačko-četnički napad od [[Podgorica|Podgorice]] na sever, štab [[Drugi udarni korpus NOVJ korpusa|2. korpusa]] prebacio je glavninu [[Treća udarna divizija NOVJ|3. divizije]] prema [[Mojkovac|Mojkovcu]]. Ova dva činioca omogućila su štabu [[Drugi udarni korpus NOVJ|2. korpusa]] da pripremi je novi, znatno uspešniji protivnapad. Od velikog značaja bila je i popuna opremom i municijom. Na zahtev štaba korpusa preko oficira za vezu pri štabu, saveznički avioni u međuvremenu su padobranpma dostavili znatnu količinu opreme u [[Kolašin]].

Prema zapovesti štaba korpusa, snage za napad formirane su u dve kolone:
* Desnu kolonu: sačinjavale su [[Peta proleterska crnogorska udarna brigada|5.]] i dva bataljona [[Sedma crnogorska omladinska brigada NOVJ|7. crnogorske brigade]] pod komandom komandanta [[Treća udarna divizija NOVJ|3. divizije]] Radovana Vukanovića. Njen osnovni zadatak desne kolone je bio da odbaci neprijatelja na pravcu: Pržište - [[Slijepač Most]] i oslobodi [[Bijelo Polje]].
* Desnu kolonu: sačinjavale su [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. sandžačka]], [[Osma crnogorskabrigada NOVJ|8. crnogorska]] i dva bataljona [[Divizija Garibaldi (NOVJ)|1. brigade "Garibaldi"]] pod komandom komandanta [[37. sandžačka divizija NOVJ|37. divizije]] Žarka Vidovića. Zadatak ove kolone bio je napad pravcem [[Mojkovac]] - Lepence -Cer i prodor delom snaga u zaleđe Bijelog Bolja, na put prema Brodarevu, a drugim delom odbacivanje neprijatelja prema Pljevljima. Ovoj kolini sadejstvovala je 4. sandžačka brigada sa bataljonom Durmitorskog odreda i jednim italijanskim bataljonom napadom preko [[Tara (rijeka)|Tare]], od [[Đurđevića Tara|Đurđevića Tare]] prema [[Pljevlja|Pljevljima]].

Nastupanje je počelo tokom noći [[23. 4.|23]]/[[24. 4.|24. aprila]].

Jedinice desne kolone su tokom prve noći savladale otpor kombinovanih nemačko-četničkih snaga i probile prvu liniju odbrane. Energičnim napredovanjem tokom sledećeg dana, dva bataljona [[Peta proleterska crnogorska udarna brigada|5. proleterske]] izbila su na reku Ljuboviđu kod sela Pala, uveče prešla reku i nastavila nastupanje. Pošto je ovim ugrožen nemačko-četnički položaj kod [[Slijepač Most]]a, one su prisiljene na povlačenje pod pritiskom nastupajućih ostalih delova desne kolone [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]].

Leva kolona takođe je imala uspeha, izbacivši protivnike iz [[Mojkovac|Mojkovca]] i napredujući levo od puta [[Mojkovac]] - [[Bijelo Polje]]. Izbivši pred [[Bijelo Polje]], desna kolona uz pomoć dva bataljona [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8. crnogorske brigade]] iz leve kolone, izvršila je tokom noći [[26. 4.|26]]/[[27. 4.|27. aprila]] napad na grad. Napad nije bio pripremljen, jedinice leve kolone nisu još bile dostigle potrebne pozicije na putu Bijelo Polje - Brodarevo, tako da se završio neuspehom.

Tokom sledeća dva dana kombinovane nemačko-četničke snage vršile su ispade iz [[Bijelo Polje|Bijelog Polja]] uz pomoć tenkova radi rasterećenja. Na ovaj način uspele su da maskiraju svoje izvlačenje i izbegnu odsecanje. Nakon njihovog povlačenja, [[29. 4.|29. aprila]] [[Peta proleterska crnogorska udarna brigada|5.]] i [[Sedma crnogorska omladinska brigada NOVJ|7. crnogorska brigada]] ušle su u [[Bijelo Polje]].

Nakon zauzimanja [[Bijelo Polje|Bijelog Polja]], 3. i [[Četvrta sandžačka brigada NOVJ|4. sandžačka brigada]] nastavile su prodor prema [[Pljevlja|Pljevljima]], a [[Osma crnogorska brigada NOVJ|8. crnogorska]] sadejstvovala je nastupanju niz limsku dolinu. Prema naređenju štaba [[Treća udarna divizija NOVJ|3. divizije]] [[Peta proleterska crnogorska udarna brigada|5. proleterska]] je sadva bataljona nastavila nastupanje levom obalom [[Lim (rijeka)|Lima]] prema [[Brodarevo|Brodarevu]], jedan je nastupao desnom obalom, a jedan je upućen prema Pešteru i [[Sjenica|Sjenici]]. Dva bataljona 7. crnogorske upućena su prema Beranama, potiskujući jake četničke snage u povlačenju.<ref>Zbornik NOR-a, om. III, knjiga 7, dokument 217 -: naređenje štaba 3 divizije od 29. IV, Arhiv Vojnoistorijskog instituta, k. 754, reg. br. 27/4: dnevnik komandanta 3. divizije.</ref>

Prilikom napada na Brodarevo, ponovio se sličan scenario kao prilikon napada na [[Bijelo Polje]]. Dva bataljona [[Peta proleterska crnogorska udarna brigada|5. proleterske]], nastupajući levom obalom [[Lim (rijeka)|Lima]], podišli su [[2. 5.|2. maja]] Brodarevu, i tokom noći [[2. 5.|2]]/[[3. 5.|3. maja]] napadom izbacili Nemce i muslimansku miliciju iz mesta. Međutim, pošto delovi 8. crnogorske brigade nisu stigli da zatvore komunikaciju [[Prijepolje]] - [[Brodarevo]], usledio je tokom 3. maja protivnapad nemačkih oklopnih snaga iz Prijepolja, koje su istog dana ponovo ovladale mestom.

Kad je tokom [[4. 5.|4. maja]] [[Sedma crnogorska omladinska brigada NOVJ|7. crnogorska]] konačno uspela da zatvori put [[Prijepolje]] - [[Brodarevo]], to je omogućilo izvođenje tokom sledeće noći uspešnog napada za oslobađanje ovog mesta.

Pošto je objedinio komandu nad celom brigadom i jedinicama Komskog odreda i prikupio podatke o protivniku (četnicima) i njihovom rasporedu u [[Berane|Beranama]] i dolini [[Lim (rijeka)|Lima]], prema [[Andrijevica|Andrijevici]], štab [[Sedma crnogorska omladinska brigada NOVJ|7. crnogorske brigade]] izdao je [[4. 5.|4. maja]] zapovest za napad.<ref>Zbornik NOR-a, om. III, knjiga 7, dokument 228: zapovest štaba 7. brigade od 4. V 1944</ref>

Nastupajući u tri kolone, jedinice brigade i teritorijalni bataljoni tokom noći [[4. 5.|4]]/[[5. 5.|5. maja]] izbacili su četnike iz [[Berane|Berana]] i ponovo ovladale ovim gradom.

[[Četvrta sandžačka brigada NOVJ|Četvrta sandžačka]] sa potčinjenim jedinicama uz mnogo napora priručnim sredstvima prebacila se tokom [[24. 4.|24.]] i [[25. 4.|25. aprila]] sa leve na desnu obalu [[Tara (rijeka)|Tare]] i potisnula četničke i nemačke snage iz [[Kosanica|Kosanice]], nastupajući dalje prema [[Pljevlja|Pljevljima]]. Nemci su se suprotstavili povremenim brzim protivnapadima napadnih oklopnih grupa sa četničlkom pešadijom u cilju uzmemiravanja i odbacivanja od grada.

[[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterska brigada]] nastupala je preko Kovrena i Graba. U oštrim borbama protiv kombinovane grupe Nemaca i muslimanske milicije, protivnik je odbačen prema Biovu Grobu. U tim borbama između ostalih poginuo je i lokalni vođa muslimanske milicije Husein Rovčanin, a iz [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterske]] komandant 2. bataljona Savo Cvijović.<ref>Treća sandžačka brigada, Sjećanja boraca, knjiga 3 - Josif Strunjaš: POGIBIJA KOMANDANTA 2. BATALjONA SAVA CVIJOVIĆA, strana 439-441</ref>

[[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterska]] izbila je sa tri bataljona noću [[1. 5.|1]]/[[2. 5.|2. maja]] na Vukovo Brdo, gde se nalazila Mileševska četnička brigada. Po lošem vremenu i uz slabu vidljivost bataljoni su izvršili obuhvatni napad. Tom prilikom naneti su četnicima teški gubici od 82 poginula, 30 ranjenih i 4 zarobljena. Među poginulima se nalazio i zamenik komandanta brigade poručnik Jovan Šaranović. [[Pavle Đurišić]], koji je sa štabom boravio kod ove brigade, spasio se bekstvom.<ref>Sandžak u NOB-u, priredio Mirko Ćuković, strana 485.</ref> Nakon ovog uspeha, [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterska]] izbila je na važnu komunikaciju [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]].

Nemačko-četnički protivnapad iz [[Pljevlja|Pljevalja]] usledio je [[7. 5.|7. maja]]. Na severnom krilu, nemačka formacija bataljonske jačine uspela je sa pridodatim četnicima da se privuče jedinicama [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. sandžačke]] na jurišno odstojanje, i da ih jurišom potisne prema selu Kamena Gora. Južna formacija, sastavljena od četnika sa manjim brojem Nemaca, u okolini sela Kozice nije imala uspeha.

Tokom noći [[8. 5.|8]]/[[9. 5.|9. maja]] [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterska brigada]] izvršila je po teškom strmom i šumovitom terenu protivnapad na Nemce koji su uspostavili utvrđene položaje za zaštitu komunikacije. Napad je uspeo, ali uz značajne gubitke. Između ostalih, poginuli su komandant 1. bataljona [[Treća proleterska (sandžačka) brigada|3. proleterske]] Radomir Rakočević (proglašen za [[Orden narodnog heroja|narodnog heroja]] 1953.) i zamenik komandanta istog bataljona Andrija Rvović.<ref>Treća sandžačka brigada, Sjećanja boraca, knjiga 3 - Velimir Potežica - Leko: NA POPRIŠTU KAMENE GOREM str. 217-219.</ref><ref>Treća sandžačka brigada, Sjećanja boraca, knjiga 2 - Drago Lučić: NA VRLETIMA KAMENE GOREM str. 206-209.</ref><ref>Izveštaj štaba Treće proleterske (sandžačke) brigade, Treća sandžačka brigada, Sjećanja boraca, knjiga 2, str. 211-212.</ref>

Na taj način su protivofanzivom [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]] poništeni svi dobici koje su nemačke i četničke snage ostvarile aprilskom ofanzivom, uz izvesno popravljanje pozicija [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]].

== Izvori ==
{{izvori|2}}

== Vanjske veze ==
* [https://www.znaci.org/00001/4_12_4_41.htm Obaveštenje Komande 21. brdskog armijskog korpusa od 8. aprila 1944. Štabu 181. pešadijske divizije o zajedničkom nemačko-četničkom planu za operaciju »Frilingservahen«]

{{Drugi svjetski rat u Jugoslaviji}}

[[Kategorija:NOB u 1944.]]
[[Kategorija:Bitke Drugog svjetskog rata na jugoslavenskom ratištu]]
[[Kategorija:Borbe između NOVJ i JVUO]]
[[Kategorija:Zajedničke borbe JVUO i Nemaca]]
[[Kategorija:Jugoslovenska vojska u otadžbini]]
[[Kategorija:Crna Gora u Narodnooslobodilačkoj borbi]]
[[Kategorija:Osovinske operacije u Jugoslaviji]]