Nepokretna kulturna dobra u Srbiji

Nepokretna kulturna dobra u Srbiji su klasifikovana i zaštićena dobra definisana zakonom (Zakon o kulturnim dobrima, čl. 19-22) koja su od opšteg interesa za Republiku Srbiju. U sklopu sistema državne zaštite kulturnih dobara u Srbiji, nepokretna kulturna dobra su definisana kao prva od dve osnovne kategorije, dok drugu kategoriju predstavljaju pokretna kulturna dobra.

Kategorizacija po značaju

U zavisnosti od značaja, nepokretna kulturna dobra se razvrstavaju u tri zakonom definisane kategorije:

• nepokretna kulturna dobra od izuzetnog značaja,
• nepokretna kulturna dobra od velikog značaja i
• zaštićena nepokretna kulturna dobra.

Kategorizacija po vrsti

Nepokretna kulturna dobra u Srbiji se po slovu zakona dele na četiri osnovne vrste:

• Spomenici kulture su građevinsko-arhitektonski objekti od posebnog kulturnog ili istorijskog značaja, kao i njegovih graditeljskih celina, objekata narodnog graditeljstva, drugih nepokretnih objekata, delova objekta i celine sa svojstvima vezanim za određenu sredinu, dela monumentalnog i dekorativnog slikarstva, vajarstva, primenjenih umetnosti i tehničke kulture, kao i drugih pokretnih stvar u njima od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

• Prostorno kulturno-istorijske celine su urbana ili ruralna naselja ili njihovi delovi, odnosno prostori s više nepokretnih kulturnih dobara od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

• Arheološka nalazišta su delovi zemljišta ili površina pod vodom koje sadrže ostatke građevina i drugih nepokretnih objekata, grobnih i drugih nalaza, kao i pokretne predmete iz ranijih istorijskih doba, a od posebnog su kulturnog i istorijskog značaja.

• Znamenita mesta je prostor vezan za događaje od posebnog značaja za istoriju, područja s izraženim elementima prirodnih i radom stvorenih vrednosti kao jedinstvenih celina, kao i spomen grobova ili groblja i drugih spomen obeležja koja su podignuta radi trajnog očuvanja uspomene na značajne događaje, ličnosti i mesta iz nacionalne istorije (memorijali), od posebnog kulturnog i istorijskog značaja.

Centralni registar nepokretnih kulturnih dobara u Srbiji

U centralnom registru, koji se vodi pri Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture, trenutno je upisano 2.536 nepokretnih kulturnih dobara, od toga 2.192 spomenika kulture, 77 prostorno kulturno-istorijskih celina, 191 arheoloških nalazišta i 77 znamenitih mesta.

Kategorisanih nepokretnih kulturnih dobara ima 782 od čega 200 od izuzetnog značaja a 582 od velikog značaja. Među nepokretnim kulturnim dobrima od izuzetnog značaja nalazi se 155 spomenika kulture, 11 prostorno kulturno-istorijskih celina, 18 arheoloških nalazišta i 16 znamenitih mesta. Među nepokretnim kulturnim dobrima od velikog značaja su 512 spomenika kulture, 28 prostorno kulturno-istorijskih celina, 25 arheoloških nalazišta i 17 znamenitih mesta.

Prema uporednoj kategorizaciji, registar je podeljen u dvanaest kategorija:

Izuzetni značaj	Veliki značaj	Zaštićeni
Spomenici kulture od izuzetnog značaja	Spomenici kulture od velikog značaja	Zaštićeni spomenici kulture
Prostorno kulturno-istorijske celine od izuzetnog značaja	Prostorno kulturno-istorijske celine od velikog značaja	Zaštićene prostorno kulturno-istorijske celine
Arheološka nalazišta od izuzetnog značaja	Arheološka nalazišta od velikog značaja	Zaštićena arheološka nalazišta
Znamenita mesta od izuzetnog značaja	Znamenita mesta od velikog značaja	Zaštićena znamenita mesta

Vidi još

• Kulturna dobra u Srbiji
  • Pokretna kulturna dobra u Srbiji
• Nepokretna kulturna dobra u Republici Srpskoj

Literatura

• Pravilnik o stavljanju oznaka na nepokretna kulturna dobra (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 51/96)
• Gordana Marković, "Zone zaštite kao faktor održivosti nepokretnih kulturnih dobara na Kosovu i Metohiji na primeru manastira", Arhitektura i urbanizam: Časopis za prostorno planiranje, urbanizam i arhitekturu, br. 27 (2009), str. 63-69.

Spoljašnje veze

• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
• Spomenici kulture u Srbiji