Izvorni kod stranice Istorija Srbije pod Habzburškom monarhijom

{{Istorija Srbije}}
Delovi teritorije današnje [[Srbija|Srbije]] bili su pod vlašću [[Habzburška monarhija|Habzburške monarhije]] od 1687. do 1918. godine. Habzburška kontrola nad ovim područjima započela je habzburškom pobedom nad [[Osmanlije|Osmanlijama]] u [[Veliki turski rat|Velikom turskom ratu]], a završila se habzburškim porazom u [[Prvi svetski rat|Prvom svetskom ratu]]. Habzburška monarhija je uglavnom kontrolisala delove teritorije današnje Srbije severno od [[Sava (reka)|Save]] i [[Dunav]]a, ali se njena kontrola povremeno protezala i na područja južno od ovih reka.

== Uspostavljanje habzburške kontrole ==
[[Datoteka:Seoba Srba.jpg|mini|desno|200p|[[Paja Jovanović]], ''Seoba Srba'']]
Nakon neuspešne osmanske opsade [[Beč]]a 1683. godine, Habzburška monarhija pokreće vojnu kampanju sa ciljem zauzimanja [[Osmansko carstvo|osmanskih]] teritorija. 1687. godine, trupe Habzburške monarhije uspostavljaju kontrolu nad severozapadnim delom [[Bačka|Bačke]] ([[Apatin]], [[Sombor]], [[Subotica]]), da bi do 1690. godine zauzele veći deo teritorije današnje Srbije i na jugu stigle do [[Skoplje|Skoplja]]. Ovim trupama se pridružilo i lokalno [[Srbi|srpsko stanovništvo]], koje je tokom habzburškog vojnog povlačenja, a u strahu od osmanske osvete, napustilo jedan deo teritorija južno od Save i Dunava i preselilo se u delove [[Panonska nizija|Panonske nizije]], koje su kontrolisali Habzburzi. Ovaj događaj je ostao poznat u istoriji kao [[Velika seoba Srba]].

[[Karlovački mir|Karlovačkim mirom]] iz 1699. godine, uspostavljene su granice između Habzburške monarhije i Osmanskog carstva, a Habzburškoj monarhiji je tada pripala [[Bačka]] i severozapadni deo [[Srem]]a, dok su u sastavu Osmanskog carstva ostali jugoistočni Srem, [[Banat]] i područja južno od Save i Dunava. Habzburške vlasti su delove Bačke i Srema uključile u [[Vojna granica|Vojnu granicu]], a ostatak su priključili svojim krunskim zemljama [[Kraljevina Slavonija|Kraljevini Slavoniji]] (Srem) i [[Habzburška Ugarska|Kraljevini Ugarskoj]] (Bačka). U delu Bačke koji je uključen u Kraljevinu Ugarsku uspostavljene su [[Bačka županija|Bačka]] i [[Bodroška županija]].

<gallery>
Datoteka:Great serb migration.png|Područje na kome su se nastanile srpske izbeglice u Velikoj seobi Srba
Datoteka:Eyalet of temesvar1699.png|Granice i teritorije Habzburške monarhije na području današnje Srbije nakon Karlovačkog mira iz 1699.
</gallery>

== Proširenje habzburške teritorije ==
[[Datoteka:Tamis banat1718 1739.png|mini|200p|Granice i teritorije Habzburške monarhije na području današnje Srbije nakon Požarevačkog mira iz 1718.]]
[[Datoteka:Serbian frontiersman in Syrmia, 1742.jpg|mini|200p|Srbin, habzburški vojnik, u Sremu, 1742.]]
Nakon [[Požarevački mir|Požarevačkog mira]] iz 1718. godine, Habzburškoj monarhiji su pripali i jugoistočni Srem, Banat, kao i neki delovi teritorije današnje Srbije južno od Save i Dunava - [[Mačva]], [[Šumadija]], deo [[Istočna Srbija|istočne Srbije]], itd. Monarhija je jugoistočni Srem uključila u Kraljevinu Slavoniju, dok je na ostatku svojih novih teritorija na području današnje Srbije uspostavila dve nove krunske zemlje - [[Kraljevina Srbija (1718—1739)|Kraljevinu Srbiju]] i [[Tamiški Banat]].

== Beogradski mir i Srbi u Monarhiji ==
[[Beogradski mir|Beogradskim mirom]] iz 1739. godine, nova habzburško-osmanska granica se uspostavlja na Savi i Dunavu, čime habzburška Kraljevina Srbija i južni deo Tamiškog Banata ponovo dolaze pod osmansku vlast. Zbog novih državnih granica i društveno-političkih kretanja u zemlji, Habzburška monarhija uskoro reorganizuje svoju upravu u Sremu, Bačkoj i Banatu: između 1743. i 1750. ukida delove vojne granice u Bačkoj i delu Srema, ali uspostavlja nove uz granicu prema Osmanskom carstvu. U Kraljevini Slavoniji, Monarhija 1744. godine umesto vojne zavodi civilnu upravu i uključuje ovu teritoriju u sastav [[Kraljevina Hrvatska (habzburška)|Kraljevine Hrvatske]] i [[Habzburška Ugarska|Kraljevine Ugarske]]. Slavonija je međutim i dalje imala status krunske zemlje, a u njoj su, prema podacima iz 1790. godine, najbrojniji narod bili [[Srbi]], koji su činili 46,8% stanovništva, dok su drugi po brojnosti bili [[Hrvati]], koji su činili 45,7%. U Vojnoj granici je 1790. godine bilo 42,4% Srba, 35,5% Hrvata, kao i određen broj [[Rumuni|Rumuna]], [[Mađari|Mađara]] i [[Nemci|Nemaca]].

Krunska zemlja Tamiški Banat ukida se 1778. godine, a njena teritorija se uključuje u habzburšku Kraljevinu Ugarsku. Do druge polovine 18. veka, područja Srema, Bačke i Banata koja su ostala van Vojne granice biće uključena u pet upravnih županija: [[Sremska županija|Sremsku]] u Sremu, [[Bačko-bodroška županija|Bačko-bodrošku]] u Bačkoj (nastala od nekadašnjih zasebnih županija, Bačke i Bodroške), kao i [[Torontalska županija|Torontalsku]], [[Tamiška županija|Tamišku]] i [[Krašovsko-severinska županija|Krašovsku]] u Banatu.

Srbi su kao narod u Habzburškoj monarhiji imali kulturno-versku autonomiju, čiji je okvir činila [[Karlovačka mitropolija]], a srpsko stanovništvo je uživalo i određeni autonomni status u Vojnoj granici, kao i u dva autonomna okruga: [[Velikokikindski distrikt|Velikokikindskom]] i [[Potiski distrikt|Potiskom]].
 
Habzburška monarhija će 1789—1790. godine privremeno zauzeti i neke delove teritorije današnje Srbije južno od Save i Dunava, ali će potom biti prinuđena da se povuče sa tog područja.

<gallery>
Datoteka:Banat03.png|Granice i teritorije Habzburške monarhije na području današnje Srbije nakon Beogradskog mira iz 1739.
Datoteka:Kocina krajina02.png|Područja južno od Save i Dunava koja su zauzeli austrijsko-srpski frajkori 1789—1790. godine
Datoteka:Vojvodina18 19 cen.png|Delovi Vojne granice i autonomni okruzi krajem 18. i početkom 19. veka
</gallery>

== Revolucija iz 1848—1849, Bahov apsolutizam i Austrougarska ==
[[Datoteka:The_May_Assembly_1848_in_Sremski_Karlovci.jpg|mini|desno|200p|Proglašenje Srpske Vojvodine, 1848.]]
[[Datoteka:Karlovacka patrijarsija 19vek.jpg|mini|desno|200p|Zgrada Karlovačke patrijaršije, 19. vek]]
Tokom revolucije iz 1848—1849. Srbi u Sremu, Bačkoj i Banatu su proglasili autonomnu [[Srpska Vojvodina|Srpsku Vojvodinu]], koja je 1849. godine transformisana u novu habzburšku krunsku zemlju pod nazivom [[Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat]]. Ovo vojvodstvo se ukida 1860. godine, da bi njegova teritorija tada bila uključena u Kraljevinu Ugarsku (Banat i Bačka) i Kraljevinu Slavoniju (Srem). Nakon [[Ugarsko-hrvatska nagodba|ugarsko-hrvatske nagodbe]] iz 1868. Kraljevina Slavonija i Kraljevina Hrvatska se transformišu u novu krunsku zemlju pod imenom [[Kraljevina Hrvatska-Slavonija]], koja je bila autonomni deo Ugarske u okviru novoformirane [[Austrougarska|Austrougarske]]. Nakon konačnog ukidanja Vojne granice 1882. godine, svi delovi Srema, Bačke i Banata dolaze pod civilnu (županijsku) vlast.

<gallery>
Datoteka:Vojvodina03.png|Proklamovane granice Srpske Vojvodine iz 1848.
Datoteka:Serbia1849 01 03 03.png|Osmanska i habzburška Srbija, 1849-1860.
Datoteka:Vojvodina10.png|Županije u Sremu, Bačkoj i Banatu nakon 1882.
</gallery>

== Kraj habzburške uprave ==
Nakon austrougarskog (habzburškog) poraza u [[Prvi svetski rat|Prvom svetskom ratu]] 1918. godine, srpski narod sa područja Bačke, Banata i Srema proglašava prisajedinjenje [[Kraljevina Srbija|Kraljevini Srbiji]], što je priznato i novim mirovnim ugovorima.

<gallery>
Datoteka:Banat backa baranja 02 map.png|Prisajedinjenje Banata, Bačke i Srema Srbiji 1918.
</gallery>

== Literatura ==
* Dr [[Dušan J. Popović]], Srbi u Vojvodini, knjige 1-3, Novi Sad, 1990.
* [[Milan Tutorov]], Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata, Novi Sad, 2001.
* [[Drago Njegovan]], Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, Novi Sad, 2004.
* [[Lazo M. Kostić]], Srpska Vojvodina i njene manjine, Novi Sad, 1999.
* Jovan M. Pejin, Iz prošlosti Kikinde, Kikinda, 2000.
* [[Čedomir Popov]] - [[Slavko Gavrilović]], Evropska revolucija i srpski pokret 1848—1849, Beograd - Novi Sad, 1997.
* Dragomir Jankov, Vojvodina - propadanje jednog regiona, Novi Sad, 2004.
* Dimitrije Boarov, Politička istorija Vojvodine, Novi Sad, 2001.
* [[Dejan Mikavica]], Srpska Vojvodina u Habsburškoj monarhiji 1690—1920, Novi Sad, 2005.
* Miodrag Milin, Vekovima zajedno (Iz istorije srpsko-rumunskih odnosa), Temišvar, 1995.
* Peter Rokai - Zoltan Đere - Tibor Pal - Aleksandar Kasaš, Istorija Mađara, Beograd, 2002.
* Alen Dž. P. Tejlor, Habsburška monarhija, Beograd, 2001.
* Jovan Pejin, Velikomađarski kapric, Zrenjanin, 2007.
* Istorijski atlas, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva - Zavod za kartografiju „Geokarta“, Beograd, 1999.
* Školski istorijski atlas, Zavod za izdavanje udžbenika Socijalističke Republike Srbije, Beograd, 1970.
* Denis Šehić - Demir Šehić, Istorijski atlas Sveta, Beograd, 2007.
* The Times History of Europe, Times Books, London, 2002.

== Povezano ==
* [[Istorija Srbije]]
* [[Istorija Srbije u Osmanskom carstvu]]
* [[Habzburška monarhija]]
* [[Austrijsko carstvo]]
* [[Austrougarska]]

[[Kategorija:Historija Srbije]]