Izvorni kod stranice Husitski ratovi

{{Infokutija02 vojni sukob
|rat           = Husitski ratovi
|deo           = 
|slika         = Husité - Jenský kodex.jpg
|opis_slike    = Sukob krstaša sa husitima
|vreme         = [[1419]]—[[1434]] 
|mesto         = [[Češka (Bohemija)|Bohemija]] (Češka)
|rezultat      = poraz radikalnih husita, [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] postaje kralj [[Bohemija|Bohemije]]
|uzrok         = 
|teritorija    = 
|strana1       = [[Husiti]] 1419–23<br />[[radikalni husiti]] 1423–34
|strana2       = [[Datoteka:Holysee-arms-A.svg|20px]] [[Papinska Država]]<br />[[Datoteka:Holy Roman Empire Arms-single head.svg|20px]] [[Sveto Rimsko Carstvo]]<br />[[Datoteka:Coa Hungary Country History (19th Century).svg|16px]] [[Kraljevina Ugarska]]<br /> [[Kraljevina Hrvatska]]<br />[[Srpska despotovina]]<br />rojalisti i umereni husiti ([[kalikstinci]])
|strana3       = 
|zapovednik1   = [[Jan Žižka]]<br />[[Prokop Veliki]]
|zapovednik2   = [[Žigmund Luksemburški]]
|zapovednik3   = 
|jačina1       = 
|jačina2       = 
|jačina3       = 
|gubici1       = 
|gubici2       = 
|gubici3       = 
|podaci        = 
|napomene      = 
}}

'''Husitski ratovi''' ([[1420]]—[[1434]]) su bili ratovi koje su car [[Žigmund Luksemburški]] i [[krstaši]] vodili protiv [[husiti|husita]] u [[Češka (Bohemija)|Bohemiji]] (Češkoj), pristalica [[Jan Hus|Jana Husa]]. 

Husitski ratovi su predstavljali prvi rat u Evropi u kojem je doprinos vatrenog oružja postao odlučujući. Husitska vojska se uglavnom sastojala od pešadije, a njihove pobede nad brojčano jačim vojskama, koje su imale teško oklopljene vitezove, predstavljale su početak revolucije u pešadiji. U husitskim ratovima nijedna strana nije odnela odlučnu pobedu, pa je rimokatolička crkva morala priznati husite.

== Pozadina ==
{{main|Jan Hus|husiti}}
Nakon spaljivanja [[Jan Hus|Jana Husa]] [[6. jul]]a [[1415]]. husitski pokret je preuzeo revolucionarni karakter. Reformistički nastrojeni vitezovi i plemići [[Češka (Bohemija)|Bohemije]] i [[Moravska|Moravske]], revoltirani pogubljenjem Jana Husa, šalju protestno pismo saboru u Konstanci. U pismu su žestoko osudili spaljivanje Jana Husa.
Kralj [[Žigmund Luksemburški|Sigismund Luksemburški]] je na to zapretio da će slomiti sledbenike Jana Husa i [[Džon Viklif|Džona Viklifa]]. Tom pretnjom je samo pogoršao stanje.

Izbili su nemiri u raznim delovima Bohemije, a rimokatolički sveštenici su proterani. Od početka husiti su se podelili u dve grupe. [[Ultrakvisti]] su bili umereni husiti, a taboriti su bili ekstremniji [[husiti]]. [[Taboriti]] su imali sedište u gradu Taboru, u koji ih je doveo njihov general [[Jan Žiška]], i gde su na ruševinama stare tvrđave izgradili novi grad. U Taboru su važili ideali jednakosti za sve, kao i pravila o zajedničkoj imovini.

Kralj [[Vaclav IV]] je bio pod uticajem brata, cara Sigismunda Luksemburškog i posvetio se gušenju husitskog pokreta. Mnogi istaknuti husiti su napustili [[Prag]].

== Prva Praška defenstracija ==

Iako su istaknuti [[husiti]] napustili [[Prag]], nevolje u Pragu su se nastavile. Kralj Vaclav je 06. jula 1419. postavio novi gradski savet koji su činili uglavnom Nemci i protivnici husita i koji su izdavali naređenja za hapšenja husita. Tokom jedne husitske procesije [[30. jul]]a [[1419]]., husiti pod vođstvom predvođeni [[Jan Žiška|Janom Žiškom]] su tražili oslobađanje zatvorenih husita. Nakon odbijanja gradskih vlasti i nakon što su gradske straže istupile protiv rulje, husitska rulja je napala gradsko veće Praga i napadači su pobacali gradonačelnika i nekoliko gradskih većnika kroz prozor, a rulja je odmah pobila bačene većnike. Taj događaj se naziva [[Praška defenestracija|"Prva Praška defenstracija“]]. Ovaj događaj se smatra početkom husitskih revolucionarnih borbi. Kralj [[Vaclav IV]] umire dve sedmice posle toga.

== Početak rata ==
Gotovo svi Nemci u Bohemiji su ostali lojalni papi. Husiti proteruju iz Bohemije i Čehe i Nemce, koji podržavaju papu. U Pragu su novembra [[1419]]. izbili žestoki sukobi husita i plaćenika, koje je unajmila kraljica Sofija kao regent i udovica kralja Vaclava IV. Nakon što je razoren veliki deo grada, dve strane su [[13. novembar|13. novembra]] 1419. proglasile primirje. Plemstvo je bilo za husite, ali još uvek su podržavali regenta, pa su obećali da će pokušati sklopiti sporazum sa carem svetog Rimskog carstva, bratom kralja Vaclava, Žigmundom Luksemburškim. Građani [[Prag]]a su se složili sa kompromisnim dalaskom carevih snaga u Prag.

[[Jan Žiška]], kako je bio upoznat sa ucenama koje je Žigmund upućivao Vaclavu, jer je služio na dvoru kao hejtman (vrhovni general) vojske kralja Vaclava, je bio protiv toga kompromisa, pa je napustivši Prag otišao u [[Plzenj]]. Pobedio je antihusitske snage u bici kod Sudomera [[25. mart]]a [[1420]]. Posle pobede Jan Žiška odlazi u [[Tabor]], koji postaje sedište ekstremnijih husita taborita, koji su priznavali samo dva sveta sakramenta i odbijali su većinu ceremonijala rimokatoličke crkve.

== Vagenburška taktika ==
[[Datoteka:344Wagenburg der Hussiten.jpg|mini|250p|Husitska borna kola]]

[[Husiti]] su zavisno od terena pripremali seoska kola za obranu formirajući kvadrat ili krug. Kola bi povezivali lancima točak jednih za točak sledećih. S druge strane formacija je bila tako složena da je omogućavala da se brzo upregnu konji i krene u pokret. Ispred kola bi iskopali duboki jarak. Posada svakih kola sastojala se od 18-21 vojnika, od čega 4-8 strelaca i 2 vojnika sa vatrenim oružjem.

Bitka se obično sastojala od dve faze. Prva faza je bila defanzivna, a druga faza je predstavljala ofanzivni kontranapad. Tokom prve faze vojska bi se postavila blizu neprijatelja, koga su artiljerijskom paljbom provocirali da uđe u borbu. Artiljerija je na bliskom odstojanju nanosila velike gubitke neprijatelju. Da bi izbegli dalje gubitke neprijateljski vitezovi bi krenuli u napad. Tada bi husitski strelci gađali najviše konje, čime bi neprijatelj ostao bez konjice. Mnogi vitezovi bi pri tome poginuli.
Drugi deo vitezova je stradao od vatrenog oružja sposobnog da probije oklop. 

Kada bi neprijateljski moral opao husiti bi krenuli u protivnapad, obično po neprijateljskim bočnim pozicijama. Neprijatelj nije mogao da izdrži borbu na krilima i pucanje sa kola, pa su bili prinuđeni da se povuku. Međutim teški vitezovi se nisu mogli povlačiti istom brzinom kao ostali pa su trpili teške gubitke. Gubici su bili tim veći, kad se zna da husiti nisu držali ratne zarobljenike.

== Prvi antihusitski krstaški rat 1420. ==
Nakon smrti brata Vaclava [[Žigmund Luksemburški|Sigismund Luksemburški]] zahteva bohemsku krunu. Papa [[Papa Martin V|Martin V]] mu predaje [[1420]] Bohemiju, ali [[17. mart]]a 1420. proglašava i [[krstaški ratovi|krstaški rat]] protif viklifovaca, husita i drugih jeretika Bohemije. Sigismund Luksemburški i nemački prinčevi su sakupili veliku vojsku raznih avanturista iz svih delova Evrope, koji su privučeni nadom da će se pljačkom obogatiti. Sigismundova vojska je najpre opsedala [[Prag]]. Žiška pobeđije na Vitkovu i na Višehradu. Počeli su i pregovori husita i katolika oko prevazilaženja religioznih razlika. 

Husiti su formulirali svoje zahteve, koji su zapravo sadržavali njihovu doktrinu. Na nagovor papskih legata Sigismund odbija husitske zahteve. Sukobi su se nastavili, a husiti su bili uspešniji. Već u novembru 1420. gotovo cela [[Češka (Bohemija)|Bohemija]] je bila u husitskim rukama.

== Drugi antihusitski krstaški rat i građanski rat ==
[[Datoteka:Josef Mathauser - Bitva u Lipan roku 1434.jpg|minijatura|Bitka u Lipanu godine 1434.]]
Husiti su bili razdirani međusobnim sukobima. Velika nemačka vojska je napala Bohemiju u avgustu [[1421]]. U početku su bili uspešni zauzevši [[Kutna Hora|Kutnu Horu]], ali nisu uspeli da zauzmu Žatec. [[Jan Žiška]] uspeva da pobedi vojsku Sigismunda Luksemburškog u bici kod Nebovida i Nemeckog Broda [[6. januar]]a [[1422]]. Kraljevska vojska je bila teško poražena, ostavši bez 12.000 vojnika.

Ponovo su i u Pragu i u Taboru izbijali sukobi među husitima. [[Poljska]] i [[Litvanija]] su bile u sukobu sa Sigismundom Luksemburškim, pa su husiti zamolili 1422. Sigismunda Korbuta nećaka poljskog kralja da im bude kralj. Novi kralj je priznat od ultrakvista, građana Praga i umjerenih taborita. Husiti su imali svoga kralja kratko vreme, jer je već [[1423]]. poljski kralj sklopio sporazum sa [[Žigmund Luksemburški|Sigismundom Luksemburškim]]. Posle toga izbija građanski rat između taborita i ultrakvista. Taboriti pod vođstvom [[Jan Žiška|Jana Žiške]] pobeđuju, a brzo posle toga sklapa se i primirje u [[Konopište|Konopištu]], da bi husiti dočekali ujedinjeni novu spoljnu opasnost.

== Treći antihusitski krstaški rat ==
[[Datoteka:Tucrcoczy Janos Campania Iancu de hunedoara.jpg|minijatura|Scena iz husitskih ratova]]
Papa je uspio da sazove novi krstaški rat protiv husita. Trebalo je da učestvuju Poljaci, Litvanci, Danci i Nemci u ratu protiv husita. Treći krstaški rat protiv husita predstavljao je potpuni neuspeh. Poljaci i Litvanci nisu hteli da se bore protiv Čeha, kralj Danske je došao do Nemačke sa velikom vojskom, ali se vraća, a Nemci su bili sprečeni unutrašnjim sukobima.

Husiti su bili ponovo oslobođeni spoljnih opasnosti, pa je usledio ponovo unutrašnji sukob taborita i ultrakvista. Taboriti pod Janom Žiškom pobeđuju ultrakviste [[4. avgust]]a [[1423]]. kod Hradec Kralove. Mir među husitima je ponovo sklopljen septembra 1423.

== Pohodi 1426. i 1427. ==

Posle smrti Jana Žiške husiti su imali novoga velikoga vođu [[Prokop Veliki|Prokopa Velikoga]], koji pobeđuje Nemce u bici kod Usti nad Labom. Posle te velike pobede i pobede u bici kod Tahova [[1427]]. husiti često napadaju Nemačku, bez namere da trajno okupiraju teritorije.

== Poljska i litvanska uloga ==
Od [[1421]]. do [[1427]]. husiti su dobijali vojnu pomoć od Poljaka. Iako su bili katolici, Poljaci su podržavali husite, zbog mržnje i osvete prema Nemačkoj. Glavni motiv je bio [[Poljsko-Litvansko-Teutonski rat]] ([[1409]]—[[1411]]). [[Jan Žiška]] je zato nudio krunu Bohemije [[Jagelonci|Jagelovićima]]. Nakon što su [[Jagelonci|Jagelovići]] odbili kruna je ponuđena velikom vojvodi Litvanije, koji je prihvatao samo pod uslovom da rimokatolička crkva prizna husite. Konačno [[1424]]. Sigismund Korbut nećak poljskog kralja ponovo postaje kralj Bohemije, sa ciljem ujedinjenja husita i rimokatoličke crkve. Čak se ponekad i borio protiv taborita jer nisu nameravali da se ujedine sa rimokatoličkom crkvom. 

Husiti su otkrili poljske izdajničke planove da se husitska vojska preda Sigismundu Luksemburškom, pa hapse 1427. Sigismunda Korbuta 

== Pohodi Prokopa Velikog ==
[[Prokop Veliki]] je predvodio čitav niz husitskih napada na okolne zemlje: [[Poljska]], [[Saksonija]], [[Mađarska]], [[Šleska|Šlezija]], [[Lužica|Lužice]] i [[Majsen]]. Cilj napada je bio da se protivnicima utera strah u kosti. Napad je bio usmeren uvek protiv zemlje ili područja, koje je davalo vojsku za antihusitske ratove. Napadima se željela sprečiti ponovna regrutacija ljudi iz tih područja.

Međutim husiti su se preračunali. Iako su harali tim zemljama, one su i dalje davale vojnike za nemačku vojsku. Tokom jednog od ratova Nemaca i Poljaka husiti su pomagali Poljacima. Gotovo su došli do ušća Visle u Baltik.

== Mirovni pregovori i ponovni ratovi ==
Pošto su [[husiti]] pobedili u toliko mnogo bitaka, Nemačka i rimokatolička crkva su izgubile svaku nadu da ih mogu pokoriti oružanim putem. Nemački kneževi su se bojali da se husitsko učenje može proširiti na njihove zemlje. Mnogi husiti, a posebno uktrakvisti nadali su se mirovnom sporazumu. Prvi pregovori su trebalo da budu na [[koncilu u Bazelu]] [[3. mart]]a [[1431]]. Rimoatolička crkva se jedva složila sa prisustvom jeretika, ali nikako nije htela da prihvati husitski zahtev da i pravoslavni budu prisutni.

Ipak rimokatolička crkva je tražila još jednu priliku da silom podjarmi husite, pa je [[1. avgust]]a 1431. krenula velika krstaška vojska praćena papinim legatom. Krstaška vojska se dala u beg čim je došla u kontakt sa husitskom vojskom pod vodstvom [[Prokop Veliki|Prokopa Velikog]].

== Mirovni sporazum ==
Slomom krstaškog pohoda katolici pozivaju u oktobru [[1431]]. husite na koncil u Bazelu. Pregovori su se otegli, a husitska delegacija je došla na bazelski koncil [[1433]]. Ponovo su se otegli pregovori, tokom kojih je izbio rat taborita i ultrakvista, u kome su taboriti poraženi, a Prokop Veliki poginuo. 

Konačno je sklopljen mirovni sporazum rimokatoličke crkve i husita [[5. jul]]a [[1436]].
Ultarakvistički religiozni običaji husita ostali su na snazi sve do [[1620]]., kada su zabranjeni. Husiti taboriti su bili poraženi, tako da je i u Taboru uspostavljena ceremonija husita ultrakvista.

== Posledice ==

Rimokatolička crkva je usled uspeha utrakvista (husita) u Češkoj pretrpela velike gubitke. Najveći deo pastve je otpao od crkve, crkvena organizacija se na većem delu kraljevstva raspala a zemljišni posedi oduzeti u korist plemstva. Već moćno krupno plemstvo je usled pripajanjem crkvenih vlastelinstava uspelo da poremiti ravnotežu moći između tog staleža i kralja. Sabor kraljevstva je dobio premoćnu ulogu (sabor je kontrolisalo krupno plemstvo uz pravo glasa sitnog plemstva i gradova) u državi, kraljevska vlast je posle Jiržia Podjebrada izgubila svaku sadržinu. Takođe, usled uloge u husitskom pokretu, gradovi i sitno plemstvo su dobili/osigurali svoje mesto u saboru (i time efektivno učešće u upravljanju državom). Dugotrajni rat, nestabilnost i otpadanje od rimokatoličke crkve su prouzrokovali ekonomski pad, gubljenje kulturnih veza kao i povećan pritisak plemstva na seljaštvo. U Češkoj je pored marginalizovane rimokatoličke crkve, ustanovljena Utrakvistička crkva kao naslednik husovih propovedi ali u to vreme nastaje i „Zajednica braće“ ili „Češka braća“, koje takođe kao osnovu uzimaju učenje [[Jan Hus|Jana Husa]]. I utrakvisti i zajednica su usvojili bogosluženje na češkom jeziku. Husitski pokret je prvi jak reformatorski pokret i učinio je izuzetan uticaj na kasniju Evropsku reformaciju, koja je kao posledicu imala stvaranje protestantske crkve.

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Hussite wars}}
* [http://www.husmuzeum.cz/ger/default.htm Hussite Museum, Tabor] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070913000446/http://www.husmuzeum.cz/ger/default.htm |date=2007-09-13 }}
* [http://www.husitstvi.cz/ Hussites - God's warriors],
* [http://www2.kenyon.edu/Projects/Margin/hussites.htm Notes on the Hussite movement and links to primary sources, from Kenyon college]
* [http://archiv.radio.cz/history/history05.html ''The Hussite Era'', from Radio Prague's History Online feature] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090817081108/http://archiv.radio.cz/history/history05.html |date=2009-08-17 }}
* [http://www.newadvent.org/cathen/07585a.htm Catholic Encyclopedia: ''Hussites''] 
* [http://myweb.tiscali.co.uk/matthaywood/main/Warwagons.htm Hussite War-wagons, presenting detailed information about the Hussites' most characteristic tactic, by Matthew Haywood] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090409074430/http://myweb.tiscali.co.uk/matthaywood/main/Warwagons.htm |date=2009-04-09 }}
* [http://archive.joan-of-arc.org/joanofarc_letter_march_23_1430.html ''Letter to the Hussites dictated by Joan of Arc on March 23, [[1430]]'', translated by Allen Williamson.]
* [http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/endmiddle/bluedot/hussites.html Short article on the Hussites, from the University of Calgary's 'The End of Europe's Middle Ages'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610221901/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/endmiddle/bluedot/hussites.html |date=2009-06-10 }}
* [http://www.allempires.com/article/index.php?q=hussite_wars#section_2 Article on the Tactics of the Hussites] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191018060305/http://allempires.com/article/index.php?q=hussite_wars#section_2 |date=2019-10-18 }}

[[Kategorija:15. vijek]]
[[Kategorija:Husitski ratovi| ]]
[[Kategorija:Križarski ratovi]]
[[Kategorija:Religiozni ratovi]]