Izvorni kod stranice Historija Francuske

{{Historija Francuske}}
[[Francuska]] kao najveća zemlja u [[Zapadna Evropa|Zapadnoj Evropi]] dominirala je u [[Historija Evrope|historijom kontinenta]] još odkad su [[Franci]] osvojili ovu zemlju u [[5. vijek]]u. Njezina velika prirodna bogatstva i brojno stanovništvo omogućili su velikim vladarima, kao Karlu Velikom u [[9. vijek]]u, [[Luj XIV|Luju XIV]] u [[17. vijek]]u i [[Napoleon]]u u [[19. vijek]]u, stvoriti moćna carstva koja su obuhvaćala velik dio [[Evropa|Evrope]]. Usprkos trima teškim ratovima s Njemačkom između [[1870]]. i [[1945]], Francuska je izrasla u jednu od svjetskih [[velesila]]. Danas je Francuska vodeća članica [[Evropska unija|Evropske unije]] i jedna od najbogatijih zemalja [[svijet]]a.

== Prethistorijska Francuska ==
[[Datoteka:Lascaux painting.jpg|thumb|left|250px|Slikarije na zidovima spilje [[Lascaux]], oko 12000. pne.]]
Prvi stanovnici Francuske bili su plodni umjetnici. Prije više od 20.000 godina realističnim slikama [[životinje|životinja]] ukrašavali su spilje u [[Lascaux]]u i drugdje. Rezbarili su oblike životinjskih glava iz [[kosti]], [[rog]]ova i [[kamen]]a. 
Početak pisane historije današnjeg teritorija [[Francuska|Francuske]] nastupa pojavom [[Gali|Gala]] na njenom teritoriju. Ako bismo uzeli u obzir prvobitno ime ovog naroda, oni bi se danas u historijskim knjigama zvali [[Kelti]]ma jer ih je [[Grčka|grčki]] [[historičar]] još [[517. pne.]] tako imenovao. S druge strane [[Antički Rim|Rimljani]] su im dali ime Gali, tako da je samo radi imena ovaj negdašnji veliki narod sada podijeljen na one koji su živjeli u današnjoj Francuskoj i one koji su živjeli na britanskim otocima.
Danas zvuči gotovo nevjerojatno da se taj narod bez ikakve centralne uprave i puteva uspio proširiti preko cijele [[Evropa|Evrope]] od [[Škotska|Škotske]] do [[Turska|Turske]] gdje jedna pokrajina dobiva ime Galatia zbog velikog broja naseljenih Gala.

=== Rimska Francuska ===
[[Datoteka:Gaius_Julius_Caesar_(100-44_BC).JPG|thumb|100px|[[Gaj Julije Cezar]]]]
Između [[58. pne.|58.]] i [[51. pne.]] rimska vojska predvođena Julijem Cezarom zauzela je Francusku. Nova provincija Galija bila je jedna od najbogatijih u carstvu. Cvjetala je trgovina, a Rimljani su gradili mnoge ceste i mostove. Uveli su i uzgoj vinove loze.

Prošlo je bilo više od dva i pol vijeka do trenutka kada su se Rimljani ohrabrili stupiti na teritorij naroda koji im je opljačkao prijestolnicu [[390]]. prije nove ere, ali kada su prvi put tamo stupili više nisu otišli. Konačno osvajanje Francuske početo [[121]]. prije nove ere završava tek [[Gaj Julije Cezar|Julije Cezar]] sedamdeset godina kasnije. Tokom više od pet vjekova rimske vlasti [[Galija (rimska provincija)|Galija]] je bila romanizirana, ali nikad potpuno vjerna [[Rimsko Carstvo|Rimu]].

== Franačka država ==
{{glavni|Franačka država}}
Prva pojava Franačkog naroda se javlja tokom polovine [[3. vijek]]a kada se [[Rimsko Carstvo]] nalazi u dubokoj krizi. Oko [[250]]. godine pljačkaška horda ovog naroda je prodrla u [[Španija|Španiju]] samo da bi se potom vratila u postojbinu koja se danas nalazi u [[Njemačka|Njemačkoj]] na istočnoj obali [[Rajna|Rajne]]. Kako se rimska unutrašnja situacija smirila dolaskom [[Aurelijan]]a na vlast tako su se i Franci smirili živeći u neposrednoj blizini države od koje su tokom sljedeća dva vijeka upijali kulturu i vojnu doktrinu zahvaljujući savezništvu s moćnim carstvom.

Kada su [[406]]. godine druga barbarska plemena koja žive u Njemačkoj počela invaziju na Rimsko Carstvo, Franci su bili jedini takav narod koji se napadu nije pridružio. To prijateljstvo s Rimljanima će potrajat sve do [[481]]. godine kada kralj [[Klodvig I]] napada i pobjeđuje nakon pet godina ostatke rimske vojske u Galiji. Tom njegovom pobjedom dolazi do nastanka Franačke države. Ona se nekoliko dekada kasnije širi na jug poslije pobjeda Franaka nad [[Burgundi]]ma i [[Zapadni Goti|Vizigotima]] tako da [[510]]. godine zahvaća današnju Francusku, Beneluks i polovinu Njemačke. Samo građanski ratovi koji potom usljeđuju sprečavaju njeno daljnje, neminovno širenje. Kada bratoubilački ratovi završavaju polovicom [[8. vijek]]a Franačka država je dovoljno jaka da pobjedi [[Arapi|Arapsku]] kopnenu invaziju iz Španije.

Rušenjem kraljevske dinastije Klodviga [[751]]. godine od strane [[Pipin Mali|Pipina Malog]] s kojim počinje kratkotrajna dinastija [[Karolinzi|Karolinga]] nastupa zlatno doba Franaka koje dovodi do krunidbe [[Karlo Veliki|Karla Velikog]] za svetorimskog cara [[800]]. godine. Tadašnja država se prostire od [[Danska|Danske]] do [[Bari]]ja i od [[Barcelona|Barcelone]] do [[Budimpešta|Budimpešte]]. Ta glomazna država se dijeli [[843]]. godine na Zapadno Franačko Carstvo (buduća [[Francuska]]), Istočno Franačko Carstvo (buduća [[Njemačka]]) i Centralno Franačko Carstvo (buduća [[Italija]]).

== Francuska do revolucije ==
[[Datoteka: Lenepveu, Jeanne d'Arc au siège d'Orléans.jpg|200px|thumb|[[Ivana Orleanska]] osvaja Orleans]]
Danas je generalno prihvaćeno kako je [[Karlo Ćelavi|Karlo II]] prvi francuski kralj pošto on postaje prvi vladar na čijem dvoru se govori [[francuski jezik]]. Njegovom smrću [[877]]. godine za Francuske počinje crni period tokom kojeg je ona žrtva kratkoročnih pljačkaških pohoda [[Mađari|Mađara]] i puno dugoročnijih [[Vikinzi|Vikinga]]. U tom periodu nemira potomci Karla Velikog su srušeni s vlasti od dinastije Capetovića koja dobiva ime po [[Hugo Capet|Hugu Capetu]]. Cijena koju plaća Francuska za tu krunidbu postaje potpuna feudalna decentralizacija tako da kralj Hugo Capet vlada samo gradovima [[Orléans]] i [[Pariz]].

Koristeći takvu situaciju [[Engleska|engleski]] kralj je polovinom [[12. vijek]]a postao, koristeći razne grofovske i vojvodske titule, vladar gotov pola Francuske samo da bi sve bilo izgubljeno od [[Richard Lavljeg Srca|Rikarda Lavljeg Srca]] i njegovog brata [[John od Engleske|Ivana Bez Zemlje]]. Francuska vojska tog doba pod rukovodstvom kralja [[Filip II., kralj Francuske|Filipa Augusta]] u višegodišnjem ratu uspjeva osloboditi većinu zemlje i prije sklapanja mirovnog sporazuma iskrcava se u Engleskoj i osvaja [[London]].

Nova kriza u odnosima ova dva moćna kraljevstva nastupa kada [[1328]]. godine francuski kralj [[Karlo IV., kralj Francuske|Karlo IV]] umire bez djece. Tada se engleski kralj [[Edvard III]] odlučuje na osporavanje nasljedstva krune [[Filip IV., kralj Francuske|Filipu IV]] pošto je novi francuski kralj samo bratić starog dok je on njegov unuk. Ovaj novi rat koji tada počinje danas je svima poznat pod imenom [[Stogodišnji rat]]. Tokom njega kralj Engleske [[Henry VI od Engleske|Henry VI]] će [[1422]]. godine postati kralj Francuske, ali na kraju će Englezi izgubit sve svoje posjede s druge strane [[La Manche]]a. 

Unutrašnji državni mir koji tada nastaje trajati će do početka vjerskih nemira polovinom [[16. vijek]]a. Bez obzira na mjere poduzete od Henrika IV za smirivanje vjerskih strasti oni će vremenom ponovno izbijati do odluke [[Luj XIV|Luja XIV]] o zabrani [[hugenoti|hugenotske vjere]]. Tim represivnim potezom država napokon dobija svoj potpuni unutrašnji mir osiguran uništenjem svih plemićkih utvrda unutar Francuske. Hugenoti pogođeni tim mjerama se odlučuju na naseljavanje kolonija ili prelazak na katoličku vjeru. Od onih koji su izabrali prvu opciju danas nam preostaje [[Quebec]] kao jedino francusko govorno područje na sjevernoameričkom kontinentu.
=== Burboni ===
[[Datoteka:Jean de La Fontaine.jpg|thumb|[[Jean de La Fontaine]]]]
Pod vladavinom burbonskih kraljeva u 17. vijeku Francuska je izrasla u evropsku silu. Poraženi su [[Habsburg]]ovci, koji su vladali [[Španija|Španijom]] i [[Austrija|Austrijom]], veliki francuski neprijatelj, i sva je vlast centralizirana u rukama kralja. Poticane su industrija i trgovina, a Francuska je uspostavila kolonije u [[Sjeverna Amerika|Sjevernoj Americi]] i [[Indija|Indiji]].

=== Zlatno doba ===
Vrijeme [[17. vijek|17.]] i [[18. vijek]]a zlatno je doba umjetnosti. Uz kraljevu pomoć i podršku osnovane su [[1602]]. radionoce za gobelinsku tapiseriju i kraljevsku grnčariju u Sérversu [[1756]]. godine. Plemstvo je pružalo potporu umjetnicima kao što su [[Jean Antoine Watteau|Watteau]] i [[Jean-Honoré Fragonard|Fragonard]], dramatičarima [[Jean Racine|Racineu]], [[Jean-Baptiste Poquelin|Moliéreu]] i [[Pierre Corneille|Corneilleu]], piscu [[Michel de Montaigne|Montaigneu]], tvorcu [[esej]]a, te [[basna|basnopiscu]] [[Jean de La Fontaine|La Fontaineu]].

=== Francuska revolucija ===
{{glavni|Francuska revolucija}}
Revolucija je izbila [[1789]]. i s vlasti svrgnula kralja i plemstvo. Uspostavljena je nova Narodna skupština i položila zakletvu na slavnom teniskom igralištu, da neće biti raspuštena dok Francuska ne dobije svoj ustav. Napoleon Bonaparte postao je car [[1804]]. i označio kraj revolucionarnog perioda.

== Monarhija i carstvo ==
[[Datoteka:Franz Xaver Winterhalter Napoleon III.jpg|150px|thumb|left|[[Napoleon III]]]]
Nakon poraza Napoleona [[1815]]. godine, Francuska je imala niz kratkotrajnih slabih vlada. Restaurirana burbonska monarhija svrgnuta je [[1830]]. i kralj Filip izgubio je tron [[1848]]. godine. Tada uspostavljena Druga Republika propala je kad je njezin predsjednik Luj Napoleon postao kralj (v. [[1852]]–[[1879]]). Unatoč tim problemima, Francuska je napredovala.

=== Revolucija 1848. ===
U [[Februar|februaru]] [[1848]]. Parižani su digli ustanak protiv neuspješnog kralja [[Luj-Filip, kralj Francuza|Luja Filipa]]. Uspostavljena je republika s predsjednikom [[Napoleon III|Lujom Napoleonom]], Bonaparteovim nećakom. Obećane su radikalne promjene, no [[1852]]. Napoleon je postao car.

=== Treća Republika ===
Treća Republika (1870–1940) bila je podjeljena unutarnjim neslaganjima između umjerenjaka, [[radikalizam|radikala]], [[socijalisti|socijalista]] i [[rojalizam|rojalista]]. Između [[1918]]. i njezine propasti [[1940]]. godine bilo je 44 vlada i 20 različitih [[premijer]]a. Unatoč tome Francuska je bila vodeća evropska zemlja s carstvom po cijelom svijetu i jakom [[ekonomija|ekonomijom]].

== Revolucija i 20. vijek ==
[[Datoteka:Robespierre.jpg|thumb|[[Maximilien Robespierre]]]]
Povod revoluciji bili su pokušaji rješavanja ekonomske krize [[Luj XVI|Luja XVI]]. U [[Februar|februaru]] [[1787]]. ministar financija [[Loménie de Brienne]] sazvao je Skupštinu plemića (skup plemića, svećenstva, buržoazije i kraljevih službenika) s ciljem zaobilaženja parlamenta. Od Skupštine je zatraženo odobravanje novog poreza na nekretnine, koji bi po prvi put bili dužni plaćati i plemići i svećenstvo. Skupština nije odobrila porez, nego je zatražila od Luja XVI sazivanje sabora svih staleža.

Novi vojni porazi, nestašica hrane i skupoća doveli su do još jednog prevrata. [[Jakobinci]] su zbacili žirondince i preuzeli vlast, bolje su uspjeli organizirati obranu i natjerati neprijatelje na povlačenje, ali su istodobno u zemlju uveli teror (strahovladu). Zastrašivali su svoje protivnike i bez milosti ih slali na [[Giljotina|giljotinu]] (napravu za izvršenje smrtne kazne odsjecanjem glave). Tokom 14 mjeseci vlasti pogubili su gotovo 40.000 ljudi, među njima i kraljicu Mariju Antoanetu i Luja XVI. Zbog strahovlade koju su uveli, izgubili su potporu naroda i zbačeni su s vlasti. [[Robespierre]] i njegovi najbliži suradnici giljotirani su bez suđenja, tako je i on doživio istu sudbinu kao i hiljade njegovih prijašnjih protivnika.

== Moderna Francuska ==
[[Datoteka:De Gaulle-OWI.jpg|thumb|200px|[[Charles de Gaulle]], 18. francuski predsjednik]]
Nakon oslobođenja Francuske od Nijemaca [[1944]]. godine, uspostavljena je [[Francuska Četvrta Republika]] koja je počela vladati zemljom. Kao i njezine prethodnice bila je slaba i propala je zbog nemira uzrokovanih [[Alžirski rat za nezavisnost|ratom u Alžiru]] [[1958]]. [[Charles de Gaulle]] je uspostavio [[Francuska Peta Republika|Petu Republiku]] s ciljem da ponovo pokuša uspostaviti francuski prestiž i napredak.

=== Charles de Gaulle ===
Charles de Gaulle (1890–1970) školovao se za vojnika i postao zapovjednikom vojne divizije. Nakon pada Francuske [[1940]]. godine otišao je u Britaniju i pozvao francuski narod da se odupre njemačkoj okupaciji. Kao vođa ''Slobodne Francuske'', mnogo je učinio na podizanju morala francuskog naroda tokom rata. Godine [[1958]]. postao je predsjednikom i zemlju je vodio sve do podnošenja ostavke [[1969]]. godine.

=== Alžirski rat ===
Godine [[1954|1954.]] jedna je od nekoliko francuskih kolonija u Africi tražila priznanje nezavisnosti. To je dovelo do sukoba s mnogim evropskim doseljenicima u ovoj zemlji. Francuska vojska podržavala je doseljenike u njihovoj želji da francuska vlast ostane i ušla u [[Alžirski rat za nezavisnost|žestok rat]] s alžirskim pobunjenicima. Alžir je na kraju pobijedio i postao nezavisan [[1962]]. godine.

=== Maj 1968. ===
U [[Maj|maju]] [[1968]]. studenti su zahtijevali više novaca za obrazovanje i protestirali su protiv velikih izdataka za obranu. Nemiri su izbili u [[Pariz]]u i u drugim gradovima, a borbe su se vodile između studenata i [[policija|policije]]. Nastupio je generalni [[štrajk]] što je dovelo do pada de Gaullove vlade.

== Vremenska tablica ==
{|class="wikitable"
!'''Godine'''
!'''Događaji'''
|-
|[[58. pne.|58]]–[[51. pne.]]
|[[Galija (rimska provincija)|Galija]] (današnja Francuska) postala je dio Rimskog Carstva.
|-
|[[486]].
|[[Franci]] preuzimaju vlast u zemlji.
|-
|[[1337]]–[[1453]].
|Francuska i Britanija vode [[Stogodišnji rat]].
|-
|[[1589]].
|[[Henri IV. od Francuske|Henri IV.]] postaje prvi burbonski kralj.
|-
|[[1643]]–[[1715]].
|Francuska je na vrhuncu svoje moći za vladavine [[Luj XIV|Luja XIV]]
|-
|[[1789]].
|U Parizu izbija revolucija.
|-
|[[1848]].
|Nakon republike uspostavljena kratkotrajna Druga Republika.
|-
|[[1870]]–[[1871]].
|Uspostavljena Treća Republika.
|-
|[[1870-e]]
|[[Claude Monet]] i drugi francuski slikari osnivaju [[impresionizam|impresionistički pokret]].
|-
|[[1914]]–[[1918]].
|Francuska u borbi protiv Njemačke u [[Prvi svjetski rat|I. svjetskom ratu]].
|-
|[[1946]].
|Uspostavljena Četvrta Republika nakon [[Drugi svjetski rat|II. svjetskog rata]].
|-
|[[1958]].
|De Gaulle preuzima vlast i uvodi Petu Republiku.
|-
|[[1950]]–[[1990]].
|Francuska je vodeća članica [[Evropska unija|Evropske unije]].
|-
|}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|History of France}}

[[Kategorija:Historija Francuske| ]]
[[Kategorija:Historija Evrope|Francuska]]
[[Kategorija:Historija po državama|Francuska]]