Izvorni kod stranice Hilandar

{{Manastir info
| ime         = Manastir Hilandar
| slika       = Hilan2.jpg
| opis slike       = Manastir Hilandar
| šst       = 40
| šmi       = 20
| šse      = 45
| dst       = 24
| dmi       = 7
| dse      = 7
| širina       = SGŠ
| dužina      = IGD
| država = {{flagcountry|GRČ}}
| godina osnivanja = [[1198]]
| ktitor = [[Stefan Nemanja]] i [[Sveti Sava]]
| lokacija = [[Sveta gora]]
| jurisdikcija = [[Vaseljenska patrijaršija]]
}}

'''Hilandar''' ([[grčki jezik|gr.]] ''Χιλανδαρίου'') je srpski manastir koji se nalazi u severnom delu [[Sveta gora|Svete gore Atonske]] ([[grčki jezik|gr.]] ''Άγιoν Όρoς''), države pravoslavnih monaha koja postoji više od hiljadu godina. Sveta gora je smeštena na Atosu ([[grčki jezik|gr.]] ''Άθoς''), trećem kraku [[Poluostrvo|poluostrva]] [[Halkidiki]] u severnoj [[Grčka|Grčkoj]], a manastir se nalazi na 2,5 kilometara od mora.<ref name="Kovačević Mirko 2008">Kovačević Mirko, Sveta srpska carska lavra Hilandar na Svetoj gori Atonskoj, Zadužbina Svetog manastira Hilandara, Beograd; septembar 2008. {{ISBN|978-86-7768-031-2}}</ref> Posmatran spolja manastir ima izgled srednjovekovnog [[Tvrđava|utvrđenja]], s obzirom da je utvrđen [[bedem]]ima koji su visoki i do 30 m. Spoljni zidovi su dugački 140 m i okružuju površinu koja je skoro 75 m široka. Manastir je ovako utvrđen s obzirom da je u prošlosti, kao i ostala utvrđena monaška naselja na Svetoj gori, morao da se brani od [[Gusari|gusara]].

Manastir Hilandar je izgradio grčki monah svetogorac, Georgije Helandarios. Manastir Hilandar su obnovili [[Stefan Nemanja]] (u monaštvu Simeon) i njegov sin [[Sveti Sava|Sava]] [[1198]]. godine, a u manastiru je [[1200]]. godine umro Stefan Nemanja. Kralj [[Stefan Uroš I]] je [[1262]]. godine značajno utvrdio manastir. Hilandar je naročito pomogao kralj [[Stefan Uroš II Milutin|Milutin]], koji je oko [[1320]]. godine na mestu stare podigao novu crkvu [[Vavedenje|Vavedenja Bogorodice]], koja i danas služi kao Saborna crkva. U vreme kralja i [[Stefan Dušan|cara Dušana]] Sveta gora je došla pod njegovu vlast, a to je period najvećeg prosperiteta manastira. U vekovima turske vladavine, Hilandar su pomagali ruski carevi i moldavski kneževi u [[16. vek|XVI veku]], a srpski patrijarsi iz Peći u [[17. vek|XVII veku]]. Početkom [[19. vek|XIX veka]] stvorena je [[Kneževina Srbija|prva novovekovna srpska država]], pa je nastavljena bogata tradicija hilandarsko-srpskih odnosa. U novijoj istoriji manastir je značajno stradao [[2004]]. godine u katastrofalnom požaru, a u toku je obnova oštećenih građevina.

Hilandar predstavlja jedno od nazjnačajnijih središta [[Srpska kultura|srpske kulture]] i duhovnosti. Kroz vekove, relativno zaštićen od napada i pljačkanja, u sigurnosti Svete gore Atonske i njene autonomije, bio je pošteđen sudbine koja je zadesila skoro sve druge srpske manastire. U Hilandaru je očuvana najbogatija kolekcija originalnih starih rukopisa, [[ikona]], [[Freska|fresaka]], tako da on u današnje vreme predstavlja najznačajniju riznicu srpske srednjovekovne kulture uopšte. Manastir se od [[1988]]. godine, zajedno sa ostalih devetnaest svetogorskih manastira, nalazi na [[UNESKO]]-voj listi [[Svetska baština|svetske baštine]] u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Planina Atos.<ref>Zvanični sajt UNESKO-a, http://whc.unesco.org/en/list/454/</ref>

== Istorija ==
=== [[12. vek|XII vek]] – Osnivanje manastira ===
[[Datoteka:Св. Сава и св. Симеон.jpg|240p|mini|desno|Ikona - Sv. Sava i sv. Simeon ktitori Hilandarski]]
Manastir Hilandar je napravio grčki monah svetogorac, Georgije Helandarios. Manastir Hilandar su obnovili [[Stefan Nemanja]] (u monaštvu Simeon) i njegov sin [[Sveti Sava|Sava]] [[1198]]. godine.<ref name="embassyofserbia.gr">Chilandar Monastery, http://www.embassyofserbia.gr/Hilandar/Hilandar3.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080531145412/http://www.embassyofserbia.gr/Hilandar/Hilandar3.htm |date=2008-05-31 }}</ref> Te godine je vizantijski car [[Aleksije III Anđeo]] izdao povelju Simeonu i Savi kojom se manastir Hilandar i svetilište u ''Milejama'' daruju „da [[Srbi]]ma budu na večni poklon“.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Car je nije pristao da to učini, pošto su bile ispunjene i očuvane forme, i pošto je molba imala pristanak celog svetogorskog bratstva. Manastir je izgrađen na ruševinama ranijeg [[Vizantijsko carstvo|vizantijskog]] manastira ''Helandariona'', koji je osnovan početkom [[11. vek|XI veka]].<ref name="srpskidespot.org.rs">Mojsilović Igor, MANASTIR HILANDAR, http://www.srpskidespot.org.rs/Tekstovi/Hilandar.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091007090223/http://www.srpskidespot.org.rs/Tekstovi/Hilandar.htm |date=2009-10-07 }}</ref> Delovi tog najstarijeg Hilandara postoje i danas na jugozapadnoj strani manastira, a to su [[Kule|pirg]] [[Đorđe Lidijski|Svetog Đorđa]] (poznat i kao Arbanaški pirg) i spoljni odbrambeni zid prema jugu i prema zapadu uz koji su iznutra prizidani [[Konak|konaci]] i trpezarija.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> U periodu od [[1198]]. do [[1200]]. godine Simeon i Sava su podigli crkvu [[Vavedenje|Vavedenja Bogorodice]], koja danas ne postoji, [[kule|pirg]] [[Sveti Sava|Svetog Save]], Kambanski [[kule|pirg]] zvonara i keliju [[Simeon Mirotočivi|Svetog Simeona]].<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Simeon i Sava su za obnovu manastira imali finansijsku podršku od velikog župana [[Stefan Prvovenčani|Stefana]].<ref name="embassyofserbia.gr"/> Kada su građevine bile gotove, sredinom [[1199]]. godine, Nemanja je kao [[ktitor]] izdao povelju. Ovu osnivačku povelju je napisao Sava, a za nju je Nemanja dobio pristanak od velikog župana Stefana. Povelja je u originalu bila sačuvana sve do [[Drugi svetski rat|drugog svetskog rata]], kada je stradala 06. aprila [[1941]]. godine u bombardovanju [[Narodna biblioteka Srbije|Narodne biblioteke u Beogradu]].<ref name="srpskidespot.org.rs"/>
 
Sa završetkom izgradnje Simeon se preselio u Hilandar sa priličnim brojem kaluđera. Hilandaru je dodeljeno i nekoliko sela u okolini [[Prizren]]a kao [[metoh]]. U međuvremenu, Sava je ponovo od [[Aleksije III Anđeo|vizantijskog cara]] izdejstvovao novu povelju, u kojoj car u potpunosti izjednačava Hilandar sa ostalim manastirima na [[Sveta gora|Svetoj gori]], i daje manastiru jedan metoh, davno razrušeni [[manastir Zig]] (''Ivanicu'', u unutrašnjosti poluostrva Halkidiki).<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

Monah Simeon je nakon osam meseci boravka u Hilandaru, umro 13. februara [[1200]]. godine,<ref name="srpskidespot.org.rs"/> a njegovi zemni ostaci su bili jedno vreme sahranjeni u crkvi Vavedenja Bogorodice koja više ne postoji.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Prema predanju iz groba svetog Simeona potiče „čudesna loza“ koja uvek daje plod.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Nakon očeve smrti Sava se [[1199]]. godine preselio u [[Kareja|Kareju]], gde je podigao isposnicu. Tamo je najpre napisao ''„Karejski tipik“'' [[1199]]. godine i to je danas najstariji dokument koji se čuva u riznici Hilandara. Sava je [[1200]]. godine napisao ''„Hilandarski Tipik“'' kojim su određene norme kaluđerskog života u manastiru, kao i organizacija manastirske uprave. Tipik je napisan po ugledu na prolog tipika konstantinopoljskog manastira Bogorodice Blagodateljice.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

=== [[13. vek|XIII]] i [[14. vek|XIV vek]] ===
[[Datoteka:Икона-Божией-Матери-Троеручица.jpg|180p|mini|levo|Čudotvorna ikona [[Bogorodica trojeručica]]]]
[[Datoteka:Ljevis31.jpg|180p|mini|levo|Kralj Stefan Uroš II Milutin freska iz crkve [[Bogorodica Ljeviška]]]]
[[Datoteka:Hilandar-coat of arms.jpg|180p|mini|levo|Grb kneza Lazara na spoljnoj priprati glavne crkve]]
Početkom [[13. vek|XIII veka]] [[Sveta gora]] je bila pod faktičkom vlašću [[Četvrti krstaški rat|krstaša koji su 1204. godine osvojili Carigrad]], a pojavili su se i brojni pljačkaši koji su bili velika opasnost za sve manastire.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Usled toga, [[Sv. Sava]] je [[1214]]. godine napustio Svetu goru i preneo mošti svog oca iz Hilandara u [[Srbija|Srbiju]].<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Sa svog poslednjeg putovanja pred smrt, Sava je iz [[Palestina|Palestine]] doneo najstariju i najpoznatiju hilandarsku [[Ikona|ikonu]] [[Bogorodica trojeručica|Bogorodicu trojeručicu]]. U takvim okolnostima kralj [[Stefan Uroš I]] je [[1262]]. godine iznad manastira podigao veliki pirg – kulu [[Preobraženje Gospodnje|Preobraženja]] da bi što bolje zaštitio manastir.<ref name="embassyofserbia.gr"/> U to vreme su značajno rasli manastirski posedi, a kraljevi [[Dragutin]] i [[Stefan Uroš II Milutin|Milutin]] su znatno proširili manastirske posede u samoj Srbiji.

Početkom [[14. vek|XIV veka]] velika opasnost za sve manastire na Svetoj gori su bili [[Almogaveri|Katalonski najamnici]], koje je vizantijski car [[Andronik II]] uzeo u službu protiv maloazijskih [[Turci|Turaka]]. Kada su ostali bez plate najamnici su objavili [[rat]] caru. Učvrstili su se u blizini [[Solun]]a i napadali Svetu goru. Zahvaljujući jakim utvrđenjima i požrtvovanošću tadašnjeg zamenika igumana Danila, Hilandar je bio sačuvan od propasti.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

Hilandar je naročito pomogao kralj [[Stefan Uroš II Milutin|Milutin]], koji je oko [[1320]]. godine na mestu stare podigao novu crkvu [[Vavedenje|Vavedenja Bogorodice]], koja i danas služi kao Saborna crkva.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> U njegovo vreme manastir je proširen prema severu, a tada su podignuti spoljni zidovi u podrumu velikog konaka iz [[1821]]. godine i spoljni zid pored konaka iz [[1598]]. godine.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Na mestu današnjeg ulaza izgradio je ulaz sa pirgom i paraklisom [[Nikola Mirlikijski|Svetog Nikole]] koji je srušio zemljotres u drugoj polovini [[16. vek|XVI veka]], a oko [[1320]]. godine je izgradio i današnju trpezariju.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Kralj je u isto vreme podizao i nove pirgove – kule. ''„Milutinov pirg“'' se nalazi na putu od Hilandara ka moru, a ''„Hrusija“'' je podignuta na obali mora.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Glavni hram je živopisan [[1321]]. godine, a u isto vreme su oslikane i trpezarija i grobljanska crkva.<ref name="embassyofserbia.gr"/> U to vreme su srpski monasi u Hilandaru bivali sve brojniji i osetno su se razvijali, a vizantijski car [[Andronik II Paleolog|Andronik II]] je manastiru dodelio posede u današnjoj [[Grčka|Grčkoj]].<ref name="srpskidespot.org.rs"/>
U vreme kralja i [[Stefan Dušan|cara Dušana]] Sveta gora je došla pod njegovu vlast, a to je period najvećeg prosperiteta manastira. Car je značajno pomagao manastir i dodelio mu mnogobrojne posede u Srbiji, današnjoj [[Republika Makedonija|Makedoniji]] i [[Grčka|Grčkoj]]. U to vreme posedi Hilandara su zahvatali petinu teritorije Svete gore.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Pored vladara, manastir je značajno pomagala i srpska vlastela (sevastokrator Vlatko, veliki vojvoda Nikola Stanjević, [[Dejanovići|despot Dejan]]).<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Dušan se [[1347]]. godine sklonio u Hilandar od [[Kuga|kuge]] koja je besnela na čitavom [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], a tom prilikom je napravio izuzetak i sa sobom poveo caricu Jelenu, što je bilo grubo narušavanje strogo poštovane tradicije o zabrani dolaska žena na Svetu goru.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Kao uspomena na dolazak srpskog cara na Svetu goru danas postoji [[krst]] koji označava mesto na kome su hilandarski monasi sačekali cara i za uspomenu zasadili zasadili „carsku [[Maslina|maslinu]]“. Oko [[1350]]. godine podignuta je crkva [[Aranđelovdan|Sv. arhanđela]],<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> a proširena je i manastirska bolnica, a Carica Jelena je postala ktitor Karejske kelije Sv. Save, koja je pripala Hilandaru.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

Već tada su Sveta gora i Hilandar imali veliki ugled u Srbiji, a [[1354]]. godine hilandarski zamenik igumana Sava je izabran za srpskog patrijarha.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Nakon smrti cara Dušana, krajem [[1355]]. godine, manastir se i dalje razvijao. U to vreme su manastir pomagali pored [[Stefan Uroš V|cara Uroša]] i srpski vlastelini. Knez [[Lazar Hrebeljanović]] je ktitor spoljne priprate koja je izgrađena oko [[1380]]. godine uz zapadnu stranu crkve Vavedenja Bogorodice.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Krajem [[14. vek|XIV veka]] Hilandar je poslužio kao utočište članovima poslednjih srpskih vladarskih i vlastelinskih porodica.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

=== Period od [[15. vek|XV]] do [[18. vek|XVIII veka]] ===
[[Datoteka:Bellini, Gentile - Sultan Mehmet II.jpg|140p|mini|desno|Sultan Mehmed II]]
[[Jovan Kastriot]] je sela [[Rostuša]] i [[Trebište (Makedonija)|Trebište]] poklonio Hilandaru.<ref>{{Cite book|last=|first=|authorlink=|title=Глас Црногорца, бр.13, Повеља Ивана Кастриота|year=1906|url=https://www.dlib.me/fajlovi/p1ejk1fu2amgumics9k1vqq1fr65.pdf|publisher=|pages=2|location=Цетиње|isbn=}}</ref> [[Osmanlije]] su okolinu poluostrva [[Atos]] definitivno zaposeli [[1430]]. godine, gde je zavladalo nasilje i bezakonje. Zbog toga je određen broj monaha napustio Hilandar i vratio se u Srbiju. Stanje se donekle popravilo tek nakon ukaza ([[Turski jezik|tur.]] ferman, ﻥ ﺎـﻣ ﺮـﻓ) sultana [[Mehmed II|Mehmeda II]] iz [[1457]]. godine kojim su potvrđene stare slobode i prava svetogorskim manastirima.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Nakon pada srpske despotovine nestao je značajni pokrovitelj manastira, a pomoć se tražila na drugoj strani. Žena ugarskog titularnog srpskog despota [[Mati Angelina|Angelina Branković]] je početkom [[1503]]. godine uputila prvu molbu ruskom velikom knezu Vasiliju Ivanoviču da zaštiti Hilandar.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Zamenik igumana Pajsije je sa tri pratioca [[1550]]. godine posetio [[Moskva|Moskvu]] i od [[Ivan IV Grozni|Ivana IV Vasiljeviča ''Groznog'']] tražio pomoć i protekciju na istambulskoj porti. Ruski car je intervenisao kod sultana, tražeći prava za manastir. Osim toga, [[1556]]. godine je sakupio značajnu pomoć i poslao bogate poklone.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> I naredni ruski carevi su se starali o Hilandaru. Car Fjodor Ivanovič je [[1591]]. godine izdao „zlatnu bulu“, na zahtev zamenika igumana Georgija, kojom se omogućava pravo sakupljanja dotacija manastiru i obaveza pomaganja ruskog manastira Rusikon na Svetoj gori. Ruski carevi će i kroz ceo [[17. vek|XVII vek]] potvrđivati ova prava takozvanim ''„gramatama“''.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

[[Datoteka:Vasnetsov Ioann 4.jpg|130p|mini|desno|Ivan Grozni, veliki dobrotvor manastira]]
U [[17. vek|XVII veku]] Hilandar su pomagali [[Pećka patrijaršija|pećki patrijarsi]] (Antonije, Jovan, Maksim), hercegovački mitropolit Simeon i beogradski mitropolit Simeon.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Za vreme uprave igumana Viktora ([[1652]]-[[1678]]) obnovljeno je više građevina manastirskog kompleksa, a tu je značajnu ulogu imao i bogati srpski trgovac iz Venecije, koji je kao monah Nikanor došao [[1662]]. godine.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> U to vreme srpski manastir je imao najveći broj monaha od svih svetogorskih manastira.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Nakon [[Veliki turski rat|Velikog rata]] nastaje težak period za srpsko stanovništvo i [[Velika seoba Srba|velika seoba]] u habzburšku monarhiju početkom [[1690]]. godine.Nakon toga grčko sveštenstvo u srpskim zemljama (tzv. '''Fanarioti''') postaje sve brojnije. Zbog toga je i u Hilandaru tokom [[18. vek|XVIII veka]] konstantno opadao broj srpskih, a rastao broj grčkih i bugarskih monaha. Već krajem [[18. vek|XVIII]] i početkom [[19. vek|XIX veka]] manastir se još samo formalno nazivao srpskim, ali je većina monaha bila grčka i bugarska.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

Hilandarski monasi su u [[18. vek|XVIII veku]] uspostavili žive veze sa Karlovačkom mitropolijom i srpskim crkvenim opštinama u južnoj [[Kraljevina Ugarska (1000-1918)|Ugarskoj]] i u [[Bosna|Bosni]]. [[Bugari]] su značajno doprineli očuvanju duhovnog života u manastiru, posebno prilozima posle velikih požara [[1722]]. i [[1776]]. godine.<ref name="embassyofserbia.gr"/> U manastir je [[1765]]. godine došao i [[Dositej Obradović]] koji je ostavio svedočanstvo o sporu Srba i Bugara oko uprave nad manastirom.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Od kraja [[18. vek|XVIII veka]] manastirom prestaje da upravlja iguman, već se igumanom manastira smatra čudotvorna ikona Bogorodice Trojeručice.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Iguman se ponovo bira tek od [[1991]]. godine.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

=== Period od [[19. vek|XIX veka]] i savremena istorija ===
[[Datoteka:MilosObrenovic 1848.jpg|120p|mini|levo|Knez Miloš Obrenović]]
Početkom [[19. vek|XIX veka]] stvorena je [[Kneževina Srbija|prva novovekovna srpska država]]. To je uticalo da ponovo počne da raste broj srpskog sveštenstva u manastiru.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Bratstvo manastira je [[1820]]. godine zatražilo od [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]] da bude njegov pokrovitelj i zaštitnik.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Mlada srpska država je pokazala interes za manastir i pomagala ga u skladu sa mogućnostima. Najveću zaslugu za novouspostavljene srpsko-hilandarske veze imao je arhimandrit [[Onorfije Popović]], koji je i prvi uspostavio kontakt sa knezom Milošem.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Bratstvo manastira je u tom periodu često pomagalo oslobodilačku borbu Grčkog naroda, a to je prouzrokovalo odmazdu turskog garnizona koji je zbog toga bio stacioniran u manastiru nekoliko godina.<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

[[Datoteka:Hilandar, obnova.jpg|230p|mini|levo|Obnova Hilandara 2007. godine]]
Drugu polovinu [[19. vek|XIX veka]] je obeležio sukob sa bugarskim sveštenstvom oko uprave nad manastirom. Kneževina je materijalno pomagala manastir, naročito u periodu velike materijalne krize prouzrokovane dugogodišnjim sporom oko manastirskih granica.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Posle [[1860]]. godine beogradski mitropolit Mihailo je uspeo da donekle izgladi sporove sa bugarskim sveštenstvom na Svetoj gori, naročito posle [[Berlinski kongres|Berlinskog kongresa]] [[1878]]. godine.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Spor oko uprave manastirom je konačno rešen nakon posete kralja [[Aleksandar Obrenović|Aleksandra Obrenovića]] Hilandaru [[1896]]. godine. Srbija je platila manastirske dugove i monasi su ponovo mogli da dolaze iz Srbije i drugih srpskih krajeva.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

Početkom [[20. vek|XX veka]] manastir je ponovo imao većinu srpskih monaha. Hilandar je u pratnji premijera [[Nikola Pašić|Nikole Pašića]] posetio i kralj [[Petar I Karađorđević]].<ref name="embassyofserbia.gr"/> U današnje vreme, od nekadašnjih velikih poseda, Hilandaru su ostala samo tri metoha izvan Svete gore ([[Kumica]], [[Kakovo]] i [[Kalamaria]]).<ref name="srpskidespot.org.rs"/> U noći između 3. i 4. marta [[2004]]. godine u manastiru je izbio požar koji je ubrzo poprimio katastrofalne razmere.<ref>PET GODINA OBNOVE HILANDARA, brošura , Zadužbina Svetog manastira Hilandara, Beograd; mart 2009.</ref> Tom prilikom je izgorelo više od polovine korisne površine manastirskih zdanja. Obnova oštećenih delova je započeta odmah nakon požara, a planirano je da se svi poslovi završe do kraja [[2011]]. godine.<ref>PET GODINA OBNOVE HILANDARA, brošura, Zadužbina Svetog manastira Hilandara, Beograd; mart 2009.</ref> Manastir se nalazi pod jurisdikcijom [[Vaseljenska patrijaršija|Vaseljenske patrijaršije u Carigradu]], a staranjem manastirskog bratstva, srpske i grčke države dobro se čuva, održava i obnavlja.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

== Arhitektura manastira ==
Manastirski kompleks je ograđen odbrambenim zidovima koji su pojačani pirgovima – kulama, Svetog Save i Svetog Georgija uz koje su podignuti višespratni konaci, kapele, paraklisi, bolnica i drugi objekti.<ref name="embassyofserbia.gr"/> [[Bedem]]i su visoki preko 30 m i u donjem delu, sem kapije, nemaju nikakvih otvora. Stanovi su svi na trećem ili četvrtom spratu. U kelijama na četvrtom spratu spoljašnji zidovi imaju preko 1,5 m širine. [[Kule]] su još tvrđe i imaju vojnički izgled. Otvori su im dosta mali i uzani, vrata niska i teška.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Građevine su zidane u [[Vizantijska arhitektura|vizantijskom stilu]] od tesanog kamena sa naizmeničnim redovima opeke, dok su podovi i balkoni izgrađeni od drveta. Konaci su oduvek zidani iznutra uz odbrambene zidove i do [[19. vek|XIX veka]] imali su otvore uglavnom prema porti.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Pored glavne, u manastiru se nalazi još dvanaest manjih crkava i kapela sa živopisima iz raznih vremena, sa ikonostasima iz doba različitih umetničkih škola, sa ikonama, utvarima i drugim predmetima.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Izvan manastira u zidinama, a u njegovoj neposrednoj blizini, nalaze se grobljanska crkva Blagoveštenja sa kosturnicom i paraklis Svetog Trifuna iz [[1719]]. godine.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/>

Glavnu manastirsku crkvu Vavedenja Bogorodice sagradio je kralj Milutin početkom [[14. vek|XIV veka]] na temeljima prvobitne crkve.<ref name="embassyofserbia.gr"/> Ona predstavlja potpuno nov tip [[vizantijska arhitektura|vizantijske arhitekture]] i to konstantinopoljske škole, sa nešto elemenata solunske i atonske neimarske veštine.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Za Svetu goru nova građevina je donela izvesna nova, iako ne originalna rešenja u narteksu. Napušteni su dodaci uz crkvu kao eksonarteks, pobočne kapele i prednji portik. Dobio se velik i dobro osvetljen prostor u crkvi, koji ranije svetogorske građevine nisu imale.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Ovaj novi tip arhitekture održao se na Svetoj gori do današnjih dana. Ornamenti u maramoru oko vrata i prozora nisu iznenađujući, već skladni i solidni. Pod crkve koji je ukrašen [[mozaik]]om izuzetne lepote je pažljivo i dobro složen.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Na crkvi su očuvani fragmenti prvobitne plastike. U vreme kneza Lazara, oko [[1380]]. godine, uz crkvu je sagrađena priprata.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

== Umetnost Hilandara ==
=== Živopis ===
Saborna crkva, trpezarija, trem trpezarije, svi paraklisi i ulaz imaju iznutra, a ponegde i spolja, freske - živopis. Najstariji živopis je iz [[13. vek|XIII veka]] i nalazi se unutar i spolja pirga i paraklisa [[Đorđe Lidijski|Svetog Đorđa]].<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Živopis Saborne crkve je iz [[1321]]. godine<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> (a preslikan je [[1804]]. godine pa delimično u južnoj pevnici<ref name="embassyofserbia.gr"/> očišćen od ovog preslikavanja sedamdesetih godina [[20. vek|HH veka]]). Freske na tavanu trpezarije na severnom zidu su nastale posle [[1321]]. godine, a u crkvi Sv. arhanđela polovinom [[14. vek|XIV veka]].<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> Najveći deo sačuvanog živopisa u paraklisima nastao je u [[17. vek|XVII]] i [[18. vek|XVIII veku]].<ref name="Kovačević Mirko 2008"/> U paraklisima koji su goreli živopis je teško oštećen. Trpezariju je [[1621]]. godine ponovo oslikao [[Georgije Mitrofanović]], monah u Hilandaru i najugledniji srpski slikar toga vremena.<ref name="embassyofserbia.gr"/> U [[18. vek|XVIII]] i [[19. vek|XIX veku]] oslikan je veći broj kapela. Izvan manastirskog kompleksa sačuvan je živopis iz [[13. vek|XIII veka]] u pirgu na ''„Spasovoj Vodi“'' i iz [[17. vek|XVII veka]].<ref name="embassyofserbia.gr"/>

=== [[Ikonopis]] ===
U riznici Hilandara sačuvano je oko petsto [[ikona]]<ref name="embassyofserbia.gr"/> nastalih od [[12. vek|XII]] do [[19. vek|XIX veka]].<ref name="embassyofserbia.gr"/> Antologijsku vrednost imaju sledeće [[Ikona|ikone]]:
 
* '''[[Bogorodica Trojeručica]]''', jedna od najvećih svetinja i ujedno najpoznatija. Po predanju je nastala u [[8. vek|VIII veku]].<ref name="rastko.org.rs">Najlepše ikone manastira Hilandara, http://www.rastko.org.rs/likovne/hilandar/index.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160206015100/http://www.rastko.org.rs/likovne/hilandar/index.html |date=2016-02-06 }}</ref> Tada je iscelila [[Jovan Damaskin|Sv. Jovana Damaskina]].<ref name="rastko.org.rs"/> Ona se nalazi u Sabornoj crkvi.<ref name="embassyofserbia.gr"/>
* '''Mozaička Bogorodica [[Odigitrija]]''', nastala oko [[1200]]. godine,<ref name="rastko.org.rs"/> ima veliku umetničku i još veću istorijsku vrednost. To je najstarija ikona koja se čuva u riznici manastira.<ref name="Kovačević Mirko 2008"/>
* '''Bogorodica [[Odigitrija]]''', iz treće četvrtine [[13. vek|XIII veka]] je remek-delo evropskog slikarstva [[13. vek|XIII veka]].<ref name="rastko.org.rs"/>
* '''Hristos Pantokrator''', iz treće četvrtine [[13. vek|XIII veka]] je pandan prethodnoj ikoni na ikonostasu nekadašnje crkve Vavedenja Bogorodice.<ref name="rastko.org.rs"/>
* '''[[Vavedenje]] Bogorodice''', iz [[1320]]. godine, je tipična ikona iz razdoblja [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleologa]] ([[1261]] – [[1453]]), velike umetničke vrednosti sa vidljivim uticajem antičkih uzora.<ref name="rastko.org.rs"/>
* '''Sveti Arhanđel [[Gavrilo]]''', '''[[Apostol i Jevanđelist Matej|Sveti jevanđelist Matej]]''', '''[[Luka Jevanđelista|Sveti jevanđelist Luka]]''', sve tri iz treće četvrtine [[14. vek|XIV veka]].<ref name="rastko.org.rs"/>
* Iz [[17. vek|XVII veka]] su ikone '''Sv. Mina, sv. Viktor i sv. Vikentije''', '''[[Sveta Petka]]''', '''[[Sveti Sava]] i sveti Simeon Srpski''' i '''Sveti [[knez Lazar]] i sveti Georgije Novi.'''<ref name="rastko.org.rs"/>
* '''[[Dimitrije Solunski|sv. Dimitrija]]''', nastala [[1763]]. godine i podseća na vizantijske uzore.<ref name="rastko.org.rs"/>

Pored pojedinačnih ikona u svim crkvama, paraklisima i kapelama, u kompleksu manastira, kao i van samog kompleksa, nalazi se veći broj ikonostasa nastalih u [[17. vek|XVII]], [[18. vek|XVIII]] i [[19. vek|XIX veku]].<ref name="embassyofserbia.gr"/>

=== Književnost ===
U [[13. vek|XIII veku]] u Svetoj gori je jačalo duhovno i književno interesovanje. [[Domentijan]] je 1264. godine u Hilandaru, živeći u pirgu Sv. Save, napisao žitije Sv. Simeona, a gramatik Teodor je prepisao Šestodnev iz vremena Sv. Simeona. U Hilandaru tog vremena su se nalazila najbolja spisa vizantijske crkvene književnosti i ono najvrednije što se do tada napisalo u slovenskoj književnosti. U samom manastiru je sačuvano malo rukopisa iz [[13. vek|XIII veka]].<ref name="srpskidespot.org.rs"/>

Danas je sačuvan značajan broj rukopisa iz [[14. vek|XIV veka]], a posebno iz njegove prve polovine. Karejski monah Teodul je [[1336]]. godine prepisao teodosijevo Žitije Sv. Save, a danas se u riznici manastira mogu naći šesnaest jevanđelja iz [[14. vek|XIV veka]], zatim velika zbirka [[jevanđelje|evanđelja]], apostola, sinaksara, mineja, trioda, i pesama blaženih. U drugoj polovini [[14. vek|XIV veka]] javlja se letopisačka književnost i hronike. Opširna vizantijska hronika Georgija monaha, zvanog Hamartol, prepisivana je u to vreme na više strana. Iz osamdesetih godina [[14. vek|XIV veka]] potiču tri prepisa, od kojih je najstariji rađen [[1382]]. godine u Hilandaru.<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Najznačajniji rukopisi u riznici manastira su Jevanđelje patrijarha Save iz treće četvrtine [[14. vek|XIV veka]], Romanovo jevađelje iz [[1337]]. godine, Izborno jevanđelje vojvode Nikole Stanjevića, Beseda Jovana Zlatoustog, ispisana u Smederevu sredinom [[15. vek|XV veka]], Apostol igumana Viktora iz [[1660]]. godine itd. Među retkim štampanim knjigama nalazi se nekoliko primeraka iz cetinjske štamparije iz doba Đurađa Crnojevića: tri Oktoiha prvoglasnika iz [[1494]]. godine i tri Psaltira sa posledovanjem iz [[1495]]. godine, dok iz venecijanske štamparije Božidara Vukovića i njegovog sina Vićenca, manastirska riznica poseduje oko tridesetak različitih izdanja.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

U prepisivačkoj umetnosti, najznačajnija ostvarenja su proksomidie, od kojih je najstarija datirana krajem [[16. vek|XVI veka]].<ref name="srpskidespot.org.rs"/> Bugarski monah Pajsije je [[1762]]. godine u Hilandaru napisao čuvenu Istoriju slavjano-bolgarsku.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

U manastirskoj biblioteci čuvaju se uz brojne rukopise na starosrpskom i grčkom jeziku, pisani na pergamentu i hartiji, ukupno 367 povelja, od kojih 172 povelje vizantijskih careva, 154 povelje srpskih vladara, nekoliko povelja ruskih careva i moldavskih kneževa, oko 150 primeraka prvoštampane srpske knjige, turska dokumenta i isprave, veliki broj dragocenih arhivskih dokumenata, bakrorezne i drvorezne ploče sa kojih su otiskivane grafike u bakrorezu i drvorezu u [[18. vek|XVIII]] i [[19. vek|XIX veku]].<ref name="embassyofserbia.gr"/>

=== Riznica ===
Pored rukopisa, povelja, ikona i knjiga u riznici manastira se nalaze i drugi predmeti neprocenjive vrednosti. Najznačajniji predmeti koji se čuvaju u riznici su: 
* Duborezni diptih [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] koji je posvećen njenom rano umrlom sinu Uglješi Despotoviću<ref name="embassyofserbia.gr"/>
* Vezena zavesa za ikonostas despotice Jelene, u monaštvu Jefimije (oko [[1400]]. godine)<ref name="embassyofserbia.gr"/>
* Zavesa ruskog [[Ivan IV Grozni|cara Ivana IV Groznog]], sa izvezenim likovima Hrista, ruskih svetaca, ali i Sv. Simeona i Sv. Save.<ref name="embassyofserbia.gr"/>

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat}}
* [http://www.hilandar.org/ Zvanične stranice manastira Hilandar] 
* [http://www.rastko.org.rs/rastko-bo/duhovnost/putopisi/djcapin-hilandar_2003.html Hilandar - foto galerija] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130228135902/http://www.rastko.org.rs/rastko-bo/duhovnost/putopisi/djcapin-hilandar_2003.html |date=2013-02-28 }}
* [http://www.svetagora.info/ Sveta gora]
* [http://radiosvetigora.wordpress.com/ Radio Sveta gora]
* [http://www.hilandar.info/ www.hilandar.info - O manastiru Hilandar]

== Literatura ==
* „Sveta gora i Hilandar“, [[Vladimir Ćorović]], [[Beograd]] [[1985]].
* „Srbi i Turci“, [[Stojan Novaković]], [[Beograd]] [[1960]].
* „Istorija Srba“, [[Konstantin Jireček]], [[Beograd]] [[1988]].

{{Manastiri Svete gore}}

{{DEFAULTSORT:Hilandar}}
[[Kategorija:Svetogorski manastiri]]
[[Kategorija:Zadužbine Nemanjića]]
[[Kategorija:Manastir Hilandar]]