Izvorni kod stranice Bakterija

{{Taksokvir | boja = lightgrey
| naziv = Bakterije
| slika = E_coli_at_10000x.jpg
| slika_širina = 240px
| slika_opis = ''[[Escherichia coli]]'' snimljena [[elektronski mikroskop|SEM]]-om
| domena = '''Bacteria'''<ref>{{cite web |url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?mode=Undef&id=2&lvl=3&lin=f&keep=1&srchmode=1&unlock |title=Bacteria (eubacteria) |accessdate=10 September 2008 |work=Taxonomy Browser, US National Institute of Health}}</ref>
| razdioba_stupanj = [[Koljeno (taksonomija)|Koljena]]
| razdioba = 
[[Actinobacteria]]<br />
[[Aquificae]]<br />
[[Bacteroidetes]]/[[Chlorobi]]<br />
[[Chlamydiae]]/[[Verrucomicrobia]]<br />
[[Chloroflexi]]<br />
[[Chrysiogenetes]]<br />
[[Cyanobacteria]]<br />
[[Deferribacteraceae|Deferribacteres]]<br />
[[Deinococcus-Thermus]]<br />
[[Dictyoglomi]]<br />
[[Fibrobacteres]]/[[Acidobacteria]]<br />
[[Firmicutes]]<br />
[[Fusobacteria]]<br />
[[Gemmatimonadetes]]<br />
[[Nitrospirae]]<br />
[[Planctomycetes]]<br />
[[Proteobacteria]]<br />
[[Spirochaete]]s<br />
[[Thermodesulfobacteria]]<br />
[[Thermomicrobia]]<br />
[[Thermotogae]]
}}

'''Bakterije''' (latinski ''Bacterium'') su velika skupina živih organizama koji su uglavnom mikroskopske veličine i jednostanični, s relativno jednostavnom staničnom strukturom u kojoj nedostaje [[jezgra (stanica)|stanična jezgra]] i [[organela|organele]] kao što su [[mitohondrije|mitohondriji]] i [[hloroplast|kloroplasti]].<ref name=pmid9618454>{{cite journal | author = Whitman WB, Coleman DC, Wiebe WJ | title = Prokaryotes: the unseen majority | journal = Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America | volume = 95 | issue = 12 | pages = 6578–83 | year = 1998 | pmid = 9618454 | pmc = 33863 | doi = 10.1073/pnas.95.12.6578 | bibcode = 1998PNAS...95.6578W  |issn = 0027-8424}}</ref>

Bakterije su najraširenije od svih organizama u prirodi.<ref name="LS-20130317">{{cite web |last=Choi |first=Charles Q. |title=Microbes Thrive in Deepest Spot on Earth |url=http://www.livescience.com/27954-microbes-mariana-trench.html |date=17 March 2013 |publisher=LiveScience |accessdate=17 March 2013 }}</ref><ref name="NG-20130317">{{cite journal | author = Glud R, Wenzhöfer F, Middelboe M, Oguri K, Turnewitsch R, Canfield DE, Kitazato H | title = High rates of microbial carbon turnover in sediments in the deepest oceanic trench on Earth | journal = Nature Geoscience | year = 2013  | volume = 6 | issue = 4 | pages = 284–288  | url = http://www.nature.com/ngeo/journal/vaop/ncurrent/full/ngeo1773.html | doi = 10.1038/ngeo1773 | bibcode = 2013NatGe...6..284G  }}</ref><ref name="LS-20130314">{{cite web |last=Oskin |first=Becky |title=Intraterrestrials: Life Thrives in Ocean Floor |url=http://www.livescience.com/27899-ocean-subsurface-ecosystem-found.html |date=14 March 2013 |publisher=LiveScience |accessdate=17 March 2013 }}</ref> Te su bakterije bile bitne u biološkoj [[evolucija|evoluciji]], a i danas su osnova svakog [[hranidbeni lanac|hranidbenog lanca]] u prirodi. Prisutni su u [[tlo|tlu]] i [[voda|vodi]].<ref>{{cite journal | author = Fredrickson JK, Zachara JM, Balkwill DL, Kennedy D, Li SM, Kostandarithes HM, Daly MJ, Romine MF, Brockman FJ | title = Geomicrobiology of high-level nuclear waste-contaminated vadose sediments at the Hanford site, Washington state | url = https://archive.org/details/sim_applied-and-environmental-microbiology_2004-07_70_7/page/4230 | journal = Applied and Environmental Microbiology | volume = 70 | issue = 7 | pages = 4230–41 | year = 2004 | pmid = 15240306 | pmc = 444790 | doi = 10.1128/AEM.70.7.4230-4241.2004 }}</ref> Ostale su bakterije pripadnici [[fiziologija|fiziološke]] flore ljudi i životinja (obitavaju na [[koža|koži]], u usnoj i nosnoj sluznici, [[digestivni trakt|crijevima]], donjem dijelu ženskog [[Spolni organi|spolnog sustava]]), obavljaju poželjne kemijske procese te se primjenuju u raznim [[privreda|gospodarskim]] djelatnostima. Od 1500 opisanih vrsta bakterija, samo su stotinjak vrsta ljudski [[mikroorganizmi|patogeni]].

[[Morfologija (biologija)|Morfološka]] i uzgojna svojstva bakterija, njihov rast, metabolizam i genetiku proučava dio [[mikrobiologija|mikrobiologije]] koji se zove '''bakteriologija'''. [[medicina|Medicinska]] bakteriologija proučava [[rikecije]], [[Klamidija|klamidije]] i patogene bakterije koje oštećuju organizam proizvodima svojeg metabolizma ([[toksini]]).

== Povijesni slijed ==
Prve veće bakterije je promatrao [[Antoni van Leeuwenhoek]] 1683. koristeći prvi mikroskop iz vlastite izrade. Dugo nakon njegova otkrića se istraživala samo morfologija tih [[mikroorganizmi|mikroorganizama]], ali ne i njihovo djelovanje u živoj prirodi. Naziv ''bakterija'' znatno kasnije (1828.) izvodi Christian Gottfried Ehrenberg, 
od [[Grčki jezik|grč.]] ''bakterion'' što znači "štapić, palica". Osnivači znanstvene i eksperimentalne bakteriologije su [[Louis Pasteur]] (1822-1895) i [[Robert Koch]] (1843-1910). Oni su u laboratorijskom radu počeli upotrebljavati neke postupke, poput bojenja i uzgajanja bakterija. Radili su na utvrđivanju etiologije mnogih zaraznih bolesti i opisali ulogu bakterija kao uzročnika i prijenosnika bolesti ili patogena. Francuski mikrobiolog i imunolog Emile Roux je znatno pridonio spoznajama o bakterijskim otrovima. Na osnovi novih pronalazaka i spoznaja, kojima su osnova bila prijašnja otrkića, može se tvrditi da su 19. i 20. stoljeće "zlatno doba" bakteriologije. Za taj se napredak mora naglasiti značenje dostupnosti i uporabe novih tehničkih pomagala i metoda bojenja bakterija. U novije se vrijeme istražuju vrlo sitne bakterijske strukture, njihove biokemijske aktivnosti i [[genetika]].

== Građa ==
{{glavni|Građa bakterija}}
[[Datoteka:Dvulgaris_micrograph.JPG|thumb|Bičasta bakterija]]

Veličina stanica pojedinih bakterijskih vrsta je različita i nije stalna (ovisi o djelovanju različitih činitelja). Duljina im se kreće od 0,3 do 20 μm, a promjer od 0,5 do 2,0 μm.
* '''[[Citoplazma]]''' je polutekuća tvar koja čini najveći dio bakterijske stanice. U njoj se zbiva većina metaboličkih procesa jer sadrži organske i neorganske tvari te organele.
* '''[[Nukleoid]]''' ili '''jezgrina tvar''' je ekvivalent [[jezgra (stanica)|jezgre]]. Slobodno je rasprostranjena u središnjem dijelu citoplazme. Pretežno sadrži [[deoksiribonukleinska kiselina|DNK]] te [[ribonukleinska kiselina|RNK]], zbog čega kažemo da je nositelj nasljednih uputa.
* '''[[Plazmidi]]''' imaju funkciju nasljednog aparata koji je neovisan o jezgrinoj tvari. Kružnog su oblika i unjima se nalaze [gen]i. Najznačajniji plazmidi određuju rezistentnost bakterija na [[antibiotik]]e ([[R-činitelji]]).
* '''[[Ribozom|Ribosomi]]''' su kuglastoga oblika, većim dijelom sastavljeni od RNA. To su mjesta gdje se zbiva sinteza [[protein|bjelančevina]]. Mogu biti slobodni ili vezani za citoplazmatsku membranu.
* '''[[Ćelijska membrana|Membrana]]''' je debela 5 do 10&nbsp;nm i vidljiva je elektronskim mikroskopom. Sastoji se od slojeva [[fosfolipidi|fosfolipida]] i bjelančevina. Obavlaj razne funkcije važne za život bakterijske stanice: regulira ulazak tvari, izlazak proizvoda razgradnje i osmotsku ravnotežu.
* '''[[Ćelijski zid|Stanična stijenka]]''' je čvrsta i elastična tvorevina građena od peptidoglikana ([[murein]]a). Gotovo sve vrste bakterija posjeduju ovaj stanični dio koji okružuje i štiti unutrašnjost bakterijske stanice od mehaničkih oštećenja i promjene tlaka.
* '''[[Kapsula]]''' i '''glikokalis''' su sluzave tvorbe na površini stanica nekih vrsta bakterija (''kapsulogene'' bakterije). Stvaraju ih [[enzim]]i na membrani stanice, a izlučuju se na površini stanične stijenke. Štite bakteriju od djelovanja [[fagocit]]a, infekcije [[bakteriofag]]a i od nepovoljnih utjecaja okoliša.
* '''[[Bič (biologija)|Bičevi]]''' ili '''flagele''' ([[Latinski jezik|lat.]] ''flagellum'' – bič) – omogućavaju pokretanje nekim bakterijama (najčešće bacilima). Izbijaju iz bazalnih tjelešaca smještenih dijelom na unutarnjoj strani citoplazmatske membrane, a dijelom na staničnoj stijenci. Građeni su od bjelančevina ''flagelina'', malih su dimenzija i vidljivi samo elektronskim mikroskopom.
* '''[[Fimbrije]]''' (lat. ''fimbria'' – vlakno) i '''[[pili]]''' (lat. ''pilius'' – dlaka) su uglavnom ravne i čvrste tvorbe koje se nalaze na površini stanica gram-negativnih bakterija (vidi niže). U odnosu na bičeve su brojnije i mnogo manje, građene od bjelančevine ''fibrilina'' odnosno ''pilina''. Pilima bakterije prijanjaju na stanice makroorganizama te se [[bakterijske kolonije|koloniziraju]]. Fimbriji povezuju dvije bakterije omogućujući [[konjugacija (biologija)|konjugaciju]].

== Metabolizam (mijena tvari) ==
{|style="padding: 0.3em; float:right; border: 1px solid #999"
|-
|style="background-color: lightgrey"|'''Tvar'''
|style="background-color: lightgrey"|'''Količina (%)'''
|-
| ugljikohidrati
| ~50
|-
| nukleinske kiseline
| ~19
|-
| bjelančevine
| 10 - 15
|-
| masti
| 12 – 40
|-
| mineralne soli
| 12 – 14
|}

=== Hemijski sastav ===
Bakterijska stanica sadržava veliki broj [[Neorgansko jedinjenje|neorganskih]] i [[organska jedinjenja|organskih spojeva]]. Njihov sadržaj ovisi o vrsti bakterije. [[Voda]] je količinski glavni sastavni dio živih stanica, pa i bakterijskih (75-98 %) jer sudjeluje u brojnim kemijskim reakcijama kao otapalo ili prijenosnik elektrolita. U bakterijskoj stanici su [[kemijski element]]i približno zastupljeni kao u stanicama [[kemijski sastav organizma|viših organizama]]. Oni su većinom sadržani unutar [[makromolekula]] (stanične [[protein|bjelančevine]], [[nukleinska kiselina|nukleinske kiseline]], kompleksni [[ugljeni hidrati|ugljikohidrati]], i [[lipidi|masti]] u citoplazmi i staničnim ovojnicama).

=== Procesi ===
Procesi [[metabolizam|metabolizma]] bakterija su uvjetovani nasljednim činiteljima. Mijena tvari podrazumjeva sve kemijske procese koji se zbivaju kao sinteza tvari ([[anabolizam]]) i razgradnja tvari ([[katabolizam]]). Za nju su bakterijama potrebni [[ugljenik|ugljik]], [[dušik]], voda i anorganske [[sol]]i, kao gradivni elementi [[enzim]]a i uvjeti održanja koloidnoga stanja, [[osmoza|osmotskog tlaka]] i [[homeostaza (biologija)|acido-bazične ravnoteže]] u stanici. Ovisno o podrijetlu ugljika i izvoru energije, razlikuju se autotrofni i heterotrofni metabolizam.
* Autotrofne bakterije ili [[autotrofi]] dobivaju ugljik iz [[ugljen-dioksid|ugljikova dioksida]] ili karbonata, a dušik iz anorganskih spojeva amonijaka, nitrita i nitrata. Energiju dobivaju [[kemosinteza|kemosintezom]] (oksidacijom) ili [[fotosinteza|fotosintezom]].
* Heterotrofne bakterije ili [[heterotrofi]] su organizmi za koje su organski spojevi (ugljikohidrati) izvor ugljika i energije, a anorganski i organski spojevi (bjelančevine) izvor dušika. Ovisno o tome odakle potječu organski spojevi heterotrofne su bakterije [[parazit]]i (sa živih) odnosno [[saprofit]]i (s uginulih organizama).

==== Autotrofne bakterije ====

U zavisnosti od toga koji izvor energije koriste, autotrofne bakterije mogu biti:
* fotosintetičke (fototrofne), 
* hemosintetičke (hemotrofne) i
* miksotrofne 
* [[fototrofi|Fotosintetičke]] koriste [[Sunce|Sunčevu]] [[energija|energiju]] kao izvor energije za proizvodnju hranljivih materija. Ta fotosinteza se razlikuje od one kod biljaka po tome što se pri njoj ne oslobađa [[kiseonik]] i bakteriohlorofil može da vrši fotosintezu i u mraku.
* [[hemotrofi|Hemosintetičke bakterije]] kao izvor energije za proizvodnju hrane koriste [[hemija|hemijsku]] energiju koju dobijaju [[oksido-redukcija|oksidacijom]] različitih [[neorganska jedinjenja|neorganskih jedinjenja]].
* Miksotrofne bakterije mogu da koriste i autotrofni i heterotrofni način ishrane što zavisi od uslova sredine u kojoj se nalaze. Neke suporne i gožđebite bakterije u prisustvu veće količine organske materije hrane heterotrofno.

U zavisnosti od toga koja jedinjenja oksidišu razlikuju se:
* nitrifikacione, 
* gvožđevite (oksidišu [[gvožđe]]),
* [[sumpor]]ne, 
* [[metan]]ske, 
* [[vodonik|vodonične]] i dr.

[[hemotrofi|Nitrifikacione bakterije]] oksidišu [[amonijak]] u [[nitrit]]e, a zatim nitrite u [[nitrat]]e ([[so]]li [[azot]]a koje biljke mogu da koriste).

==== Heterotrofne bakterije ====

Ove bakterije uzimaju gotove organske materije iz spoljašnje sredine.
Mogu biti:
* saprofitske (saprobne) i 
* [[parazit]]ske.

[[Saprofit|'''Saprofiti''']] koriste organske materije iz uginulih organizama i raznog organskog otpada. One luče enzime koji krupne organske [[molekul]]e razlažu na male organske i neorganske molekule. Bakterije te male organske molekule upijaju kroz pore na ćelijskom zidu. Saprofitske bakterije zajedno sa [[gljive|gljivama]] predstavljaju najznačajnije organizme na našoj planeti iz kategorije razlagača ([[mineralizator]]a).

Ovi oblici organizama razlažu uginula bića na manje organske i neorganske ([[mineral]]ne) molekule. Neke od njih imaju sposobnost da [[ugljenik]] iz uginulih organizama pretvaraju u [[ugljen-dioksid]] (koriste ga biljke u fotosintezi). Bez ovih bakterija ugljenik i mnogi drugi [[hemijski element|elementi]] bili bi nepovratno blokirani u telu uginulih organizama. Život na našoj planeti bi, u ovom sadašnjem obliku, tada prestao.

Saprofitske bakterije se javljaju i u humanim ćelijama kao na primer [[najserije|meningokoke]] (izazivaju meningitis-zapaljenje moždanih opni) i [[najserije|gonokoke]] (izazivaju [[gonoreja|gonoreju]] - kapavac).

[[Parazit|'''Paraziti''']] organske materije uzimaju iz živih organizama. Oni žive na račun domaćina izazivajući [[bolest]] (patogene). Neke od njih izazivaju oboljenja samo u određenim uslovima sredine.

=== Načini ćelijskog disanja ===

Organske materije (dobijene nekim od već opisanih načina ishrane) se u bakterijama razlažu i oslobađena energija se koristi za životne procese. Proces razlaganja organskih materija do krajnjih proizvoda ugljen-dioksida, [[voda|vode]] i oslobođene energije (u vidu [[Adenozin-trifosfat|ATP]]-a) naziva se [[ćelijsko disanje]] (respiracija).

Razlikuju se dva tipa ćelijskog disanja :
* anaerobna respiracija i 
* aerobna respiracija.

==== Aerobna respiracija ====

Aerobnu respiraciju obavljaju [[aerobne bakterije]] koje žive u sredini sa kiseonikom. Pri ovom procesu se [[glukoza]] (preko nje i ostala organska jedinjenja) u prisustvu kiseonika razlaže na ugljen-dioksid i vodu uz oslobađanje energije ([[Adenozin-trifosfat|ATP]]). Proces vrše enzimi respiratornog lanca vezani za [[mezozom]]e ćelijske membrane.

==== Anaerobna respiracija ====

Anaerobnu respiraciju (Fermentaciju ili [[vrenje]]) vrše [[anaerobne bakterije]] koje žive u sredini bez kiseonika. Pri vrenju se glukoza, u sredini bez kiseonika, razlaže do proizvoda koji mogu biti :
* [[mliječna kiselina|mlečna kiselina]] (pri mlečno-kiselinskom vrenju) ili 
* [[etanol|etil-alkohol]] (pri alkoholnom vrenju).

U odnosu prema kiseoniku postoji i treća grupa bakterija - [[fakultativne anaerobne bakterije]] koje mogu da žive i u prisustvu i u odsustvu kiseonika.

== Oblici bakterija ==
[[Datoteka:Bacterial morphology diagram-sr.svg|300p|mini|desno|Morfologija bakterija]]
[[Datoteka:Bacillus subtilis (2).jpg|mini|bacil, ''Bacillus subtilis'']]
Bakterijske ćelije pokazuju tri osnovna morfološka tipa: bacili, koke i spiralne. Kod nekih bakterija prisutna je pojava da nakon ćelijske deobe ćelije ostanu zajedno, obrazujući tako kolonije u obliku lanca ili grozda.
* '''Koke''' (od latinske reči „coccus“ — zrno) su loptaste bakterije. Pojedinačne koke nazivaju se mikrokoke (monokoke), a udružene su diplokoke (dve spojene koke), streptokoke (u vidu lanca), stafilokoke (u obliku grozda)  tetrade (po četiri u paketiću) i sarcine (po osam u paketiću). Koke su nepokretne bakterije.
* '''Bacili''' su štapićaste pokretne bakterije jer imaju bičeve, izduženog su oblika i imaju zaobljene, ravne ili zašiljene krajeve. Udruženi grade diplobacile (2 bacila jedan do drugog) i streptobacile (u vidu lanca) i palisade (u vidu tarabe/ograde).
* '''Spiralne bakterije''' mogu imati oblik spirale i onda se nazivaju spirili (ako imaju manji broj blagih zavoja), spirohete (ako imaju veći broj oštrih zavoja) ili, ako su u obliku zareza, vibrioni. Izmešđu ćelijske membrane i bakterijskog zida nalazi se bič, čijom se kontrakcijom bakterija kreće. Spiralne bakterije mogu živeti i u aerobnim i [[Anaerobni organizam|anaerobnim uslovima]].

== Rast i razmnožavanje ==
[[Datoteka:Deinococcus_radiodurans.jpg|left|thumb|200px|Binarna dioba]]
[[Datoteka:Bacilli division diagram.png|mini|desno|250px|'''Rast i deoba bakterija'''<br /> 1. centralni rast (npr. kod ''Escherichia coli'', ''Bacillus subtilis'')<br /> 2. apikalni rast (npr. kod ''Corynebacterium diphtheriae'')]]
Rast bakterija podrazumjeva povećanje veličine njihovih stanica, ali i povećanje njihova broja nakon [[razmnožavanje|razmnožavanja]], što rezultira stvaranjem '''[[bakterijske kolonije|kolonija]]'''. Postoje vrsne i metaboličke razlike vezane za rast i razmnožavanje bakterija. Na te procese utječu nasljedni činitelji. Bakterije se počinju razmnožavati kada njihove stanice narastu do veličine svojstvene određenoj vrsti. To se zbiva povoljnim hranidbenim, energijskim, atmosferskim i temperaturnim [[životni uvjeti (biologija)|uvjetima]]{{newdsm}}. Najveći broj bakterijskih vrsta razmnožava se jednostavnom, ''[[binarna dioba|binarnom diobom]]'', pri kojoj od jedne bakterijske stanice [[nespolno razmnožavanje|nespolnim]] načinom nastaju dvije nove stanice.
[[Plazimid]]i se najčešće prenose [[konjugacija (biologija)|konjugacijom]] koja nastaje doticanjem dviju bakterija preko spolne pili. Ostali oblici genskoga prijenosa kod bakterija uključuju [[transformacija (biologija)|transformaciju]], [[transdukcija (biologija)|transdukciju]] i [[transpozicija (biologija)|transpoziciju]] koji se najčešće vrše umjetnim postupcima u [[genetičko inženjerstvo|genetičkom inženjerstvu]].

Bakterije se razmnožavaju na više načina:
* prostom deobom, 
* pupljenjem, 
* egzosporama (spoljašnje spore), 
* fragmentacijom (podelom na više delova) i 
* posebnim načinima polnog razmnožavanja.
* '''Prosta deoba''' (binarna deoba ili amitoza) je tip razmnožavanja pri kome se jedna ćelija podeli na dve nove ćelije - bakterije. Brzina i intezitet razmnožavanja su ogromni o čemu govori podatak da se u povoljnim uslovima neke bakterije dele na svakih 20 do 30 minuta. Pre deobe [[DNK]] se pričvrsti za ćelijsku membranu, a zatim se izvrši njena [[replikacija DNK|replikacija]]. Bakterije sadrže 1 molekul DNK u obliku prstena ([[prstenasta DNK]]). Novonastali molekul se pričvrsti za ćelijsku membranu pored starog molekula. Nakon toga se bakterija podeli na dva jednaka ili nejednaka dela sa po jednim molekulom DNK u svakom delu.

Bakterije ponekad vrše neku vrstu '''polnog procesa''' jer tada dolazi do razmene [[genetičk matrijal|genetičkog materijala]] između bakterija. Pri tome jedna bakterija dobija, na različite načine, deo DNK druge bakterije.

Razmena genetičkog materijala se može obaviti na tri načina: 
* '''konjugacija''', 
* '''transformacija''' i 
* '''transdukcija'''.
* Pri konjugaciji se dve bakterije spajaju [[protein]]skim mostom kroz koji deo ili cela DNK jedne bakterije (naziva se davalac) prelazi u drugu bakteriju (primalac). Daljim razmnožavanjem bakterije primaoca potomstvo će sadržati genetički materijal oba „roditelja“ (i primaoca i davaoca).
* Transformacija je proces kojim se DNK, koja se oslobodi razlaganjem ili raspadanjem jedne bakterije, uzima (guta) od strane druge bakterije.
* Transdukcija je proces kojim se DNK prenosi iz jedne u drugu bakteriju pomoću određenog [[bakteriofag]]a. Prilikom izvlačenja [[profag]]a iz hromozoma bakterije greškom on može da ponese i susedni deo DNK bakterije i da ga prenese u drugu bakteriju.

Konjugacija i transformacija se dešavaju u [[laboratorija|laboratorijskim]] uslovima i to kod svega desetak vrsta bakterija. Transdukcija se dešava kod svih proučavanih vrsta bakterija i izgleda da je najrasprostranjeniji proces razmene genetičkog materijala u prirodnim uslovima.

== Prilagodba ==
Gram-pozitivna bakterija (vidi niže) u nepovoljnim životnim uvjetima tvori '''[[spore|endosporu]]'''. U takvom obliku tzv. ''sporogena'' bakterija može preživjeti deseteljećima jer je spora otporna na povišenu i sniženu [[temperatura|temperaturu]], zračenje i [[dezifenkcija|dezificijense]]. Spora nije metabolički aktivna tvorba niti sudjeluje u razmnožavanju bakterija. Nakon ponovnog uspostavljanja povoljnih uvjeta, bakterijska stanica se vraća u vegetativni oblik zadržavajući prijašnja patogena svojstva.

== Identifikacija ==
<span lang="sr-el" dir="ltr">Identifikacija</span> (prepoznavanje) bakterija se obavlja na osnovi
* morfoloških svojstava (podjela prema obliku stanice)
:* '''Kuglaste bakterije''' ili '''koki''' ([[Grčki jezik|grč.]] ''kókkos'' – zrno) imaju oblik kugle. Kada nakon diobe stanice ostanu zajedno, tada nastaju diplokoki (dvije jedinke), streptokoki (lanac), stafilokoki (grozd), tetrakoki (dva para) ili sarcine (osam jedinki).
:* '''Štapićaste bakterije''' ili '''bacili''' ([[Latinski jezik|lat.]] ''bacillus'' – štapić) mogu biti različite duljine i promjera. Ako se nakon diobe štapići ne razdvajaju, zovu se diplobacili (u paru), streptobacili (lanac) ili palisade (poredani usporedno).
:* '''Zavojite bakterije''' ili '''spirili''' su u osnovi štapićaste bakterije jedanput ili više puta zavijene oko svoje zamišljene osi. Mogu biti vibrioni (u obliku zareza) ili spirohete (više zavoja).
[[Datoteka:Bacillus_subtilis_Gram.jpg|thumb|Bakterije ''Bacillus subtilis'' obojane po Gramu]]
:* '''L-oblici bakterija''' (otkrivene na Listerovu institutu) nemaju stanične stijenke, pa se pojavljuju u različitim oblicima ([[polimorfizam]]).
* bojenja po Gramu (metoda [[Danska|danskog]] biologa [[Christian Gram|Christina Grama]] koja uključuje plavoljubičasti kristal-violet i crveni karbol-fuksin)
:* '''gram-pozitivne''' se oboje plavoljubičasto i nakon čišćenja [[alkoholi|alkoholom]]. Imaju deblju staničnu stijenku s teikoičnom kiselinom i više mureina.
:* '''gram-negativne''' ne zadržavaju boju, nego se oboje crveno. Stijenka im sadrži lipoproteine i lipopolisaharide; posjeduju dodatnu vanjsku membranu.

== Značaj i uloge bakterija ==

Značaj i uloge bakterija su mnogostruke i obuhvataju skoro sve sfere života na našoj planeti. Pobrojaćemo neke od njih:
					
# '''bakterije [[azotofiksator]]i''' imaju sposobnost da [[azot]] iz atmosfere prevode u [[amonijak]] koji biljke mogu da koriste za sintezu [[protein]]a. Najveći deo neorganskog azota nalazi se u [[Zemljina atmosfera|atmosferi]] u obliku [[gas]]a i kao takav je za biljke neupotrebljiv; ove bakterije žive u [[simbioza|simbiozi]] sa [[koren]]ima biljaka mahunarki ([[pasulj]], [[detelina]] i dr.); bakterije koriste šećere koje biljke stvaraju fotosintezom, a za uzvrat ih snabdevaju solima azota.
# '''bakterije mineralizatori''' o čijem značaju je već bilo reči;
# mnoge vrste '''simbiontnih bakterija''' predstavljaju deo normalne flore u organizmima [[životinje|životinja]], odnosno čoveka (pod simbiozom se podrazumeva zajednički život dva ili više organizama;kada svi članovi imaju koristi onda se takav zajednički život naziva mutualizam); takva je na primer bakterija Escherichia coli (ešerihija) koja živi u crevima čoveka i pomaže u varenju hrane; članovi normalne flore sprečavaju širenje patogenih bakterija ;ako se članovi normalne flore uklone delovanjem antibiotika, onda dolazi do bujanja patogenih bakterija. Bakterije normalne flore mogu izazvati oboljenje kod svog domaćina ako se nađu u tkivima i organima u kojima normalno ne žive; tako na primer ešerihija može izazvati upalu mokraćne bešike; primer simbioze su i bakterije u [[Crevo (zoologija)|crevima]] nekih životinja (goveda i neki [[majmun]]i) koji mogu da vare [[celuloza|celulozu]];
# bakterije su nezamenljivi organizmi za eksperimente na polju [[genetički inženjering|genetičkog inženjeringa]]. U bakterije se može ubaciti ljudski gen za neki protein i bakterije će sintetisati taj protein; tako se danas bakterije koriste za proizvodnju [[insulin]]a, hormona rasta i dr.
# neke bakterije proizvode [[antibiotik]]e;
# bakterije se koriste, zbog svoje sposobnosti vršenja fermentacije, u proizvodnji hrane ([[jogurt]], [[sir]], turšija, [[sirće]] i dr.);
# '''Patogene bakterije''' izazivaju oboljenja biljaka, [[životinje|životinja]] i ljudi; izazivači su [[epidemija]] (pojava brojnih slučajeva oboljenja ljudi u određenom području).

== Patogene bakterije ==

Za organizam kažemo da je patogen ako je sposoban da izaziva određeno oboljenje. Patogeni organizmi su specifični za posebnu vrstu domaćina i posebnu vrstu tkiva. Neke vrste bakterija uništavaju ćelije svog domaćina. Međutim, najveći broj vrsta bakterija proizvodi toksine ([[otrov]]i) koji nanose štetu metabolizmu ćelije domaćina.

Bakterijski toksini se dele u dve grupe:
* [[endotoksin]]e i 
* [[egzotoksin]]e.

'''Endotoksini''' se nalaze u ćelijskom zidu, dok se egzotoksine izlučuju iz bakterije u okolnu sredinu.''' Egzotoksini''' prouzrokuju sledeće bolesti: 
* [[difterija|difteriju]], 
* [[tetanus]], 
* [[kolera|koleru]], 
* [[dijareja|dijareju]], 
* [[botulizam]] ...

Najveći broj trovanja hranom uzrokuju toksini bakterija koje žive u hrani. Jedno od najtežih i najsmrtonosnijih trovanja je '''botulizam''', prouzrokovan bakterijom '''[[Klostridije|Clostridium botulinum]]''' (latinski : botulus – kobasica). Toksin ove bakterije, [[botulin]], uzrokuje paralizu i u krajnjem ishodu, ako se ne leči, [[smrt]]. Kako se bakterija razvija samo u anaerobnim uslovima (bez kiseonika), sveža i smrznuta hrana je sigurna od botulina, ali je konzervisana hrana u limenkama pogodna, zbog anaerobnih uslova, za razvoj [[spora]] koje proizvode otrov. Ako se hrana nepravilno konzervira, pogotovo pri kućnom konzerviranju, može doći do pojave botulizma. Najsigurnija kućno konzervirana hrana je kisela (turšija) jer ova bakterija ne opstaje u kiseloj sredini.

Hrana zagađena bakterijama roda '''[[salmonela|Salmonella]]''' takođe može dovesti do trovanja. Svinjetina, živinsko meso i [[jaje|jaja]] su česti izvori zaraze. Uzročnici oboljenja su žive bakterije, koje se u crevima prenamnože, a ne njihovi toksini. Glavni simptom oboljenja je dijareja (tečna stolica).

Bolesti kao što su difterija, [[šarlah]], [[veliki kašalj]] i [[tuberkuloza]] su izazvane bakterijama koje se šire kroz [[vazduh]] i prenose se kapljicama koje se izbacuju [[kašljanje]]m i [[kijanje]]m. Bakterije se u vazduhu ne mogu da hrane i razmnožavaju, ali vazduh ipak sadrži ogroman broj bakterija.

Bakterijska oboljenja se mogu sprečiti:
* [[vakcina]]cijom, 
* ispravnom higijenom, 
* [[pasterizacija|pasterizacijom]] (zagrevanje od 63&nbsp;°C do 100&nbsp;°C), 
* [[Sterilizacija (mikrobiologija)|sterilizacijom]] (zagrevanje iznad tačke ključanja) i 
* lečiti [[antibiotik|antibioticima]].

== Antibioza i antibiotici ==

[[Antibioza]] (latinski anti = protiv; bios = život) je pojava da neki mikroorganizmi stvaraju jedinjenja – antibiotike, koji sprečavaju razmnožavanje ili uništavaju druge mikroorganizme.
Prvi otkriveni [[antibiotik]] je [[penicilin]], koga proizvodi plesan [[penicilijum]]. Otkrio ga je [[Aleksandar Fleming]] [[1928]]. godine. Jedna grupa bakterija, [[aktinomicete]], proizvode mnoge antibiotike koji su danas u širokoj upotrebi: streptomicin, tetraciklin i dr. Antibiotici se proizvode gajenjem bakterija ili hemijskim putem.

Bakterije su sposobne da mutiraju (menjaju se) i postaju otporne ([[rezistentnost|rezistentne]]) na dejstvo antibiotika. Kada se jedna grupa bakterija izloži dejstvu antibiotika najveći broj njih ugine, ali jedan mali broj otpornih preživljava. Od tog momenta njihov broj se naglo povećava (razmnožavaju se na svakih 20 – 30 minuta) tako da uskoro bakterije otporne na neki antibiotik postaju veoma raširene. Bakterije mogu da postanu otporne na neki antibiotik i putem razmene gena koji se nalaze na plazmidima. [[Plazmid]]i se dupliraju nezavisno od bakterijskog hromozoma, čime se vrlo brzo stvori ogroman broj kopija [[gen]]a kojima bakterija postaje rezistentna. Plazmidi se mogu prenositi ne samo između bakterija iste vrste već i između različitih vrsta. Nepravilna i nekontrolisana upotreba antibiotika od strane čoveka doprinosi povećanoj rezistentnosti bakterija na te [[lek]]ove.

== Klasifikacija bakterija ==

Jako je teško izvršiti njihovu klasifikaciju jer su različite vrste bakterija veoma slične po izgledu, načinu razmnožavanja, a istovremeno slične vrste imaju veoma različite metabolizme.
Na osnovu građe ćelije mogu se podeliti u dve osnovne grupe: 
# tipične prokariote (imaju sve one osobine i delove prokariota, o kojima je već rečeno); pripada im najveći broj vrsta bakterija; 
# atipične prokariote u koje se ubrajaju: rikecije, hlamidije, mikoplazme i aktinomicete.
=== Savremena klasifikacija ===
Prema najnovijim podacima, klasifikaciji Higher-Level-a, koji se baziraju na genetskoj srodnosti (16S rRNK) '''[[Domen (biologija)|domen]] Bacteria''' (prave bakterije ili Eubacteria) obuhvata sledeća carstva: 
{{columns-list|
* [[Proteobacteria]]
* [[Spirochaetae]]
* [[Oxyphotobacteriae]]
* [[Saprospirae]]
* [[Chloroflexae]]
* [[Chlorosulfatae]]
* [[Pirellulae|Pirellae]]
* [[Firmicutae]]
* [[Thermotogae]]
}}
Pored navedenih carstava, ovom domenu pripadaju i tipovi kojima još nije određeno tačno mesto u klasifikaciji.

== Povezano ==
* ''[[Staphylococcus aureus]]''

== Reference ==
{{Reflist|2}}

== Literatura ==
{{refbegin|2}}
* Grozdanović-Radovanović, Jelena: Citologija, ZUNS, Beograd, 2000
* Diklić, Vukosava, Kosanović, Marija, Dukić, Smiljka, Nikoliš, Jovanka: Biologija sa humanom genetikom, Grafopan, Beograd, 2001
* Pantić, R, V: Biologija ćelije, Univerzitet u Beogradu, beograd, 1997
* Petrović, N, Đorđe: Osnovi enzimologije, ZUNS, Beograd, 1998
* Šerban, M, Nada: Ćelija - strukture i oblici, ZUNS, Beograd, 2001
* Holt, Jack R, Carlos A. Iudica (2009): [http://comenius.susqu.edu/bi/202/EUBACTERIA/default.htm Taxa of Life] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080703175631/http://comenius.susqu.edu/bi/202/EUBACTERIA/default.htm |date=2008-07-03 }}
* Govedarica Mitar, Mirjana Jarak: Opšta mikrobiologija, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakulet, Odsek za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad, 1995.
* {{cite book |author=Alcamo IE |title=Fundamentals of microbiology |url=https://archive.org/details/isbn_9790763710674 |publisher=Jones and Bartlett |location=Boston |year=2001 |isbn=0-7637-1067-9}}
* {{cite book |author=Atlas RM |title=Principles of microbiology |url=https://archive.org/details/principlesofmicr0000atla_l1q7 |publisher=Mosby |location=St. Louis |year=1995 |isbn=0-8016-7790-4}}
* {{cite book |author=Martinko JM, Madigan MT |title=Brock Biology of Microorganisms|edition = 11th |publisher=Prentice Hall |location=Englewood Cliffs, N.J |year=2005 |isbn=0-13-144329-1}}
* {{cite book |author=Holt JC, Bergey DH |title=Bergey's manual of determinative bacteriology |edition = 9th |publisher=Williams & Wilkins |location=Baltimore |year=1994 |isbn=0-683-00603-7}}
* {{cite journal | author = Hugenholtz P, Goebel BM, Pace NR | title = Impact of culture-independent studies on the emerging phylogenetic view of bacterial diversity | journal = J Bacteriol | volume = 180 | issue = 18 | pages = 4765–74 | date = 15 September 1998 | pmid = 9733676 | pmc = 107498 | url = http://jb.asm.org/cgi/content/full/180/18/4765?view=full&pmid=9733676 | access-date = 2015-04-19 | archive-date = 2008-09-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080914121802/http://jb.asm.org/cgi/content/full/180/18/4765?view=full&pmid=9733676 | dead-url = yes }}
* {{cite book |author=Funke BR, Tortora GJ, Case CL |title=Microbiology: an introduction |edition = 8th |publisher=Benjamin Cummings |location=San Francisco |year=2004 |isbn=0-8053-7614-3}}
* {{cite book |author=Shively, Jessup M. |title=Complex Intracellular Structures in Prokaryotes (Microbiology Monographs) |publisher=Springer |location=Berlin |year=2006 |isbn=3-540-32524-7}}
* Martin Dworkin, Stanley Falkow, Eugene Rosenberg, Karl-Heinz Schleifer, Erko Stackebrandt (Hrsg.): ''The Prokaryotes, A Handbook of the Biology of Bacteria''. 7 Bände, 3. Auflage, Springer-Verlag, New York u.&nbsp;a.&nbsp;O., 2006, {{ISBN|0-387-30740-0}}. Umfasst auch Archaea.
* Joseph W. Lengeler, Gerhart Drews, Hans G. Schlegel (Hrsg.): ''Biology of the Prokaryotes''. Georg Thieme Verlag, Stuttgart 1999, {{ISBN|3-13-108411-1}}. Umfasst auch Archaea.
* Michael T. Madigan, John M. Martinko, Paul&nbsp;V. Dunlop, David P. Clark: ''Brock – Biology of microorganisms'', 12. Ed. (Pearson International Edition), Pearson, Benjamin Cummings, Pearson Education, Inc., San Francisco u.&nbsp;a.&nbsp;O. 2009, {{ISBN|978-0-321-53615-0}}. Umfangreiches Lehrbuch, behandelt auch andere Mikroorganismen.
* Michael T. Madigan, John M. Martinko: ''Brock – Mikrobiologie'', 11. überarbeitete Auflage, Pearson Studium, München 2006, {{ISBN|3-8273-7187-2}}. Übersetzung von ''Brock – Biology of microorganisms'' 11. ed. ins Deutsche, behandelt auch andere Mikroorganismen.
* Betsey Dexter Dyer: ''A field guide to bacteria''. Cornell University Press, Ithaca NY, U.S.A. 2003, {{ISBN|0-8014-8854-0}} (Karton), {{ISBN|0-8014-3902-7}} (Leinen). Beobachtungen im Gelände, behandelt auch Archaea.
* Karl Bernhard Lehmann & Rudolf Otto Neumann: ''Atlas und Grundriss der Bakteriologie und Lehrbuch der speciellen bakteriologischen Diagnostik''. Lehmann, München 1896. Klassisches (veraltetes) Lehrbuch mit Schwerpunkt medizinische Bakteriologie.
* Herbert Zuber: ''Thermophile Bakterien''. In: ''Chemie in unserer Zeit''. Bd. 13, Nr. 6, 1979, S.&nbsp;165–175, {{ISSN|0009-2851}}.
* Birgit Sattler, Hans Puxbaum, Roland Psenner: ''Bakterien der Lüfte: Vom Winde verweht''. In: ''Biologie in unserer Zeit''. Bd. 32, Nr. 1, 2002, S.&nbsp;42–49, {{ISSN|0045-205X}}.
* Silke Wendler: ''Das Cytoskelett der Bakterien''. In: ''Biologie in unserer Zeit''. Bd. 32, Nr. 1, 2002, S. 6, {{ISSN|0045-205X}}.
* Hans-Curt Fleming, Jost Wingender: ''Biofilme – die bevorzugte Lebensform der Bakterien: Flocken, Filme und Schlämme''. In: ''Biologie in unserer Zeit''. Bd. 31, Nr. 3, 2001, S.&nbsp;169–180, {{ISSN|0045-205X}}.
{{refend}}
{{Library resources box
 |onlinebooks=yes
 |by=no
 |lcheading= Bacteria
 |label=Bacteria
 }}

== Vanjske veze ==
{{Sisterlinks}}
{{Wikivrste|Bacteria}}
* [http://www.hsudruga.hr/Microbiology/mikrogalerija.htm Mirkobiološka galerija] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060126230948/http://www.hsudruga.hr/Microbiology/mikrogalerija.htm |date=2006-01-26 }}
* [http://microbewiki.kenyon.edu/index.php/MicrobeWiki MicrobeWiki] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150206071749/http://microbewiki.kenyon.edu/index.php/MicrobeWiki |date=2015-02-06 }}, an extensive [[wiki]] about [http://microbewiki.kenyon.edu/index.php/Microbial_Biorealm bacteria] and [http://microbewiki.kenyon.edu/index.php/Viral_Biorealm viruses]
* [http://www.ncppb.com Bacteria that affect crops and other plants]
* [http://www.dsmz.de/bactnom/bactname.htm Bacterial Nomenclature Up-To-Date from DSMZ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929083605/http://www3.dsmz.de/bactnom/bactname.htm |date=2007-09-29 }}
* [http://www.bacterio.cict.fr/eubacteria.html Genera of the domain Bacteria]&nbsp;– list of Prokaryotic names with Standing in Nomenclature
* [http://www.sciencenews.org/pages/sn_arc99/4_17_99/fob5.htm The largest bacteria] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121211094146/http://www.sciencenews.org/pages/sn_arc99/4_17_99/fob5.htm |date=2012-12-11 }}
* [http://tolweb.org/tree?group=Eubacteria&contgroup=Life_on_Earth Tree of Life: Eubacteria] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141021015145/http://tolweb.org/tree?group=Eubacteria&contgroup=Life_on_Earth |date=2014-10-21 }}
* [http://www.rowland.harvard.edu/labs/bacteria/index_movies.html Videos] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151105182817/http://www.rowland.harvard.edu/labs/bacteria/index_movies.html |date=2015-11-05 }} of bacteria swimming and tumbling, use of optical tweezers and other videos.
* [http://www.stephenjaygould.org/library/gould_bacteria.html Planet of the Bacteria] by [[Stephen Jay Gould]]
* [http://www.textbookofbacteriology.net/ On-line text book on bacteriology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080913123627/http://www.textbookofbacteriology.net/ |date=2008-09-13 }}
* [http://www.blackwellpublishing.com/trun/artwork/Animations/Overview/overview.html Animated guide to bacterial cell structure.]
* [http://www.newscientist.com/channel/life/dn14094-bacteria-make-major-evolutionary-shift-in-the-lab.html Bacteria Make Major Evolutionary Shift in the Lab]
* [http://esciencenews.com/articles/2009/02/19/online.collaboration.identifies.bacteria Online collaboration for bacterial taxonomy.]
* [http://patricbrc.org/ PATRIC], a Bioinformatics Resource Center for bacterial pathogens, funded by [http://www.niaid.nih.gov/ NIAID]
* [http://wormweb.org/bacteriachemo Bacterial Chemotaxis Interactive Simulator]&nbsp;– A web-app that uses several simple algorithms to simulate bacterial chemotaxis.
* [http://ascb.org/ibioseminars/Bassler/Bassler1.cfm Cell-Cell Communication in Bacteria] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090130052842/http://ascb.org/ibioseminars/bassler/bassler1.cfm |date=2009-01-30 }} on-line lecture by Bonnie Bassler, and [http://www.ted.com/index.php/talks/bonnie_bassler_on_how_bacteria_communicate.html TED: Discovering bacteria's amazing communication system] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111205033015/http://www.ted.com/index.php/talks/bonnie_bassler_on_how_bacteria_communicate.html |date=2011-12-05 }}
* [http://www.pnas.org/content/early/2015/01/27/1419241112 Sulfur-cycling fossil bacteria from the 1.8-Ga Duck Creek Formation provide promising evidence of evolution's null hypothesis], ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America''.  &nbsp; '''Summarized in:''' [http://www.businessinsider.com/scientists-discover-bacteria-that-havent-evolved-in-more-than-2-billion-years-2015-2 Scientists discover bacteria that haven't evolved in more than 2 billion years], ''LiveScience'' and ''Businessinsider''

[[Kategorija:Bakterije| ]]
[[Kategorija:Mikrobiologija]]