Izvorni kod stranice 1. vijek pne.

{{Kutija za vijekove|-1}}

[[Datoteka:East-Hem 100bc.jpg|thumb|300px|Istočna hemisfera na početku 1. vijeka pne.]]
[[Datoteka:East-Hem 001ad.jpg|thumb|300px|Istočna hemisfera na kraju 1. vijeka pne.]]

'''1. vijek pne.''', također poznat i kao '''posljednji vijek pne.''' počeo je na prvi dan godine [[100. pne.]] i završio na posljednji dan godine [[1. pne.]]

[[Anno Domini|Označavanje "novom erom"]] ne koristi [[nulta godina|nultu godinu]]; međutim, [[astronomsko brojanje godina]] koristi znak minus, pa "''2. pne.''" može biti "''godina&nbsp;-1''".

U [[holocenski kalendar|holocenskom kalendaru]] je ovo 99. vijek; pokriva godine od 9901. do 10.000.


== Pregled ==

Za 1. vijek pne. na [[istočna hemisferi|istočnoj hemisferi]] je karakterističan nastavak uspona dva [[svjetsko carstvo|svjetska carstva]]. Na krajnjem istoku je Kinesko Carstvo pod [[dinastija Han|dinastijom Han]] poslije smrti kralja [[Wu od Hana|Wua]] svoju teritorijalnu ekspanziju usmjerila na zapad, prema [[Centralna Azija|Centralnoj Aziji]], dok se na unutrašnjem planu pod [[konfucijanstvo]]m kao državnom ideologijom stvorio prosperitet i razvila kultura. Na krajnjem zapadu je, pak, [[Rimska Republika]] prolazila kroz izuzetno buran period društvenih sukoba koji su se odrazili kako kroz [[Rimski građanski ratovi|građanske ratove]] i nastavak teritorijalne ekspanzije na okolne oblasti. Rim je tako direktno ili preko klijentskih država proširio svoju vlast na gotovo cijelu [[Mala Azija|Malu Aziju]], [[Levant]] i [[Egipat]], uništivši pri tome ostatke nekadašnjih [[helenizam|helenističkih]] carstava, a dalju ekspanziju na istok je zaustavio jedino otpor [[Partsko Carstvo|Partskog Carstva]]. Na zapadu su Rimljani pacificirali [[Hispanija|Hispaniju]] i pod [[Julije Cezar|Cezarom]] osvojili [[Galija (oblast)|Galiju]]. Građanske ratove je okončao [[Oktavijan August]], transformiravši Republiku u [[Rimsko Carstvo|Carstvo]] i stvorivši tako preduvjete za [[pax romana]], dugi period relativnog mira i blagostanja koji će dovesti do vrhunca antičke civilizacije.

[[Skordisci]]: T. Didije ih porazio 101-100.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year100.html 100. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> [[Lucije Kornelije Scipion Azijatik (konzul 83. pne.)|Lucije Kornelije Scipion Azijatik]] ih je porazio 85.<ref name="attal85">[http://www.attalus.org/bc1/year85.html 85. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> ili 84. godine<ref>{{cite book|title=Zemlje antičkog Ilirika prije i poslije Milanskog edikta|url=https://books.google.com/books?id=fzq4AgAAQBAJ&pg=PA84|publisher=Filozofski fakultet u Sarajevu|isbn=978-9958-625-41-1|pages=84–}}</ref> - kraj njihove moći, do 16. godine pne. se ne čuje o njihovim pohodima na jug.<ref>Istorija s. n., 70</ref> [[Tiberije]] pokorava Panonce oko Save, nizvodno od Siscije u ratu 13-9. - Skordisci su rimski saveznici, a njihova teritorija je ubrzo zatim priključena rimskoj, čime su pokorena sva plemena na teritoriji dan. Srbije.

[[Dačani]] pod [[Burebista|Burebistom]] se u prvoj polovini veka šire na zapad, do Srema i prostora južno od Save i Dunava, pustoše ilirske i tračke oblasti do rimske Makedonije.<ref name="attal44b">[http://www.attalus.org/bc1/year44b.html 44. B.C. - events and references, part two]. attalus.org</ref>

[[Dardanci]]: neočekivano se pominje rimska pobeda nad njima (i [[Medi]]ma) 97.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year97.html 97. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> (ranije su bili saveznici). [[Lucije Kornelije Sula|Sula]] vodi kazneni pohod protiv njih i Tračana 85.<ref name="attal85"></ref> Tokom 80-tih i 70-tih su glavna pretnja za rimski jug Balkana. Namesnik [[Makedonija (rimska provincija)|Makedonije]] Apije Klaudije ih 77-76. prinuđava na isplatu novca, a njegov naslednik Gaj Skribonije Kurion vodi surovi rat 75-72 i prvi stiže do Dunava.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year74.html 74. B.C. - events and references]. attalus.org</ref><ref>[http://www.attalus.org/bc1/year73.html 73. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Rimski pohodi se nastavljaju i sledećih decenija, guverner Makedonije G. Antonije neuspešno ratuje protiv Dardanaca i Tračana 62-61.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year61.html 61. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Antonije Hibrida i Kalpurnije Pizon su 50-tih procesuirani povodom ratovanja.<ref>Istorija s.n., 70-71</ref> Dardanci i Besi su bili prisutni u Pompejevoj vojsci u bici kod Farsale.<ref>Istorija s.n., 72</ref>

U tračansko-ilirskom napadu 85-84, hram u Delfima je oštećen vatrom, L. Scipion odgovara napadom na Ilire.<ref name="attal84">[http://www.attalus.org/bc1/year84.html 84. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>

[[Mezija|Meze]] je pokorio Marko Licinije Kras 29-28, u toku rata protiv [[Bastarni|Bastarna]] koji su prešli Dunav i prodrli do dan. Ćustendila.<ref>Istorija s.n., 71</ref>

L. Kornelije Cina prevozi vojsku u [[Liburnija|Liburniju]] 84.
<ref name="attal84"></ref> to je trebala biti baza u borbi protiv Sule, ali dolazi do pobune u Ankoni u kojoj je Cina ubijen a Karbon povlači trupe iz Liburnije.

Prokonzul [[Gnej Koskonije]] porazio Ilire i zauzeo [[Salona|Salonu]] 77.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year77.html 77. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>

Cezar zahtijeva taoce od Pirusta 54, nakon što su ovi upadali u Iliriju.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year54.html 54. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Iliri napadaju teritoriju Tergeste (današnji Trst) 52.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year52.html 52. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Dalmati zauzeli 51. liburnijski grad [[Promona|Promonu]] i porazili armiju koju je poslao Cezar.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year51.html 51. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>

Tijekom građanskog rata, Pompejev časnik M. Oktavij zarobljava 49. pored Dalmatinske obale G. Antonija.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year49.html 49. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Sljedeće godine pokušava opsadu Salone, ali ga stanovnici otjeraju. Namjesnik Ilirika u o ovo vrijeme bio je Kv. Kornificij, koji je mudrom upravom sačuvao provinciju za Cezara<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year48.html 48. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Ali, Cezarov general Gabinij je poražen 47. i ubrzo umire u Saloni.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year47.html 47. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Cezar je 45. poslao Vatinija da izvuče danak i taoce od Ilira, ovaj u pismu Ciceronu pominje svoje ratovanje<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year45.html 45. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>; njegov časnik Bebij poražen je od Ilira iduće godine.<ref name="attal44b"></ref>, ali ipak slavi trijumf u Rimu 31. srpnja 42.

Pred novim građanskim ratom, Marko Brut 43. zauzima teritorij i vojsku od Vatinija, prokonzula Ilirika.<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year43.html 43. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>

[[Oktavijan August]] vodi rat u Iliriku 35-32. Protiv [[Japodi|Japoda]] 35, povrijeđen je u padu mosta pri napadu na Metul (kod Ogulina). Napada [[Panoni|Panone]] i zauzima Sisciju (današnji [[Sisak]]).<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year35.html 35. B.C. - events and references]. attalus.org</ref> Sljedeće godine Helvije i Gemin guše pobunu Japoda i Panona. Oktavijan je namjeravao krenuti na Britaniju, ali nakon vijesti o neredu u Iliriji, ratuje protivu Dalmata<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year34.html 34. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>, ovi mu se predaju 33. Oktavijan prikazuje trofeje iz Ilirije u obnovljenom Portiku Oktavija, među novim kolonijama koje osniva je i Pola (današnja [[Pula]]) u [[Histrija|Histriji]]<ref>[http://www.attalus.org/bc1/year33.html 33. B.C. - events and references]. attalus.org</ref>

== Važnije osobe ==
* [[August]], državnik, prvi rimski car
* [[Gaj Julije Cezar]], rimski državnik, vojskovođa i pisac
* [[Kvint Horacije Flak]], rimski pisac
* [[Marko Tulije Ciceron]], rimski govornik i državnik
* [[Marko Vipsanije Agripa]], rimski državnik i vojskovođa
* [[Pompej Veliki]], rimski državnik i vojskovođa
* [[Publije Vergilije Maron]], rimski pisac

== Izumi i otkrića ==
* U Rimu postalo uobičajeno [[puhanje stakla]].
* U Rimu sagrađena prva [[kupola]].
* [[Antikitera mehanizam]], prvi poznati (mehanički) [[kompjuter]]

== Reference ==
{{reference|2}}

; Literatura
* Istorija srpskog naroda, Prva knjiga - Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371), SKZ Beograd 1981

[[Kategorija:1. milenijum pne.|-9]]
[[Kategorija:1. vijek pne.| ]]
[[Kategorija:Vjekovi|-99]]