Japodski običaji sahranjivanja

Japodi neposredno pred Oktavijanov rat i rimsku okupaciju

Japodske običaje sahranjivanja odlikuje dvojnost ili biritualnost obreda koja je prisutna od vremena formiranja japodskog naroda u kasnom bronzanom dobu. Stvaranje japodskog naroda počelo je stapanjem autohtonog stanovništva koji je poznavao samo običaj sahranjivanja pokojnika na leđima i etničkog elementa koji je došao sa sjevera i istoka, iz panonskog prostora, a bili su nosioci kulture polja sa urnama.

Skeletno sahranjivanje

U ličkim nekropolama Prozor, Kompolje i Smiljan broj skeletnih grobova diminira nad paljevinskim grobovima. U Prozoru je odnos 66 prema 5. Tokom kasnog bronzanog i starijeg željeznog doba ravnopravno, paralelno i istodobno traje ukapanje u grobnim humcima (tumulima) i ravnim grobovima. Tumuli u Trošmariji i u Skradniku kod Velike Viničice, na lokalitetu „Sultanov grob“ su kružni zemljani humci većih dimenzija, promjera oko 40-50 m, visine oko 3 m, ispod kojih su polagani skeleti pokojnika, smješteni direktno na zemlju ili na popločenje od sitnog kamenja. nije pronađena grobna konstrukcije, izuzev sporadične pojave kamena kod glave. Tumuli su nađeni i kod Stražbenice u Vrepcu (tumuli zvani „Orlov kamen“ i „Lećište“), a istražena je i Vranića gromila u Širokoj Kuli. Pokopavanje pod tumulima prestaje krajem starijeg željeznog doba nakon čega prevladavaju groblja na ravnom, najčešće u neposrednoj blizini gradinskog naselja.

Još jedna karakteristika pogrebnih mjesta Japoda jest postojanje nekoliko istovremenih grobalja oko većih naselja. Moguće objašnjenje ove pojave je korištenje određenog položaja nekropole od strane šire zajednice, a ne samo ono naselja uz koje se nalazi. Postoje naznake grupiranja grobova, po porodičnoj ili rodovskoj osnovi.

Skeletno sahranjivanje sastojalo se od polaganja pokojnika u običnu raku, na leđima, s rukama ispruženim uz tijelo, s nakitom i drugim prilozima i zatrpavani zemljom. I tu je kamen upotrebljavan kao konstruktivni element grobnica, a češće drvo. U nekim slučajevima izdubljeno je drvo kao lijes od komada debla. Nekad su upotrijebljene i daske skovane u kovčeg.

Grobovi su bez priloga, ili s više ili manje priloga. U sadržaju grobnih cjelina nalaze se dijelovi nošnje, fibule, igle, pojasi, oglavlja te pedmeti od jantara. U cjelini pogrebnih običaja jantar je imao veliku važnost i posebno mjesto. Gotovo da nije bilo groba bez barem jednog predmeta od jantara. Jantar predstavlja duševnu nit koja individualnu energiju povezuje s kosmičkom, individualnu dušu s univerzalnom, simbolizira sunčevu, duhovnu i božansku privlačnu snagu.

Ono što spaja Istre, Liburne i Japode je kultno pravilo da se u skeletnim grobovima ne pojavljuje oružje. Japodi nisu podizali kneževske grobove viđenijim članovima japodskog društva, nego su svi sahranjivani na unaprijed određeni način.

Spaljivanje

U dolini rijeke Une situacija je potpuno drugačija. U Jezerinama su pronađena 223 skeletna groba i 326 paljevinskih, od čega 298 sa urnama i 28 bez urni. I ako se radi o jedinstvenom kulturnom prostoru Pounje je bilo nešto snažnije izloženo uticaju iz područja kulture polja sa urnama. Zdravko Marić je iznio tezu da je u skeletnim grobovima sahranjivano autohtono domaće stanovništvo a u paljevinskim potomci panonskih doseljenika. Spaljivanje se obavljalo na određenom mjestu, najčešće u nekropoli, a ponekad i izvan nje. Spaljeni ostaci su se pohranjivali u urnu. Prilozi nisu bili spaljivani, već su se dodavali kasnije direktno u urnu, samo ponekad pokraj nje ili na poklopcu. Među prilozima se nalazilo i oružje. Zanimljiv je običaj zabijanja noževa vertikalno u zemlju pokraj urne, koji se pojavljuje u fazi Vb (prema hronologiji Zdravka Marića).

Znatan dio pogrebnih običaja potiče od vrlo poznatih japodskih urni. One sadrže brojne figuralne prikaza i vrlo bogatog funeralnog sadržaja. Pepeo spaljenog pokojnika stavljali su Japodi u zemljane posude-urne i pokopavali na zajedničkom groblju. U starije doba na urnu je kao poklopac obično stavljana zemljana zdjela, kasnije kamena ploča, najprije neotesana, zatim okrugla ili četvrtasta ili ograđene kamenom (Smiljan, Prozor). Pri kraju njihove samostalnosti, pojavljuju se i kameni sanduci od kamenih ploča, sklopljenih oko urne.

Kamene urne iz rimskog perioda imaju oblik ne sasvim pravilnog, prizmatičnog kamenog kovčega (visina 52,5, širina naprijed 97, nazad 102,5, dužina 101,5 cm). Uz ivice prednje strane isklesana su dva široka ispusta (šir. 24 cm), konkavnog donjeg i vertikalno odsječenog gornjeg dijela, istaknutog za 29 cm u odnosu na prednje polje. Na gornjoj površini su jedno ili dva pravougaona udubljena za smještaj ostataka pokojnika (duž. 47,5 i 49, šir. 30 i 32, dub. 37 cm), na čijim ivicama su urezana ležišta za poklopac u obliku krova.

U službi japodskih prvaka ovaj način sahranjivanja i grana japodske umjetnosti egzistirala je dok su, još u rano rimsko doba, trajali i održavali se u vrhu japodske društvene ljestvice - posljednji principi i prepoziti Japoda. S nestankom tog sloja u procesu romanizacije, ugasila se i ova umjetnost i način sahranjivanja.