Japodske terakote
Japodske terakote ili male glinene (keramičke) skulpture su plastične izrađevine koje predstavljaju isključivo ljudske figure. Do sada su pronađene samo na području srednjeg toka rijeke Une — u sojeničkom naselju u Ripču kod Bihaća, i gradinskom naselju Kekića glavica kod Bosanske Krupe, Bosna i Hercegovina. Sojeničko naselje ima i neke posebnosti u svojoj ulturnoj fizionomiji, a njegovi osnivači su najvjerovatnije pripadali predjapodskom stanovništvu doline Une.
Po svom duhu, potpuno se razlikuju od ukupnog likovnog izraza Japoda. Obrada je gruba, a sve figure, u nekoliko varijanti, šematizovane su i to na način koji pokazuje odsustvo bilo kakve estetske sklonosti. Glava je oblikovana s ravnim, cilindričnim ili vretenastim tijelom, ruke su prikazane u obliku panjeva, noge često potpuno nedostaju. Nos i oči su naglašene, usta su samo ponekad prikazana, ali su primarne i sekundarne karakteristike pola redovno i precizno date - genitalije i grudi u ženskim figurama.[1]
Po načinu obrade ovi likovi imaju najbliže analoge izvan japodskog područja — u velikom sojeničkom naselju u Donjoj Dolini na rijeci Savi i u prizmatičnim idolima sa Velike Gradine u Varvari.
Terakote su predmeti lokalnog kulta – predstave kućnih bogova koje su japodski stanovnici u dolini Une izrađivali, čuvali u svojim kućama i koristili u porodičnim obredima.
Podjela[uredi | uredi kod]
Mogu se podijeliti u dvije ikonografski i hronološki, odvojene grupe.
- Piramidalne terakota
- Nage terakote
Piramidalne terakote[uredi | uredi kod]
Pronađene su samo dvije, jedna u Ripču a druga na Kekića glavici, piramidalnog oblika, sa predstavama odjeće i nakita, i bez polnih oznaka.
Terakota iz Ripča[uredi | uredi kod]
Oblikom, veličinom (vis. 8 cm, osnova 3,5x3 cm.) i urezanim ukrasima terakota iz Ripča slična je ukrašenim piramidalnim tegovima s istog lokaliteta. Od tegova se razlikuje time što nije probušena, naglašenim ramenima, vratom i glavom. Na terakoti iz Ripča obje bočne i zadnja strana su bez ukrasa, a na prednjoj strani, gore ispod vrata urezane su dvije, približno paralelne, lučne linije, čiji su krajevi malo izvijeni prema ramenima. U ovim linijama, prepoznaje se prikaz dva torkvesa (naziv za metalnu ogrlicu od žice u obliku obruča) na prsima, kakvi su na sličan način, samo u većem broju, prikazani na jednom od pomenutih tegova.[2]
Prikazivanje ovog nakita upućuje na to, da se radi o predstavi ženske figure. Ovo mišljenje potvrđuje i crtež duge haljine-košulje, izveden urezivanjem horizontalnih i vertikalnih linija koje se unekoliko šire prema donjoj ivici sugerirajući nabore. Taj tip haljine-košulje prikazan je i na nekim tegovima. Horizontalne linije urezane u većim razmacima, treba da ukažu na kvalitetniju, vunenu tkaninu.
Dok se za piramidalne tegove sa predstavama nakita ili odjeće predpostavlja da su zavjetni objekti u vezi sa tkanjem, za terakotu je vjerovatnije da prikazuje neko japodsko žensko božanstvo. Grčka mitologija sadrži priču da je boginja Atena izmislila tkalačku vještinu i poklonila je ljudima zajedno sa svojim drugim pronalascima, a lik ove boginje sa različitim atributima često je izrađivan i od pečene gline. Zbog toga je opravdana predpostavka o postojanju ženskog božanstva predstavljenog u obliku piramidalne terakote u čijim je funkcijama mogla biti i zaštita tkanja i tkalačke vještine. Japodske žene su je postavljale na posebno mjestu u blizini tkalačkog stana.
Terakote iz Ripča je datirana u period Ha B odnosno na kraj IX i početak VIII vijeka p.n.e.
Nage terakote[uredi | uredi kod]
Nage terakote su bez ikakvih oznaka odjeće. Prema osnovnom obliku tijela mogu se dalje podijeliti na 4 tipa.
Prizmatična terakota nađena je samo jedna, u Ripču, zajedno sa još šest terakota.
Valjkaste su s izduženo-valjkastim, grubo formiranim trupom na čijim krajevima su izrađeni pojedini detalji koji ovim objektima daju karakter antropomorfnih figurina. Sedam primjeraka i dva fragmenta nađeni su u Ripču a jedan primjerak i jedan ulomak na Kekića glavici. Datiraju se na kraj V ili početku IV vijeka p.n.e.
Terakote s rožastim izraslinama na glavi sugeriraju postojanje božanstva sa ljudskim likom, ali s rogovima na glavi. Takvo glavno božanstvo iz predrimskog doba dobro je poznato kod Ilira, i u doba rimske vladavine dobilo je ime Silvan. Ovom hipotezom, likovno predstavljanje Silvana pomaknuto je daleko u prošlost, na prelaz iz kasnog bronzanog u rano željezno doba.[3] Poluvaljkaste terakote su sa zaravnjenom prednjom stranom na kojoj su prikazani svi detalji ljudskog tijela, ali i ženski i muški polni organi, tako da statueta predstavlja hermafrodita, kao i jedna od valjkastih terakota. Pronađena su dva primjerka.[2]
Osnovnu karakteristiku nagih terakota predstavlja naglašena nagost, nedostatak bilo kakvih naznaka odjeće. Ikonografski terakote ove grupe obuhvataju raspon od gotovo amorfnih s minimumom ljudskih elemenata (nos, trup, gluteji, analni otvor), do primjeraka sa svim odlikama ljudskog tijela. Kvalitet izrade većine primjeraka je izuzetno nizak, a bolje su izrađeni oni s kompletnijim prikazom elemenata ljudskog tijela. Razlika u nivou izrade odražava i razlike u namjeni i kultno-religijskom sadržaju svake terakote.
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ „Borivoj Čović: OD BUTMIRA DO ILIRA – JAPODI, s.136”. Kulturno naslijeđe, Sarajevo, 1976. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ 2,0 2,1 „Branka Raunig: UMJETNOST I RELIGIJA PRAHISTORIJSKIH JAPODA”. Djela Akademije BiH, Sarajevo 2004. Arhivirano iz originala na datum 2023-08-20. Pristupljeno 9. 2. 2016.
- ↑ „Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Ćović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić - KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE”. Veselin Masleša, Sarajevo, 1966. Pristupljeno 9. 2. 2016.