Arheološko nalazište Gornji Rakani

Arheološko nalazište Gornji Rakani nalazi se na lokalitetu Mekota, u opštini Novi Grad (Bosanska Krajina), Bosna i Hercegovina. Nalazi pripadaju željeznom dobu. Proglašeno je za nacionalni spomenik BiH na sjednici Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, održanoj od 4. do 6. juna 2012. godine

Istorija

U 13.vijeku p.n.e iz Podunavlja i Panonije krenuli su i prema Balkanskom poluostrvu pokreti velike mase srednjoevropskog stanovništva poznatog pod imenom naroda polja sa urnama. Nosioci kulture polja sa urnama u širem prostoru srednjeg Podunavlja, zamjenjuju, potiskuju ili se nameću i miješaju sa nosiocima kulture grobnih humaka (tumula), koja bi se mogla sa sigurnošću označiti kao proto-ilirska. Osnovno obilježje ove kulture je sahranjivanje pepela spaljenih mrtvaca u urnama. Sjeverna Bosna, oko rijeke Save i donjih tokova njenih pritoka pripala je takođe ovim plemenima. Potomci nosilaca kulture polja sa urnama istočnoalpskog i zapadnopanonskog prostora nazivaju se zajedničkim imenom Panoni

Kultura polja sa urnama, prostorno velikog areala rasprostiranja, obuhvatala je i sjeverne dijelove Bosne, odakle se utjecaj širio i dalje prema jugu. Širenje i razvoj ove grupe, može se pratiti u rasponu od preko pet stoljeća, a njeni počeci su zasigurno još u srednjem bronzanom dobu. U sjevernoj Bosni ista se može pratiti od posljednjiih decenija 13. stoljeća do kraja 12. stoljeća (prva faza). Druga velika faza razvoja obuhvatala je približno vrijeme između posljednjih decenija 11. i kraja 9. stoljeća. Poznata nalazišta su: Donja Dolina, Sanski Most, Zecovi kod Prijedora, Brdašce kod Laktaša, Gornji Rakani.

Arheološka istraživanja

Lokalitet Mekota nalazi se 12 km uzvodno od Novog Grada na desnoj obali rijeke Une. Na lokalitetu Mekota, smještena je prahistorijska nekropola, a sjeveroistočno od nje, na samoj obali, evidentirano je prahistorijsko naselje. U toku 1981, 1982. i 1986. godine vršena su velika sistematska arheološka istraživanja pod vodstvom Envera Mulabdića, uz nadzor Zdenka Žeravice iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sarajevu. Nakon toga lokalitet je zapušten. Na ukupnoj, arheološki istraženoj, površini od 1.611 m², otkriveno je 769 grobova. U februaru 1996. godine materijal je premješten u Galeriju Novi Grad.

Nalazi

Većinu nalaza u grobovima čine bikonične šolje koje su polagane uz skelete, uz urne i u njih, male naočaraste fibule i privjesci, spiralno uvijene žice i tordirani torkvesi. U grobovima su nađeni predmeti od bronze, keramika, kožni ukrasi, perle od staklene paste i nekoliko željeznih i jantarskih predmeta.

Pokojnici su u većini slučajeva spaljivani, a pepeo je polagan u plitku raku ili postavljan u urne. Urne se grubo mogu podijeliti na manje loptaste s kratkim, naglašenim vratom koji se ponekad završava blago izvijen prema van. Potom slijede bikonične s manjim ravnim dnom i gornjim konusom koji ponekad završava blago izvijen prema van. Urne su imale jednu ili dvije trakaste drške, a bile su ponekad poklopljene dubljom koničnom ili bikoničnom zdjelom. Pronalažene su u sljedećim kombinacijama: same, urna u kojoj je šolja, urna u kojoj je šolja sa zdjelom kao poklopcem, urna pored koje je šolja i željezna narukvica, urna pored koje su dvije ili tri šolje. Šolje su redovno bikoničnog oblika, a izuzetno koničnog.

Utvrđeno je i više slučajeva skeletnog sahranjivanja, ali skeleti nisu pronađeni, zbog sastava zemlje (kosti se raspadaju). Skeletni grobovi bili su dosta bogati bronzanim nakitom, a pored njega nalažena je i bar po jedna šolja u visini glave ili na nekom drugom mjestu. Nakit je nalažen na onim mjestima na kojima je i inače za života pokojnika nošen.

Literatura

• Čović, Borivoj. Grupa Donja Dolina-Sanski Most u Prahistorija jugoslavenskih zemalja. Željezno doba V. Sarajevo, Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Centar za balkanološka ispitivanja, Sarajevo, 1987.
• Enver Mulabdić, Mekota u Gornjim Rakanima. Glasnik Zemaljskog muzeja BiH u Sarajevu, Arheologija, Sarajevo: 52/2010.
• Čović, Borivoj (1976). OD BUTMIRA DO ILIRA. Veselin Masleša, Sarajevo. 
• Alojz Benac-Đuro Basler-Borivoj Čović-Esad Pašalić-Nada Miletić-Pavao Anđelić -Sarajevo, 1966- KULTURNA ISTORIJA BOSNE I HERCEGOVINE