Wikipedija:Bez vlastitog istraživanja
 | Ova stranica opisuje pravilo Wikipedije na srpskohrvatskom jeziku. To je općeprihvaćen standard koji bi svi urednici trebali normalno slijediti. Svaka veća izmjena stranice treba odražavati konsenzus. |
 | Ova stranica ukratko: Šablon:Unordered list |
| Politika Wikipedije |
|---|
| Globalni principi |
| Šta Wikipedija nije Ignoriši sva pravila |
| Standardi koji se tiču sadržaja |
| Neutralna tačka gledišta Proverljivost Bez originalnog istraživanja Biografije živih ljudi |
| Rad sa drugima |
| Učtivost Bez ličnih napada Bez pravnih pretnji Konsenzus Rešavanje sukoba |
| Više |
| Spisak pravila Spisak smernica |
Vikipedija nije mjesto za originalna istraživanja. Navođenje izvora i izbjegavanje originalnih istraživanja su usko vezani: jedini način da dokažete da ono što unosite u članke nije originalno istraživanje je da navedete provjerljive izvore, gdje postoje informacije koje su ”direktnoj vezi” sa predmetom članka i koje pomažu kredibilitetu sadržaja u članku.
Bez originalnog istraživanja je jedno od triju pravila kojima se vodi sadržaj na Vikipediji. Druga dva pravila su Wikipedia:Neutralna tačka gledišta i Wikipedia:Proverljivost. Shodno tome, ta pravila određuju vrstu i kvalitet materijala koji je prihvatljiv u glavnom imenskom prostoru (čitaj: člancima) Vikipedije. Pošto se sva tri pravila nadopunjuju, ne treba ih shvatiti izolovano jedno od drugog i urednici bi se trebali upoznati sa svakim od njih. O primjeni ova tri pravila nije moguće raspravljati i nijedno od njih ne može biti zamjenjeno drugim pravilom, ili uputstvom, pa čak ni ako postoji konsenzus urednika koji bi omogućio tako nešto. Stranice s opisima tih pravila mogu biti mijenjana samo utoliko, ukoliko bolje reflektiraju praktično objašnjenje i primjenu tih principa.
Originalno istraživanje je pojam koji se koristi na Vikipediji, a odnosi se na sadržaj koji urednici ubacuju u članke i koji nije ranije objavljen u nekom povjerljivom izvoru. Čine ga neobjavljene teorije, podaci, činjenice, koncepti, argumenti i ideje; ili neke nove interpretacije, analize, ili sinteze već objavljenih podataka, činjenica, koncepata, ili argumenata čiji je cilj izmjena ranijih stavova ili, prema riječima koosnivača Vikipedije Džimija Velsa, je pojam koji se koristi na Vikipediji, a odnosi se na sadržaj koji ima pristup karakterističan za književna djela, odnosno ”novele, pripovjetke, romane, ili potpada pod istorijske interpretacije, odnosno reinterpretacije”.
- Primarni izvori podataka su izvori koji su vrlo blisko povezani sa određenim podacima. To je na primjer pisana izjava svedoka koji je prisustvovao određenom događaju; arheološke tvorevine koje govore same za sebe; dnevnici istorijskih ličnosti; film i fotografije (ali pogledajte ispod); istorijski dokumenti kao što su novine, popisi, transkripti javnih prezentacija ili intervjua; rezultati istraživanja mišljenja javnog mnjenja; različiti istraživački upitnici u tabelarnom obliku; pisani, zvučni ili video zapisi, porijeklom iz naučnih istraživanja; rezultati laboratorijskog i van-laboratorijskog istraživanja.
- Primarni izvori koji su objavljeni u pouzdanom izvoru (na primjer u akademskom listu ili nekom od vodećih medija) mogu biti korišteni u Vikipediji, ali pažljivo, jer se oni lako zloupotrebljavaju. Unošenje u članak bilo kakve interpretacije primarnog izvora zahtjeva navođenje pouzdanog sekundarnog izvora (vidi sljedeću stavku) za tu interpretaciju. Bez sekundarnog izvora, primarni izvori se mogu koristiti samo za opisne tvrdnje koje i obična razumna osoba bez posebnog obrazovanja može provjeriti. Na primjer, članak o nekom romanu može navesti određene dijelove romana da bi objasnio radnju, ali bilo koja interpretacija zahtjeva sekundarni izvor.
- Sekundarni izvori su izvori koji su najmanje jedan korak udaljeni od određenog podatka. U njima se, na osnovu primarnih izvora, prave uopštavanja, analize, sinteze, interpretacije ili vrednovanja podataka.
Originalno istraživanje kojim se od vikipedijskog članka stvara primarni izvor nije dozvoljeno. S druge strane, istraživanje koje se sastoji od sakupljanja i organizovanja podataka iz postojećih primarnih i/ili sekundarnih izvora je, naravno, dobrodošlo. Svi članci u Vikipediji treba da se zasnivaju na informacijama sakupljenim iz objavljenih primarnih i sekundarnih izvora. To ne potpada pod originalno istraživanje nego se odnosi na istraživanje koje se zasniva na izvorima i to je osnovni pristup stvaranja bilo koje enciklopedije.
U nekim slučajevima, kad članak (1) opisuje nešto čiju tačnost može provjeriti svaka razumna punoljetna osoba bez posebnog specijalističkog znanja, a (2) ne sadrži nikakve analitičke, sintetičke, interpretativne, ili vrijednosne sudove, takav članak može biti u potpunosti zasnovan na primarnim izvorima (primjerice Pita od jabuka), ali takvi slučajevi su izuzeci.
Članci na Vikipediji sadrže materijal na bazi provjerljivosti, a ne istine, tako da se u njima predstavlja ono što su drugi provjerljivi izvori objavili, bez obzira da li mi smatramo da to, što je u njima zapisano, nije dovoljno tačno. U namjeri da se izbjegnu originalna istraživanja, i u namjeri da se pomogne poboljšanju kvaliteta Vikipedije, bitno je da svaki izvor materijala, kao i bilo koja uopštavanja, analize, sinteze, interpretacije, ili vrednovanja, odnosno vrednovanja informacija i podataka, potiču iz već objavljenih izvora, odnosno izvora, ili publikacija trećih lica sa reputacijom (što znači odbacivanje samoobjavljenih materijala, odnosno materijala koje svako može da objavi na internetu, ili odštampa u lokalnim štamparijama). Veoma je važno postavljanje odgovarajućih referenci, odnosno izbjegavanje vađenja informacija iz konteksta u cilju stvaranja namjerno pogrešne interpretacije sadržaja. Ispravno postavljanje reference pomaže čitaocima da se uvjere da ono što piše u članku na Vikipediji ima podršku na drugim mjestima sa reputacijom i kredibilitetom.
U nekim slučajima će biti kontroverzi ili debate o tome šta čini određeni izvor legitimnim ili s reputacijom. Kad ne postoji slaganje o tome, članak bi trebao prikazati suprotstavljene stavove kontroverze i različitih autoriteta ili izvora. Takav pristup omogućava neutralnu tačku gledišta.
Ubačena izmjena u članku se smatra originalnim istraživanjem, ako pretpostavlja ideje i argumente. Odnosno ako se njome čini bilo šta od slijedećega:
- Ubacuje se teorija ili metod određenog rješenja.
- Ubacuju se originalne ideje
- Definišu se novi termini
- Daju se ili postavljaju nove definicije već postojećih pojmova.
- Ubacuje se argument, bez navođenja provjerena izvora, čiji je cilj pobijanje ili podržavanje nekih novih ideja, teorija, argumenata, ili pozicija.
- Ubacuje se analiza ili sinteza već uspostavljenih činjenica, ideja, mišljenja, ili argumenata, na način kojim se stvara određena situacija kojom se favorizuje mišljenje urednika, bez atribucije takve analize ili sinteze, provjerenom izvoru.
- Ubacuju se ili se koriste neologizmi bez navođenja pouzdanih izvora.
Činjenica da se u Vikipediji ne prihvataju određene stvari ne znači da je materijal loš ili nespravan (odnosno neistinit) - to samo znači da Vikipedija nije odgovarajuće mjesto za njegovo objavljivanje. Trebalo bi odbaciti čak i novinske radove na nivou zasluge za Pulicerovu nagradu kao i naučne radove na nivou Nobelove nagrade ako su autori istih pokušali ta djela objaviti najprije na Vikipediji. Ako imate neku ideju za koju smatrate da bi trebala postati dio korpusa znanja kakav je Vikipedija, najbolje je da rezultate vaših istraživanja sredite i objavite u nekim od uglednih dnevnika ili vjesnika, a zatim i dokumentirate vaš rad na nepristran način.
Izvorna motivacija za pravilo Bez originalnoga istraživanja bila je sprečavanje objavljivanja ličnih teorija osobenjaka i trolova, a koji bi pokušali da iskoriste Vikipediju da privuku pažnju na svoje ideje kao i na sebe same.
Ipak, pravilo bez originalnoga istraživanja je više od samoga bez ličnih osobenjačkih teorija. Ono takođe uključuje i lične stavove urednika, politička razmatranja, njihove lične analize i interpretacije objavljenih materijala, kao i neobjavljene sinteze objavljenih radova, gdje takva sinteza teži da brani i odražava stavove koje urednik može imati, ili da podupire argument ili definiciju koju isti urednik nastoji predložiti. To znači da bilo kakve činjenice, razmišljanja, interpretacije, definicije i argumenti objavljeni na Vikipediji moraju prethodno biti objavljeni u pouzdanim izvorima u vezi s temom članka. Pogledaj ovaj primjer za više detalja.
Primjenom kod svih urednika, ovo pravilo pomaže osiguravanju naše reputacije na više načina:
- Obaveza je Vikipedije prema svojim čitateljima da informacije koje ovdje čitaju budu pouzdane i ugledne, tako da se oslanjamo samo na povjerljive ili ugledne objavljene izvore. Pogledaj Wikipedia:Bez originalnog istraživanja#Ugledne publikacije i Wikipedia:Pouzdani izvori za rasprave o tome kako da se oceni da li je izvor pouzdan.
- Kredibilni izvori daju čitaocima resurse koje mogu da konsultuju u daljem toku svog istraživanja. Neki ljudi se enciklopediji okreću kao prvom koraku u istraživanju a ne kao poslednjem.
- Oslanjanje na citirane izvore pomaže da se pojasni koje tačke gledišta su predstavljene u članku, i olakšava poštovanje politike neutralne tačke gledišta.
- Oslanjanje na kredibilne izvore takođe može da ohrabri nove korisnike da doprinose. Na primer, ako neko zna za važan izvor na koji se članak nije pozvao, on se može osećati lagodnije prilikom dodavanja novog materijala u članak.
Urednici griješe kada misle da ako je sadržaj A objavljen u provjerenom izvoru i B je takođe objavljen u provjerenom izvoru, onda A i B mogu da se koriste u jednom članku da bi se isforsirao stav C. Naprotiv, to je klasični primjer nove sinteze objavljenog materijala koji se koristi da bi se isforsirao novi stav i stoga se smatra originalnim istraživanjem. ”A i B, radi zauzimanja stava C” je prihvatljivo samo onda, ako je provjereni izvor objavio taj argument i koji ima veze sa temom članka.
Sledi primer iz Vikipedijinog članka (članak je o Džonsu, ne o plagijaturi uopšteno):
Smit kaže da je Džons plagirao u svom Flower-Arranging: The Real Story kopiranjem referenci iz druge knjige. Džons ovo odbacuje i kaže da je kriv samo zbog dobre naučne prakse jer je dao citate za reference za koje je saznao iz druge knjige.
Za sada je sve u redu. Sada sledi nova sinteza objavljenog materijal:
Ako je Džonsova tvrdnja da je uvek konsultovao originalne izvore netačna, ovo bi bilo suprotno praksi koju predlaže Čikaški priručnik stila kao i Harvardovom studentskom priručniku za pisanje, koji oba zahtevaju da se citiraju samo izvori koji su zaista korišćeni. Nijedan priručnik kršenja ovog pravila o citiranju originalnih izvora ne naziva plagiranjem. Umesto toga, plagiranje se definiše kao korišćenje informacija, ideja, upotrebljenih reči ili strukture izvora, bez da se oni citiraju.
Ceo ovaj pasus predstavlja originalno istraživanje, jer je on autorova lična sinteza objavljenog materijala koja služi da istakne njegovu definiciju i mišljenje o plagiranju i tome da li ga je Džons počinio. Autor citira dobre izvore o dobroj praksi (Čikaški priručnik stila i Harvardov studentski priručnik za pisanje). U članku o plagiranju, neke od tvrdnji koje je on izneo bi mogle da budu prihvatljive, sve dok su dostupni linkovi ili citati izvora.
Međutim, u članku o Džonsu, ovaj pasus ističe autorovo mišljenje da, uz datu određenu definiciju plagiranja, ga Džons nije počinio. Nevezano za činjenicu da njegovo mišljenje izgleda da jeste podržano, od strane Čikaškog priručnika stila, ono ostaje autorovo mišljenje.
Da bi ovaj pasus bio prihvatljiv u članku o Džonsu, autor bi morao da pronađe pouzdan izvor koji je komentarisao na raspravu Smita i Džonsa i koji je sam istakao d: Ako je Džonsova tvrdnja da je uvek konsultovao originalne izvore netačna, ovo bi bilo u suprotnosti sa praksom koju predlaže Čikaški priručnik stila... i tako dalje. To jest, tačno taj argument, ili kombinacija materijala, je morala da bude objavljena u pouzdanom izvoru u kontekstu teme o kojoj je članak.
Politika bez originalnog istraživanja ne zabranjuje stručnjacima za određenu temu da dopunjuju Vikipediju svojim znanjem. Naprotiv, Vikipedija ohrabruje eksperte da doprinose, sve dok je njihovo znanje proverljivo. Pretpostavljamo, međutim, da je neko stručnjak ne samo zbog svog ličnog i direktnog poznavanja teme, već i zbog svog poznavanja objavljenih izvora o toj temi. Ova politika zabranjuje korisnicima-stručnjacima da navode svoje lično i direktno znanje ako to znanje nije proverljivo. Ako je korisnik-stručnjak objavio rezultate svog istraživanja na nekom drugom mestu, u uglednoj publikaciji, on može da citira taj izvor pišući u trećem licu, i poštujući politiku neutralne tačke gledišta. Stručnjaci moraju da citiraju pouzdane publikacije objavljene od strane trećeg lica, i ne smeju da koriste svoje neobjavljeno znanje, koje bi bilo nemoguće proveriti. Nadamo se da će korisnici-stručnjaci koristiti svoje poznavanje objavljenih izvora da obogate naše članke, imajući u vidu da specijalisti nemaju privilegovan položaj unutar Vikipedije.
Za teorije:
- Izrecite ključne koncepte;
- Izrecite poznate i popularne ideje i identifikujte opšti konsenzus, jasno označivši šta je šta, i imajte u vidu da teorije i pogledi koje su u ekstremnoj manjini ne moraju da budu uključene.
Nestabilni neologizmi, i ideje koje potiču od jednog pojedinca koji ne predstavlja autoritet ili od male grupe takvih pojedinaca, treba ili da idu u članke za brisanje (jer padaju na testu proverljivosti, a ne jer su nužno pogrešni), ili da budu odstranjeni iz članaka.
Među uglednim publikacijama su naučni časopisi (engl. peer-reviewed journals), knjige koje su izdale poznate akademske izdavačke knjige ili univerziteti, ili odseci izdavača opšteg usmerenja koje imaju dobru reputaciju u oblasti naučnih izdanja.
Kada su u pitanju neakademske teme, nije lako dati tačnu definiciju uglednog izvora. U načelu, većina nas ima dobru intuiciju o značenju ovog izraza. Časopisi ili novine koje izdaju vrlo ekstremne političke ili religiozne grupe će se retko smatrati uglednim. Na primer, Vikipedija se neće oslanjati isključivo na članak objavljen u novinama Militant koje izdaje Socijalistička radnička partija, kao na dobar izvor za tvrdnju da predsednik Sjedinjenih Država, Džordž Buš mrzi decu. Međutim, ako istu tvrdnju odštampa Njujork tajms, Vikipedija bi mogla da referiše na ovaj članak (i na izvore citirane u tom članku). Listovi političkih partija međutim mogu da se koriste kao izvori informacija o samoj partiji.
Postavite sami sebi nekoliko pitanja kada pokušavate da ocenite da li je neka publikacija valjana kao izvor. Da li je pisana u ostrašćenom tonu? Da li ima veliko ili vrlo malo čitalaštvo? Da li se radi o izdanju napravljenom samo da bi pisac ili izdavač podigao sebi rejting? Da li izdavačem upravlja jedna osoba ili ima veliko, stalno osoblje? Da li neko vrši stručnu recenziju tekstova, ili objavljuju šta stignu bez puno provera? Ako biste čuli da izdavač koga planirate da iskoristite kao izvor razmatra da objavi vrlo negativan članak o vama, da li biste bili (a) prestravljeni jer sumnjate da izdavač nije odgovoran i ne proverava dobro činjenice; ili (b) osećali dozu smirenosti zbog toga što verujete da izdavač ima sistem od više slojeva u kojima se vrše provere, ljude koji proveravaju činjenice, pravnike, urednike, i da će najverovatnije ispraviti greške pre nego što članak dođe u štampu? Ako je odgovor (a), nemojte da koristite taj izvor. Ako je odgovor (b), radi se o onome šta Vikipedija naziva ugledan izvor.
Kada dođe do rasprave oko toga da li je neka publikacija ugledna, možete da pokušate da uključite u razgovor više korisnika i da pokušate da dođete do konsenzusa. Međutim u ovom slučaju nema jasne definicije, ali načelno ne treba da ignorišete svoju intuiciju.
Slike uživaju veliki izuzetak u politici "Bez originalnog istraživanja". Uređivači Vikipedije se ohrabruju da fotografišu i crtaju slike i da ih šalju na Vikipediju. Tom prilikom treba da ih objavljuju u sklopu GFDL ili neke druge slobodne licence, a sve u cilju ilustrovanja članka. Postoji nekoliko razloga zašto je ovo dobrodošlo:
- Slike ili fotografije se generalno koriste za ilustrovanje i ne predstavljaju neobjavljene ideje ili argumente, na šta se uglavnom politika "Bez originalnog istraživanja" i odnosi.
- Zbog zakona o zaštiti autorskih prava u mnogim zamljama i njegovog odnosa sa pravljenjem slobodne enciklopedije, postoji relativno malo javno dostupnih slika ili fotografija koje bi mogli da preuzmemo i koristimo. Urednici Vikipedijinih slika preuzimaju potrebnu ulogu na sebe.
Mogućnost slanja originalnih slika ima poznati nedostatak. Urednik ima mogućnost da koristeći uređivanje slike izmeni činjenice ili stav koji se ilustruje slikom. Izmenjene slike trebaju javno biti obeležene kao takve i, ako već nisu, treba ih objaviti na strani Wikipedia:Slike i mediji za brisanje.
Slike koje predstavljaju originalno istraživanje na bilo koji drugi način nisu dozvoljene. Na primer: dijagram atoma vodonika koji prikazuje dodatne čestice u jezgru o kojima je objašnjavao pošiljalac slike. Sve slike i fotografije su podložne i ostalim Vikipedijinim pravilima i politikama, a posebno Wikipedia:Neutralna tačka gledišta i Wikipedia:Proverljivost.
Insistiranjem da samo činjenice, tvrdnje, teorije, ideje, mišljenja i argumenti koji su već objavljeni od strane uglednih izdavača mogu da se objave na Vikipediji, politika bez originalnog istraživanja i politika proverljivosti se međusobno ojačavaju.
Granica za uključivanje u Vikipediju je proverljivost, ne istina.
Vidi Wikipedia:Proverljivost za detaljnije informacije, i Wikipedia:Citiranje izvora za primere stilova citiranja.
Zabrana originalnog istraživanja ograničava mogućnost da osoba koja piše članak u njemu predstavlja svoju tačku gledišta. Štaviše, isticanjem važnosti uključivanja proverljivih istraživanja koje su proizveli drugi, ova politika promoviše uključivanje više različitih tačaka gledišta u članak. Na taj način, politika zabrane originalnog istraživanja pomaže sprovođenje politike neutralne tačke gledišta.
U mnogim slučajevima postoji više uspostavljenih tačaka gledišta na datu temu. U takvim slučajevima, nijedan pojedinačni ugao posmatranja, m a koliko dobro istražen bio, nije autoritativan. Nije odgovornost pojedinačnog autora da istraži sve tačke gledišta. Međutim, kada dodaju neko istraživanje u članak, važno je da autori pruže kontekstualne informacije o toj tački gledišta, koja naznačava koliko je prihvaćena, i da li je deli većina ili manjina.
Uključivanje tačke gledišta koju podržava samo uska manjina može da predstavlja originalno istraživanje, jer je moguće da postoji nedostatak dovoljno kredibilnih neutralnih objavljenih izvora koji bi je podržali.
Iz poruke koju je na mejling listu poslao Džimbo Vejls, osnivač Vikipedije:
- Ako je gledište ima podršku većine, onda bi trebalo da bude lako da se ono podrži referencama ka opšteprihvaćenim izvorima;
- Ako gledište ima podršku značajne manjine, onda bi trebalo da bude lako da se imenuju njeni prominentni pobornici;
- Ako gledište ima podršku ekstremno male (ili vrlo ograničene) manjine, ono ne pripada na Vikipediju (osim možda u nekom pomoćnom članku) nevezano od toga da li je tačno ili ne; i nevezano od toga da li možete da ga dokažete ili ne.
Videti Wikipedia:Neutralna tačka gledišta za detaljnija uputstva.
Kao i većina Vikipedijinih politika, politika bez originalnog istraživanja se odnosi na članke u glavnom imenskom prostoru a ne na strane za razgovor i strane projekta, mada neki smatraju da je neukusno raspravljati o ličnim teorijama na stranama za razgovor.
- {{Originalno istraživanje}} - poruka koja upozorava na originalno istraživanje
- Wikipedia:Neutralna tačka gledišta
- Wikipedia:Proverljivost
- Wikipedia:Navođenje izvora
- Crackpot articles: Poruka Džimba Vejlsa na mejling listi, 12. jul, 2003.
- "Original research", Džimi Vejls, 3. decembar, 2004.
- "Original research" Džimi Vejls, 6. decembar, 2004.
- "NPOV and 'new physics'" Džimi Vejls, 26. septembar, 2003.
- "NPOV and 'new physics'" Džimi Vejls, 26. septembar, 2003
- Academic Publishing Wiki - viki koji prihvata originalno istraživanje
- Wikiresearch, predlog za viki za originalno istraživanje.