Vladimir Tkalčić
Vladimir Tkalčić (Zagreb, 30. septembar 1883[1] – 1971) je bio istoričar umetnosti, etnolog, muzeolog, dugogodišnji direktor zagrebačkog Muzeja za umjetnost i obrt.[2]
Biografija[uredi | uredi kod]
Rođen je 30. septembra 1883, u Zagrebu, gde je učio osnovnu školu i gimnaziju, a zatim studirao na Sveučilištu, najpre prava (1902 do 1904), a nakon položenih propisanih ispita je prešao na Filozofski fakultet. Godine 1904/05 je bio na studijama u Parizu, gde se bavio proučavanjem tamošnjih muzeja. Školske 1909/10. je završio studije i položio profesorski ispit iz geografije i istorije, kao glavne predmete, te arheologije i istorije umetnosti, kao pomoćne predmete.[1]
Još kao student je postao asistent na Arheološkom odeljenju Hrvatskog narodnog muzeja u Zagrebu i od tada je ostao da radi u muzejskoj službi. Najviše se bavio praktičnim muzejskim radom.[1]
Kao konzervator je radio na očuvanju kulturne baštine, posebno u okviru Zemaljskog komisije za čuvanje umetničkih i istorijskih spomenika u Hrvatskoj i Slavoniji.[3]
Godine 1912. i 1913. fotografisao je predmete iz kaptolske riznice. Negativi na staklu, čuvaju se u Upravi za kulturni razvitak Ministarstva kulture Republike Hrvatske i predstavljaju vrednu kulturnu i fotografsku baštinu.[3]
Godine 1918. je postao kustos Hrvatskog narodnog muzeja. Naredne godine je postavljen, najpre za kustosa (1919-25), a kasnije i za upravnika (1925-33) novoosnovanog Etnografskog muzeja.[1] Povod za osnivanje muzeja bila je privatna zbirka od 12.000 domaćih i stranih umetničkih predmeta Salamona Bergera.[4] Etnografski muzej otvoren je za publiku jula meseca 1920, nakon što ga je posetio regent Aleksandar Karađorđević.[5]
Između dva svetska rata, sa malobrojnim kadrom, Etnografski muzej je razvio široku istraživačku, muzeološku i publicističku delatnost.[6] Njegov poluslužbeni časopis za kulturnu istoriju i etnografiju Južnih Slovena „Narodna starina“, počeo je da izlazi od 1922. godine, a zatim počela da izlazi i „Zbirka jugoslovenskih ornamenata“ (1925–34),[4] te „Etnološka biblioteka“ (1924–35). Među prvima je napisao sistematski razrađenu studiju o narodnoj nošnji na području Zagrebačke gore, kao i prikaz domaćeg ćilimarstva.[1]
Bio je dopisni član Bečkog folklornog društva Verien für Volksfunde od 1932.[1]
Godine 1933. je postao direktor (ravnatelj) Muzeja za umjetnost i obrt u Zagrebu.[1]
Čim je preuzeo upravu muzeja, radio je na stvaranju posebnog odeljenja za pravoslavne spomenike, istovremeno se bavio proučavanjem pravoslavnih starina u Hrvatskoj, te se starao o tome da se one sačuvaju ili u muzeju ili u crkvi, odnosno manastiru kojem su pripadale. Godine 1939. je uredio riznicu manastira Gomirje kod Ogulina, izradio njen stručni katalog, a 1940. je radio na stvaranju takove riznice u Kostajnici. Istraživao je delovanje gomirske i komogovinske ikonografske škole.[2]
Početkom Drugog svetskog rata, kada je stvorena Nezavisna država Hrvatska, donet je niz zakonskih odredbi kojima su ozakonjeni pljačka, demoliranje i rušenje fruškogorskih manastira i crkava na području NDH. Formirano je državno ravnateljstvo sa zadatkom da preuzme celokupnu upravu nad svim pravoslavnim crkvama i manastirima i formiran je sud u Sremskim Karlovcima (čije je ime promenjeno u Hrvatske Karlovce) sa zadatkom da obavi taj prenos.[7] Jula meseca 1941. Ministarstvo nastave NDH je naložilo Tkalčiću da pošalje stručni tim u napušteni manastir Gomirje i preuzme predmete od kulturno-istorijskog značaja, s obzirom na njegovo odlično poznavanje inventara manastira, s obzirom da je dve godine ranije izradio stručni katalog njegove riznice.[8] Nakon obavljenog posla, pošto su se pronele vesti o uništavanju pravoslavnih crkvi, Tkalčić je na vlastitu inicijativu poslao telegrame svim velikim župama, da sklone na sigurno mesto svu pokretnu imovinu od vrednosti, a u isto vreme od Ministarstva nastave u Zagrebu je tražio opštu punomoć za muzejske predstavnike da preuzmu predmete od vrednosti iz pravoslavnih crkava i manastira i prenesu ih u Muzej za umjetnost i obrt u Zagrebu. Dozvolu od Ministarstva nastave, Pododseka za visoke škole i znanstvene zavode su 19. jula 1941. dobili Muzej za umjetnost i obrt u saradnji sa predstavnicima Arheološkog, Istorijskog, Etnografskog muzeja i Konzervatorskog zavoda.[9] Posao preuzimanja su podelili na ekipe koje su istovremeno radile na više mesta. Preuzimanje je vršeno u najvećoj žurbi iz fruškogorskih manastira: Sremski Karlovci, manastir Krušedol, manastir Šišatovac, manastir Beočin, manastir Bešenovo, manastir Đipše, manastir Grgeteg, manastir Hopovo, manastir Jazak, manastir Kuveždin, manastir Privina Glava, manastir Rakovac, manastir Ravanica, manastir Petkovica, manastir Velika Remeta, najčešće bez detaljnih popisima, koji su tek naknadno rađeni. Preuzete su pokretnine i iz drugih pravoslavnih crkava u mestima: Kamenica, Bastaja, Donja Vrijeska, Bijela, Bjelovar, Bračevci, Brinje, Crna Vlast, Dalj, Daruvar, Doljani, Đakovo, Glavice, Gomirje, Ivanić-Grad, Karlovac, Kločevik, Kobaša, Koprivnica, Bosanska Kostajnica, Hrvatska Kostajnica, Sremske Laze, Lepavina, Lučani, Majur, Mirkovci, Mrežnica, Novi Jankovci, Ogulin, Orahovica, Orolik, Osijek, Otočac, Otoka kod Ogulina, Pakra, Pakrac, Paučje, Petrinja, Plaški, Prokike, Senj, Sirač, Srpske Moravice, Staro Selo, Švica, Tobolić, Trnjani, Tržić, Veliko Nabrđe, Vinkovci, Virovitica, Vodoteč, Tuk Vojni, Vrbovsko, Vrhovine, Koložnice. Nisu preuzeti predmeti ni iz jedne pravoslavne crkve u Sremu koje su bile pretvorene u katoličke (Borovo, Trpinja, Pačetin, Bračevci). U nekim slučajevima manastiri i crkve su već bili pljačkani i pre dolaska muzejskih stručnjaka, ustaše su rušile crkve, a preuzete predmete su prodavale ili odnosile u Zagreb.[7] Pošto je deo predmeta bio jako oštećen, Muzej je 1942. godine formirao svoju prvu restauratorsku radionicu, u kojoj bi takvi predmeti mogli biti tretirani.[8]
Aprila 1942. profesor i dekan Teološkog fakulteta, Radoslav Grujić i kustos Muzeja kneza Pavla, Miodrag Grbić, koristeći se ličnim poznanstvom, blagonaklonošću, ratnog savetnika pri Upravnom štabu za Srbiju, majora Johana Albrehta fon Rajsvica (nem. Johann Albrecht Freiherr von Reiswitz) uspeli su da obezbede prenos moštiju srpskih svetitelja kneza Lazara iz manastira Bešenovo, te oskrnavljene mošti cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac, u okupirani Beograd.[10] Tom prilikom je konstatovano da su bile opljačkane sve dragocenosti koje su se nalazile sa moštima.[11]
Nakon rata, naredbom Ministarstva prosvete Federalne Države Hrvatske od 17. jula 1945. godine zajedno sa Radoslavom Grujićem, Zdenkom Vojnovićem, Ivanom Bahom, nalazio se u komisiji čiji je zadatak bio povratak rukopisa i crkvenih stvari Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Crkvene dragocenosti sa teritorije NR Srbije, čiji je povratak odobren, prenete su u Beograd aprila 1946. i u slučajevima kada je to bilo moguće, vraćeni su na svoja prvobitna mesta.[12] Od predmeta sa teritorije NR Hrvatske, na inicijativu Glavnog odbora Srba u Hrvatskoj i srpskog kulturnog društva „Prosvjeta“, osnovan je Muzej Srba u Hrvatskoj, najpre kao odeljenje Muzeja za umetnost i obrt, a od 1948. godine kao odeljenje Istorijskog muzeja Srbije. Muzej Srba u Hrvatskoj je od 1951. godine delovao kao samostalna ustanova, a 1963. godine ponovno je postao odeljenje Istorijskog muzeja Srbije, osamdesetih godina 20. veka su vraćeni SPC eparhijama iz kojih su poticali. Sada se u Hrvatskom istorijskom muzeju, nalaze samo predmeti koje je Muzej otkupio ili koji su mu donirani.[13]
Njegovoj profesionalnoj karijeri posvećen je Tkalčićev zbornik, koji je 1955. objavio zagrebački Muzej za umjetnost i obrt,[3] a čiji je glavni urednik bio Ivan Bah.
Dela[uredi | uredi kod]
- „Stružnica iz okolice lepoglave“ (1923)
- „Seljačke nošnje na području Zagrebačke gore“ (1925)
- „Seljačko ćilimarstvo u Jugoslaviji“ (1929)
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Drobnjaković 1937: str. 213
- ↑ 2,0 2,1 Ljubljanac 2012: str. 55
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Glasnik SSN & 7. 5. 2010 sfn error: multiple targets (2×): CITEREFGlasnik_SSN7._5._2010 (help)
- ↑ 4,0 4,1 Tkalčić 1926: str. 35
- ↑ Tkalčić 1926: str. 39
- ↑ Drljača 1982: str. 202
- ↑ 7,0 7,1 Ljubljanac 2012: str. 88
- ↑ 8,0 8,1 Sunara 2014: str. 44
- ↑ Ljubljanac 2012: str. 86
- ↑ Stojanović 2012: str. 74
- ↑ Stojanović 2012: str. 75
- ↑ Ljubljanac 2012: str. 89
- ↑ Sunara 2014: str. 45
Literatura[uredi | uredi kod]
- Drobnjaković, Borivoje (1937). „Bibliografija radova naših etnologa”. Glasnik (Beograd: Etnografski muzej) 12.
- Ljubljanac, Svetlana (2012). Bogoljub Savin. ur. „Profesor Vladimir Tkalčić i sudbina pravoslavnih starina u II svetskom ratu”. Godišnjak (Novi Sad: Istorijski arhiv grada Novog Sada) 6. ISSN 1451–7817.
- Drljača, Dušan (1982). Nikola Pantelić. ur. „Etnološka istraživanja 1”. Glasnik (Beograd: Etnografski muzej) 46. ISSN 0350–0322.
- Robert Škiljan, ur. (7. 5. 2010). „Zaboravite tehniku - mislite o poruci”. Glasnik SSN (Samobor: Samoborski glasnik d.o.o.).
- Tkalčić, Vladimir (1926). Borivoje Drobnjak. ur. „Etnografski muzej u Zagrebu”. Glasnik (Beograd: Etnografski muzej) 1.
- Robert Škiljan, ur. (7. 5. 2010). „Zaboravite tehniku - mislite o poruci”. Glasnik SSN (Samobor: Samoborski glasnik d.o.o.).
- Sunara, Sagita Mirjam (2014). Franko Ćorić. ur. „Rekonstrukcija postava prve restauratorske izložbe u Hrvatskoj”. Godišnjak zaštite spomenika kulture Hrvatske (Zagreb: Ministarstvo kulture RH) 36. ISSN 2459-668X.
- Stojanović, Aleksandar (2012). Franko Ćorić. ur. „Radoslav Grujić o prenosu moštiju srpskih svetitelja aprila 1942. godine iz NDH u okupiranu Srbiju”. Tokovi istorije (Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije) 1. ISSN 0354-6497.
