Torudsko-čahširinski masiv

Torudsko-čahširinski masiv (fa) کوه طرود – چاه شيرين
Panorama na istočni dio Torudsko-čahširinskog masiva s Pir Mardanove imamzade kod Sar-Tahta
Koordinate	35°20′0″N, 54°28′0″E
Visina	2342 m
Najviši vrh	Čah-Širin
Ostali vrhovi	• Darestan (2311 m) • Baba-Ahmad (2280 m) • Kale-Dohtar (2274 m)
Dužina	~100 km
Lokacija
Država	Iran: • Semnanska pokrajina
Najbliža mjesta	Rašm, Susan-Var, Tučah, Kuh-Zar, Šimi, Nova, Zarki i Sar-Taht
Geologija
Starost	kreda; paleogen; neogen
Karta
Torudsko-čahširinski masiv class=notpageimage| Približni centar masiva kod vrha Baba-Ahmad na karti Irana

Torudsko-čahširinski masiv (perz. کوه طرود – چاه شيرين) je planinski masiv koji se proteže Semnanskom pokrajinom na sjeveru Irana. Formiran je tokom krede, paleogena i neogena, a sastoji se primarno od magmatskih stijena. Masiv ima duljinu od oko 100 km i obuhvaća područje površine od približno 1000 km², no zbog geografske izoliranosti njegove padine su vrlo slabo naseljene i na njima živi oko 1250 stanovnika. Torudsko-čahširinski planinski pojas predstavlja izuzetno bogato rudno nalazište bakra, željeza, olova, cinka i zlata.

Geografija

Topografija masiva

Masiv je geografski smješten između pustinje Dašt-e Kavir na jugu i hadžalikolijske depresije na sjeveru. Imenovan je po Čah-Širinu, zapadnoj planini s najvišim vrhom, odnosno mjestu Torudu (poznat i kao Torut ili Durud) koji je smješten na krajnjim istočnim padinama masiva. Torudsko-čahširinski masiv proteže se približno 100 km u smjeru istok-zapad, dok mu širina iznosi oko 10 km. Predstavlja centralni dio 300 km dugačkog planinskog sistema koji se na sjeverozapadu nadovezuje na Alborz, dok se prema istoku pruža sve do doline rijeke Mure. U orografskom smislu, Torudsko-čahširinski masiv ne predstavlja jedinstvenu cjelinu i fizički se može podijeliti na četiri uzdužna dijela – planinu Čah-Širin (2342 m) dužine od 15 km, visinski nižu centralnu masu (do 1690 m) dužine 20 km, zatim tri poprečne paralelne planine Kadžu (2090 m), Pešk (1883 m) i Kale-Dohtar (2274 m), te konačno fizički homogeni masiv dužine 50 km s Darestanom kao najvišim vrhom (2311 m). Na približno pola dužine masiv je presječen Rašmanskim prijevojem (1730 m).

Istočna granica Torudsko-čahširinskog masiva određena je prijevojem visine 1190 m kod brda Čah-Hamed, od kojeg se uspinje planina Tut-Bone odnosno Šotorski masiv. Zapadna torudsko-čahširinska granica je proizvoljna i najčešće se postavlja između Čah-Širina i susjedne planine Čah-Huseini (1982 m), ili pak Andžilua (2064 m) koji se pruža okomito. Definiranje ove granice je problematično s obzirom da je visina prijevoja (1550 m) između Čah-Huseinija i Čah-Širina niža od onog između potonje planine i centralne mase (1490 m), zbog čega Čah-Širin zapravo orografski više gravitira navedenim alborškim ograncima na sjeverozapadu. Stjenovita masa prelazi u aluvijalnu zonu na 1200 m visine prema jugu, odnosno 1600 m prema sjeveru.

Najviše planine odnosno vrhovi Torudsko-čahširinskog masiva od zapada prema istoku su:

Čah-Širin (2342 m) Kadžu (2090 m) Pešk (1883 m) Kale-Dohtar (2274 m) Sangavi (2260 m)

Baba-Ahmad (2280 m) Kale-je Do-Šah (2256 m) Anaru (2024 m) Andžir (2222 m) Kalehdžu (1922 m)

Do-Šah (2238 m) Bezu (2100 m) Band-e Tange (2229 m) Banehvand (2127 m) Darestan (2311 m)

Šejh (2228 m) Džovzban (1735 m) Tig-e Sefid (1810 m) Vanarg (1610 m) Anaru (1675 m)

Hidrologija

Cjelokupno područje Torudsko-čahširinskog masiva se tradicionalno klasificira pod Kavirski sliv, jedan od osam unutrašnjih slivova Iranske visoravni. Međutim, njegovi vrhovi zapravo predstavljaju razvodnicu između navedenog sliva na jugu i hidrogeološki odvojene hadžalikolijske depresije na sjeveru. Masiv je ispresijecan nizom dolina kroz koje teku povremeni vodotoci, uglavnom zimi i na proljeće. Tri veća sjeverna potoka su Talhab, Sanguj i Moalemani koji spadaju u porječje Kora, dok krajnji sjeveroistočni potoci pritječu Dam-Govu. Oba ova vodotoka ulijevaju se direktno u jezero Hadž-Alikoli. Na južnim padinama nalazi se više međusobno paralelnih vodotoka koji najčešće nisu međusobno povezani i hlape u rubnom pustinjskom području. Poredani od zapada prema istoku, to su Sahl, Morad, Palangi, Halalan, Mejl-Bon, Ahangaran, Sar-Češme, Susan-Var, Sejang, Luti, Gondi, Dahane, Zuk, Kalate-Mirza, Šur-Čaj, Čah-Ala, Lab-Šurab, Varange-Avaz i Košteha. Klima na području masiva je hladna pustinjska (BWk) i godišnja količina padalina iznosi ispod 250 mm.

Geologija

U širem geološkom smislu, Torudsko-čahširinski masiv predstavlja jugoistočni krak alborškog magmatskog pojasa, formiranog tokom tercijara. Ovaj 1800 km dugi pojas pruža se u smjeru istok-zapad i rezultat je subdukcije evroazijske i iranske litosferne ploče, a prema novijim geološkim analizama (2002) postoji vjerojatnost da je do kasnog eocena tvorio jedinstven luk zajedno s urmijsko-dohtarskim pojasom koji se prostire paralelno s orogenom Zagrosa (sjeverozapad-jugoistok). Obje zone karakterizira visoka koncentracija mineralnih sirovina. Torudsko-čahširinski metalogenski pojas omeđen je Torudskim rasjedom na jugu odnosno Andžiluanskim na sjeveru, dok se ispod njega u svim smjerovima protežu i deseci kraćih rasjeda. Područjem masiva prevladavaju vulkanske i vulkansko-sedimentne stijene poput andezita, bazalta, andezitno-trahitne breče i kiselog tufa, koji su ispresijecani intermedijarnim i kiselim intruzivnim tijelima uključujući diorite, monconite, sijenite, tonalite i granodiorite.

Magmatske stijene masiva uglavnom su alkalnog tipa i njihov intruzivni pojas pruža se u obliku elipsastog luka s glavnim osima u smjeru sjeveroistok-jugozapad. Jedna od glavnih geoloških karakteristika ovog područja je prisutnost eocenskog i oligocenskog magmatizma, iako su se magmatske aktivnosti pojavile i tokom ranijih geoloških doba. Njihovi slabi počeci datiraju se u paleozoik i mezozoik zbog tektonskih aktivnosti, a vrhunac je nastupio tokom tercijara ostavivši iza sebe znatne količine magmatskih stijena. Tercijarne magmatske aktivnosti započele su tokom luteta i nastavile se kroz srednji eocen, dok su obustavljene početkom kasnog eocena i potom se ponovo aktivirale krajem kasnog eocena odnosno ranog oligocena, kada se njihov karakter transformira iz vulkanizma k plutonizmu (intruzivnom magmatizmu). Međutim, intezitet potonjih aktivnosti nije bio toliko snažan u odnosu na primarnu fazu i relativno je brzo ugašen.

Vulkanske (efuzivne) stijene Torudsko-čahširinskog masiva mogu se okvirno podijeliti na sjevernu i južnu zonu. Sjevernoj zoni pripadaju prvenstveno stijene izraženijeg kiselog sastava, s više andezita odnosno manje bazalta i dacita. Na sjeveru se također nalaze i stijene koje karakteriziraju porfiritne teksture i plagioklasni fenokristali, kao što su amfiboli, pirokseni i biotiti. Južni dio sastoji se od olivinskog bazalta i piroksenskih andezita koji se prožimaju sa sedimentnim stijenama, osobito numulitskim vapnencem i pješčenjakom. Vulkanske stijene južne zone isto tako uključuju lave u obliku tokova i stupaca s afanitskim teksturama. Mase vulkanoklastičnih stijena primjetne su u obliku interkalacije s lavom na različitim dijelovima masiva.

Plutonske (intruzivne) stijene ispresijecane su intermedijarnim i kiselim intruzivnim tijelima u obliku kupola, svodova ili nasipa, čija se površina može kretati od nekoliko četvornih kilometara do maksimalno 25 km² kod Čalua. Izuzevši jedno intruzivno tijelo uz napušteno naselje Gondi, sve ostale plutonske mase karakteriziraju mikrogranularne i porfiritne teksture, te se klasificiraju pod poluduboki tip. Petrografski sastav ovih tijela uglavnom uključuje monzodiorit, granodiorit i granit, te nasipe ispresijecane kroz njihove mase. Karakter magmatskih serija eocenskih vulkanskih stijena i pridruženih intruzivnih tijela većinom je visoko-kalijski kalcijsko-alkalijski do alkalijskog (šošonitnog). Starije vulkanske i relativno novije plutonske stijene generalno pokazuju visok stupanj genetske srodnosti.

S obzirom da su plutonske planinske mase više kisele od vulkanskih stijena, hidrotermalne otopine proizišle tim intruzivnim tijelima u većini slučajeva prouzročile su silicijsku alteraciju koja predstavlja dominantan tip alteracije na cjelokupnom području. Preostala tri tipa hidrotermalne alteracije su propilitski, argilitski i sericitski. Silicijska alteracija uglavnom je omeđena i kontrolirana rasjedima, a prisutna je na svim mjestima gdje su raširena intruzivna tijela. Ovaj tip alteracije je vrlo bitan za mineralizaciju zlata, što je evidentno kod Abolhasanijskog ležišta sjeverno od Gondija gdje se proteže dužinom od nekoliko kilometara. Propilitska alteracija javlja se na brojnim lokacijama masiva iako je primarno lokalnog karaktera, a takva područja uključuju mjesta gdje se nasipi probijaju kroz okolne stijene (uz rubove nasipa), zatim kontaktne linije između vulkanskih stijena i intruzivnih tijela, te frakture u čvrstim vulkanskim stijenama. Iako propilitski tip alteracije nije igrao nikakvu ulogu u mineralizaciji masiva, on geolozima pomaže pri određivanju granica mineralizacije (osobito željeza). Argilitska alteracija rasprostranjena je u vulkanoklastičnim stijenama i tufu, a imala je veliku važnost pri mineralizaciji kaolinita i bentonita uz rašmansko-gondijsku os. U pojedinim mineralnim žilama prisutni su i slabiji tragovi sericitske alteracije, dok ona kalijskog tipa do sada nije pronađena.

Generalno, dva specifična tipa mineralizacije prisutna su na području masiva – metalska i nemetalska. Metalska mineralizacija uključuje željezo, bakar, zlato, olovo i cink, a nemetalska bentonit, kaolinit, feldspat i poludrago kamenje. Većina metalske mineralizacije nalazi se u žilama koje prate rasjede i hidrotermalnog su porijekla, dok se nemetalska (bentonit, kaolinit, feldspat) javlja u obliku gomila i uglavnom potječe iz kiselog tufa. Većina rudnih ležišta željeza su lećastog oblika, što je osobito primjetno kod Baludže i Pandž-Kuha sjeverno od Toruda. Zbog višestrukih geoloških, magmatskih i alteracijskih faktora, Torudsko-čahširinski masiv oskudijeva porfirskom mineralizacijom, a ključni razlozi za to su samo dvije zabilježene magmatske faze, nepostojanje naznaka porfirske alteracije odnosno porfirskog bakra (istraženih na aerofotografijama i satelitskim prikazima), te tektonskih i strukturalnih nepogodnosti za formiranje istog.

Rudarstvo

Na području Torudsko-čahširinskog masiva nalaze se brojna rudnih ležišta, među kojima se ističu Čahmusijsko ležište bakra, Handžaruansko ležište olova i cinka, te Gondijsko, Abolhasanijsko, Kuhzarsko i Baguansko ležište zlata. Mineralizacija većine rudnih ležišta određena je glavnim rasjedima i uglavnom prati fizičku os masiva, s izuzecima poput Abolhasanijskog ležišta koji se proteže poprečno. Do ranih 2010-ih identificirano je više od dvadeset ležišta metala (Cu, Fe, Pb, Zn, Au) odnosno tirkiza, a usprkos tome što su neki malih dimenzija svejedno su ekonomski isplativi zbog visokih koncentracija metala. Uzimajući u obzir prisutnost riolita, stručnjaci ističu da se podno masiva potencijalno kriju i ležišta molibdena, kositra i uranija. Za geološko kartiranje masiva najzaslužniji su austrijski geolog O. Thiele i iranski geolog M. Alavi koji su 1964. objavili geološku kartu masiva u mjerilu 1:100.000 (na temelju neobjavljene karte H. Hubera i J. Stöcklina iz 1956), zatim Iranski geološki zavod koji je ranih 1990-ih obradio ukupno 42.000 km² sjevernih područja centralnog Irana, te petrolog M. Gorbani sa suradnicima. Torudsko-čahširinski metalogenski pojas dijeli se na pet zona:

• Malumanska zona – obuhvaća tri grupe stijena: sedimentne stijene uključujući karbonate, pješčenjak i škriljac (koji gotovo nisu imali ulogu u mineralizaciji područja), vulkanoklastične stijene poput kiselog tufa (raširen diskontinuirano od Rašma do padina sjeveroistočno od Gondija) koji predstavljaju izvor za ležišta bentonita kod Rašma i Susan-Vara odnosno kaolinita kod Gondija, te vulkanske stijene (uzrok znatne mineralizacije) kao što su andezit, bazalt, trahit, riolit i subvulkanske (hipabisalne) stijene. Rudna ležišta u ovim stijenama mogu se podijeliti na Gondijsko i Kakijsko ležište zlata, Abolhasanijsko ležište bakra i zlata, Čaluansko ležište željeza, te Češme-safidsko ležište olova i zlata.
• Robaejska zona – nalazi se istočno od Rašmanskog prijevoja i sastoji se od tri grupe stijena: paleozojskih metamorfnih stijena poput mramora i mikašista, sedimentnih stijena i karbonata iz perioda krede, te intermedijarnih i kiselih intruzivnih tijela manjih dimenzija. U ovoj metalogenskoj zoni metamorfni i karbonatni sedimentni slojevi predstavljaju podlogu za ostale vrste stijena. Rudna ležišta zone uključuju Handžar-rašmansko, Anaruansko, Robaejsko, Sangkarsko, Tanorsko, Tanško, Parmagasuansko, Ahorijsko, Kaledohtarsko i Bozeansko ležište olova i cinka, Hešdeansko i Kamandžirsko ležište željeza, te Čahgabrijsko ležište mangana.
• Kuhzarsko-baguanska zona – smještena je na sjeveroistočnom dijelu masiva i obuhvaća tri petrografske grupe: vulkanske stijene sastavljene uglavnom od andezita, bazalta i trahita, intruzivna tijela poput tonalita i granita, te aluvij datiran od pliocena do kasnog kvartara. Navedene stijene igrale su važnu ulogu u mineralizaciji i akumulaciji rudnih ležišta koja se dijele na Kuhzarsko ležište zlata (porijeklom iz intruzivnih tijela), Baguansko ležište tirkiza (povezanog s andezitnim stijenama), te raštrkana ležišta zlata po sjevernom aluviju.
• Sjevernotorudska zona – nalazi se na krajnjem istoku masiva odnosno sjeverno od Toruda i sastoji se uglavnom od eocenskih vulkanskih i vulkanoklastičnih stijena odnosno eocensko-oligocenskih intruzivnih tijela. Ova tijela penetriraju vulkanske odnosno vulkanoklastične slojeve i zajedno s hidrotermalnim aktivnostima dovela su do formiranja polimetalskih ležišta kao što su Gole-Kaftaran, Čah-Musa, Čah-Gale i Češme-Hafiz.
• Čahširinsko-kalutska zona – obuhvaća prvenstveno eocenske vulkanske i vulkanoklastične stijene, kao i metamorfne stijene. Ovi slojevi ispresijecani su oligocensko-miocenskim intruzivnim tijelima, a glavni faktori koji su doveli do mineralizacije ove zone su hidrotermalne alteracije oslobođene iz istih. U rudnim ležištima prevladavaju bakar, olovo i cink, a među važnije od njih spadaju Čah-Farag, Čah-Farsah, Čah-Farah, Čah-Bod, Sar-Širin, Kalut, Kalut-e Boland, te Sar-Kalate Mehran 1 i 2.

Antropogeografija

Panorama Rašma s juga

Zbog geografske izoliranosti područje Torudsko-čahširinskog masiva vrlo je slabo naseljeno i na njegovim padinama postoji svega osam naseljenih mjesta koja zajedno broje oko 1250 ljudi (popis iz 2006. godine). Sva naselja smještena su na istočnoj polovici masiva, od Rašmanskog prijevoja prema Torudu. Na južnoj strani to su Rašm i Susan-Var, položena u stjenovitom podnožju na oko 1200 m nadmorske visine. Sa suprotne strane masiva, na potezu od 4,0 km smješteni su Tučah, Kuh-Zar, Šimi i Nova, svi odreda u zelenim planinskim oazama od 1600 do 1800 m visine. Na krajnjem istoku masiva nalaze se još Zarki i Sar-Taht koji za razliku od ranije nabrojanih administrativno ne pripadaju Damganskom već Šahrudskom okrugu. Među ovim naseljima najveći su Kuh-Zar sa 494 i Rašm sa 327 stanovnika.

Desetak kilometara južno od stjenovitog područja, u pojasu gdje aluvijalno tlo prelazi u polupustinjsko, nalaze se još Maluman, Huseinan i Sejang (Damganski okrug), te Satve, Mehdiabad, Bidestan i Torud (Šahrudski okrug). Tradicionalne privredne aktivnosti ovih mjesta su ratarstvo i stočarstvo, a od kraja 20. vijeka zbog otvaranja rudnika i razvoja turizma ubrzano se razvijaju i uslužne djelatnosti. Tri historijske znamenitosti u okolici masiva su Abasova imamzada u Rašmu i Pir Mardanova imamzada kod Sar-Tahta, te karavan-saraj na sjevernom izlazu Rašmanskog prijevoja. Zapadna polovica masiva ne sadrži naselja i njen krajnji jugozapad predstavlja strogo čuvanu zonu s više vojnih i svemirskih postrojenja (SC Imam Homeini).

Transport

Okolicom masiva protežu se dvije bitnije prometne rute – uzdužna (istok-zapad) i poprečna (sjever-jug). Potonja prolazi Rašmanskim prijevojem i historijski je imala važnu ulogu jer je predstavljala najkraću kopnenu vezu između Damgana na sjeveru i Jazda prema na jugu, o čemu svjedoče ostaci vjekovnog karavan-saraja sjeverno od prijevoja. Danas prijevojem prolazi državna cesta 81 koja povezuje Damgan s Džandakom i drugim gradovima u Isfahanskoj i Jazdskoj pokrajini. Uz južne padine masiva prolazi i državna cesta 36 koja prolazi kroz Torud i vodi prema Semnanu na zapadu odnosno Bejardžomandu na sjeveru. Na čvorištu ovih dviju prometnica nalaze se naselja Maluman i Huseinan. Više lokalnih prometnica, često najkraćom vezom povezane s dvjema držanim cestama, vode do planinskih naselja ili rudnika.

Flora i fauna

Zbog surovih klimatskih uvjeta padine Torudsko-čahširinskog masiva su vrlo slabo pošumljene i od vegetacije uglavnom prevladava nisko raslinje, uz izuzetak malenih planinskih oaza sa stablima pistacije i badema. Na južnim aluvijalnim padinama s toplijom klimom rastu datulje, dok su na sjevernim rasprostranjene vrste Artemisia sieberi, Halocnemum strobilaceum i Seidlitzia rosmarinus. Među većim sisavcima koji nastanjuju masiv su perzijski leopard, iranski gepard, divlja koza i kapski zec.

Povezano

• Geografija Irana
• Popis iranskih planina

Literatura

• (en)(fa) Akhyani, Masuod; Kharqani, M.; Rahimi, Morteza; Sereshki, Farhang (zima 2015). Alteration Zones Detection of Torud - Chah Shirin Volcanic-Plutonic Belt Using Different Processing Methods of ASTER Images. Geosciences - Scientific Quarterly Journal. 24 (94). Tehran: Geological Survey of Iran. str. 107-116. ISSN 1023-7429. 
• (en) Azarnivand, Hosein; Joneidi Jafari, Hamed; Nikoo, Shima; Chahouki, Mohammad Ali Zare; Malekian, Arash. Study of effective ecological factors on distribution of vegetation types (Case study: Southern margin of Haj Aligholi Kavir, Damghan). Desert. 15 (1). Tehran: University of Tehran. str. 1-4. ISSN 2008-0875. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2015-11-22. 
• (en) Fisher, William Bayne (1968). The Land of Iran. The Cambridge History of Iran. I. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press. str. 96. DOI:10.1017/CHOL9780521069359. ISBN 9780521069359. OCLC 489573396. 
• (en)(fa) Ghorbani, Ghasem; Vosoughi Abedini, Mansour; Ghasemi, Habibollah (proljeće/ljeto 2005). Geothermobarometry of Granitoids from Torud-Chah Shirin Area (South Damghan). Iranian Journal of Crystallography and Mineralogy. 13 (1). Mashhad: Ferdowsi University; Iranian Society of Crystallography and Mineralogy. str. 95-106. ISSN 1726-3689. 
• (en) Ghorbani, Mansour (2013). The Economic Geology of Iran: Mineral Deposits and Natural Resources. Springer Geology. Dordrecht: Springer. str. 9, 171, 261-266, 394. i 434. DOI:10.1007/978-94-007-5625-0. ISBN 9789400756243. OCLC 847101599. 
• (en) Mansour, Ziaii; Ali, Pouyan; Mahdi, Ziaei (2009). A Computational Optimized Extended Model for Mineral Potential Mapping Based on WofE Method. American Journal of Applied Sciences. 6 (2). Vails Gate, New York: Science Publications. str. 200-203. DOI:10.3844/ajassp.2009.200.203. ISSN 1546-9239. OCLC 283406867. Arhivirano iz originala na datum 2017-08-09. Pristupljeno 2015-11-22. 
• (en) Mehrabi, Behzad; Ghasemi Siani, Majid; Tale Fazel, Ebrahim (2015). Structural control on epithermal mineralization in the Troud-Chah Shirin belt using point pattern and Fry analyses, north of Iran. Geotectonics. 49 (4). Dordrecht: Springer; Pleiades Publishing. str. 320-331. DOI:10.1134/S001685211504007X. ISSN 0016-8521. OCLC 5861168528. 
• (en) Mousavi, Seyed Hojjat; Moayeri, Masoud; Vali, Abbas Ali; Ranjbar, Abolfazl; Iravani, Mohammad Reza; Ghazavi, Reza (sep. 2013). Geomorphological mapping of processes and forms in Haj Ali Gholi playa, Central Iran. Journal of Social Issues & Humanities. 1 (4). Tehran: Mohammad Mojtaba Keikhayfarzaneh. str. 9-13. ISSN 2345-2633. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-06. Pristupljeno 2015-11-22. 
• (en) Ramazi, Hamidreza; Jalali, Mohammad (maj 2015). Seismotectonic and Seismicity Analysis of the Damghan Region, Iran. Journal of the Geological Society of India. 85 (5). Bangalore: Springer; Geological Society of India. str. 619-626. DOI:10.1007/s12594-015-0256-x. ISSN 0016-7622. OCLC 5838864786. 
• (en) Shamanian, Gholam Hossein; Hedenquist, Jeffrey W.; Hattori, Keiko H.; Hassanzadeh, Jamshid (2003). „Epithermal precious- and base-metal mineralization in the Eocene arc of Torud-Chah Shirin mountain range: Gandy and Abolhassani districts, Semnan, northern Iran”. u: Eliopoulos, Demetrios G.. Mineral Exploration and Sustainable Development. Rotterdam: Millpress. str. 1241-1244. ISBN 9789059660144. OCLC 859056739. 
• (en) Taghipour, Batoul; Mackizadeh, Mohammad Ali (apr. 2014). The origin of the tourmaline-turquoise association hosted in hydrothermally altered rocks of the Kuh-Zar Cu-Au-turquoise deposit, Damghan, Iran. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. 272 (1). Stuttgart: E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung. str. 61-77. DOI:10.1127/0077-7749/2014/0397. ISSN 0077-7749. OCLC 5571956122. 
• (de)(en) Thiele, Otto (nov. 1970). Zur Petrographie, Stratigraphie und Tektonik des Gebietes Chah Shirin – Sahal im Norden der Großen Salzwüste (Iran). Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt. 113. Wien: Die Anstalt. str. 247-265. ISSN 0016-7800. 
• (en) Ziaii, Mansour; Abedi, Arezoo; Ziaei, Mahdi; Kamkar Rouhani, Abolghasem; Zendahdel, A. (proljeće/ljeto 2010). GIS modelling for Au-Pb-Zn potential mapping in Torud-Chah Shirin area - Iran. International Journal of Mining & Environmental Issues (IJMEI). 1 (1). Shahrood: Shahrood University of Technology; Iranian Society of Mining Engineering. str. 17-27. 

Vanjske veze

Ostali projekti

U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Torudsko-čahširinski masiv