Tetiski ocean
| Tetiski ocean | |
|---|---|
 | |
Tetiski ocean zvan i Tetisko more bio je hipotetski tropski ocean koji je postojao od kraja paleozoika (prije 541-252 miliona godina) do kenozoika (prije 66 miliona godina).[1]
Hipotezu o postojanju tog oceana prvi je iznio austrijski geolog Eduard Suess 1893. On ga je i nazvao Tetis, po Titanici Tetiji (grčki: Τηθύς) kćeri Urana i Geje, sestri i supruzi Okeana grčkog boga oceana.[2]
Karakteristike[uredi | uredi kod]
Tetiski ocean je u početku razdvajao superkontinent Lauraziju na sjeveru od Godvane na jugu tokom većeg dijela mezozoika (prije 252-66 miliona godina) prije nego što su se te kopnene mase rascjepkale na današnje kontinente. Laurazija se sastojala od današnje Sjeverne Amerike i dijela Evroazije sjeverno od alpsko-himalajskih planinskih masiva.[1]
Gondvana se sastojala od današnje Južne Amerike, Afrike, Indijskog potkontinenta, Australije, Antarktika i dijelova Evroazije južno od alpsko-himalajskih masiva. Te planinske masive stvorili su sudari kontinentalnih ploča, koji su nakraju eliminirali i ocean.[1]
Danas se smatra da su se najmanje dva Tetiska oceana zaredom prostirala između Laurazije i Godvane za vrijeme mezozoika.
Paleotetiski ocean[uredi | uredi kod]
Prvi zvan Paleotetiski ocean, stvoren je krajem paleozoika konvergencijom svih kopnenih masa u jedan superkontinent Pangea. Za geološkog perioda perma i trijasa (prije otprilike 300 do 200 miliona godina), Paleotetiski ocean formirao je oceanski zaljev u Pangei, otvoren prema istoku, na području današnjeg Sredozemnog mora. Taj je ocean nestao početkom Jurskog perioda (prije nekih 180 miliona godina), kad se novi Kimerijski kontinent odvojio od sjeverne Godvane i okrenuo prema sjeveru i na kraju se sudario sa južnim rubom Laurazije. Dokazi o Paleotetiskom oceanu sačuvani su u morskim sedimentima, koji su danas građa planinskih masiva od sjeverne Turske preko južnog Kavkaza i Pamira, sjevernog Irana i Afganistana, sjevernog Tibeta (Kunlun), te Kine i Indokine.[1]
Neotetiski ocean[uredi | uredi kod]
Drugi nazvan Neotetiski ocean počeo se formirati početkom mezozoika, nakon zaokretanja Kimerijskog kontinenta. Za vrijeme Jure se Pangea razdvojila na Lauraziju na sjeveru i Godvanu na jugu, to je rezultirao tokom mezozoika postepenim pretvaranjem Tetisa u dominantnu morsku struju. Velika količina tople vode tekla je prema zapadu između kontinenta i povezivala glavne oceane, najvjerojatnije igrajući veliku ulogu u Zemljinom prijenosu topline i kontroli klime. U tom periodu došlo je do velikog rasta vodostaja, a to je uzrokovalo da su i struje Tetijskog oceana raširile i spojile sa strujama koje su tekle prema sjeveru, to dokazuju fosilni ostatci, koji su miješavina tetijske tropske faune i umjerene sjeverne faune.[1]
Tetijski slojevi mogu se naći u Sjevernoj Americi i Evroaziji (naročito u alpskim i himalajskim krajevima) te po Južnoj Aziji (Mjanmar i Indonezija). Dominantni sedimentni ostatci Tetisa su vapnenci. Ti su sedimenti često vrlo bogati fosilima, što ukazuje na bogatu i raznoliku tropsku morsku faunu.[1]
Nestanak[uredi | uredi kod]
Početna naprezanja koja su proizašla iz subdukcije Afričke pod Evropsku litosfernu ploču uzrokovala su rasjede (uzdizanje izoliranih stijenskih masa u odnosu na susjedne) za vrijeme Jure. Za Krede sudar afričke i euroazijske litosferne ploče rezultirao je većom deformacijom tetijskih slojeva, na što ukazuje istovremeni nastanak brojnih rasjeda. Vulkanska aktivnost bila je česta, a neki oceanski vulkani su izrasli toliko visoko da njihovi vrhovi izronili iz vode kao otoci. Prisutnost ofiolitnih dubokomorskih sedimenata i dijelova oceanske kore nabijenih na kontinentalnu koru - daljnji su dokaz da su naprezanja u tom području postala intenzivna.[1] Istočno od Alpi Indija se kretala prema sjeveru, približavajući se Evroaziji. Tetis se zatvorio prije oko 50 milion godina, za kenozoika, kada su kontinentalni fragmenti Godvane – Indije, Arabije i Apulije (dijelovi današnje Italije, balkanskih država, Grčke i Turske) – konačno sudarili s ostatkom Evroazije. Rezultat je bio formiranje današnjih alpsko-himalajskih masiva, koji se protežu od španjolskih Pireneja i sjevernoafričkog Atlasa duž sjevernog ruba Sredozemnog mora (Alpe i Karpati) do Južne Azije (Himalaja) i Indonezije.
Ostaci Tetisa danas su ostali kao Sredozemno, Crno, Kaspijsko i Aralsko more.[1]
Važan efekt evolucije Tetisa bilo je formiranje divovskih naftnih bazena duž Sjeverne Afrike i Bliskog Istoka, prvo pružanjem depresija u kojima se organski materijal mogao taložiti, a zatim osiguranjem strukturnih i toplinskih uvjeta koji su omogućili sazrijevanje ugljikovodika. [1]
Izvori[uredi | uredi kod]
Vanjske veze[uredi | uredi kod]
- Tethys Sea (it)