Stanislav Vinaver
Stanislav Vinaver | |
---|---|
Biografske informacije | |
Rođenje | 1. 3. 1891. |
Smrt | 1. 8. 1955. (dob: 64) Niška Banja, FNR Jugoslavija |
Obrazovanje | |
Zanimanje | pisac, novinar, diplomat |
Opus | |
Književni pravac | ekspresionizam |
Književne vrste | poezija, književna kritika |
Stanislav Vinaver (Šabac, 1. 3. 1891 — Niška Banja, 1. 8. 1955), jugoslavenski i srpski pesnik i prevodilac.
Erudita, književnik i prevodilac Stanislav Vinaver, rođen je 1. marta 1891. godine u Šapcu u uglednoj jevrejskoj porodici. Otac Avram Josif Vinaver bio je lekar, a majka Ruža pijanistkinja. Osnovnu školu završio je u Šapcu, gimnaziju je učio u Šapcu i Beogradu, a na pariskoj Sorboni studirao je matematiku i fiziku. Već tada postaje sledbenik filozofskih ideja Anrija Bergsona, a već 1911. objavljuje zbirku simbolističke poezije «Mjeća».
U balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu učestvovao je kao dobrovoljac, jedan od 1300 kaplara. Bio je poručnik u slavnom Đačkom bataljonu, prešao je golgotu povlačenja preko Albanije i na Krfu se angažovao kao urednik Srpskih novina i radio kao službenik Državnog presbiroa.
Godine 1916, upućen je na informativno-diplomatske poslove u Francusku i Veliku Britaniju, a potom i u Petrograd, kao član srpske diplomatske misije baš u vreme revolucije.
Po okončanju rata, kratko je zaposlen u Ministarstvu prosvete, a potom se nemirni i razbarušeni duh posvetio novinarstvu i književnosti kao pripadnik šarolike grupe mladih i novih modernističkih srpskih književnika (Miloš Crnjanski, Dragiša Vasić, Rastko Petrović, Ljubomir Micić, Rade Drainac, Velibor Gligorić, Marko Ristić).
Pesnik i esejista Vinaver, javlja se kao utemeljivač ekspresionističkog pokreta (napisao je «Manifest ekspresionističke škole»), najoštrije se zalažući za raskid s tradicionalnim umetničkim izrazom i osporavajući dotadašnje «patriotske i deseteračke kanone» koje su bili postavili dotad neprikosnoveni književni kritičari Jovan Skerlić i Bogdan Popović.
Drugi svetski rat proveo je u zarobljeništvu u nemačkom logoru Osnabrik.
Vinaver još daleke 1911. u Parizu piše „Mjeću“ kojom započinje prevazilaženje srpske moderne. Parodijske pesme poput „Evdoksije“ subverzivnog su karaktera i suštinski su početak srpske avangarde. Evropska i srpska avangarda otuda su savremene u predratnom smislu. Vinaver prvi prevodi Hašekovog „Dobrog vojnika Švejka“, Rableovog „Gargantuu i Pantagruela“, Kerolovu „Alisu u zemlji čuda“, Tvenove „Doživljaje Toma Sojera i Haklberi Fina“ imajući prilike da se sretne sa elementima parodije u književnosti.
Poslednje godine (1945-1955) u Beogradu, radeći kao profesionalni književnik, satiričar i prevodilac sa francuskog, engleskog, ruskog, češkog, poljskog i nemačkog jezika. Njegovi specifični prevodi, u kojima je zarad prenošenja najdubljeg smisla i tumačenja prevođenog teksta vidljivo odstupao od originala, ponekad su čak nailazili na odbijanje izdavača, ali su i danas ostali nenadmašni, skoro kao posebna književna dela.
Na polju satire Vinaverove parodije odlikuju se beskrajno duhovitim obrtima, svežinom izraza i prefinjenim osećajem za grotesku, što je posebno došlo do izražaja u «Pantologijama novije srpske pelengirike» (1920, 1922. i 1938.), koje su zapravo parodijski pandan «Antologiji novije srpske lirike» Bogdana Popovića.
Među brojnim Vinaverovim radovima, najpoznatije su
- «Priče koje su izgubile ravnotežu» (1913),
- «Misli» (1913),
- «Varoš zlih volšebnika» (1920),
- «Gromobran svemira» (1921),
- «Čuvari sveta» (1926),
- «Ikarov let» (1937),
- «Ratni drugovi» (1939),
- «Evropska noć» (1952),
- «Jezik naš nasušni» (1952) i kao kruna njegovog razmišljanja o srpskom jeziku
- «Zanosi i prkosi Laze Kostića» (1963).
U ovoj poslednjoj knjizi, za koju je Vinaver vodio veliku bitku i za života nije mogao da nađe izdavača, autor je polemičkim majstorstvom do vrhunca doveo svoje kritike srpskog kulturnog mediokritetstva i mitomanstva. Iako je pokazao da se može biti moderan u kontekstu nacionalne kulture, on je i posle toga još pola veka ostao neshvaćen, potiskivan i prećutkivan, pa su «Zanosi» ponovo štampani tek 2006. godine.
U knjizi na skoro 600 strana eseja o velikom pesniku, Vinaver je uspeo da oslika kompletno duhovno i umetničko nasleđe srpske književnosti, kulture, mitologije, državnosti i da napiše ne samo monografiju o Lazi Kostiću, već i autopoetičko delo, koje spaja intelektualno-umetničku radoznalost, enciklopedijsku obaveštenost i autentični duh.
«Zanosi i prkosi» sadrže, naime, kompletnu Kostićevu biografiju i njegova dela, istorijski kontekst u kome su nastajala i beleške o njegovim savremenicima, ali Vinaver piše i o muzici, problemima stiha, posebno deseterca, troheja i heksametra, o jezičkim mogućnostima, melodiji jezika i o modernoj poeziji uopšte.
Umro je u Niškoj Banji, 1. avgusta 1955. godine.
- Mjeća - Beograd 1911,
- Priče koje su izgubile ravnotežu - Beograd 1913,
- Varoš zlih volšebnika - Beograd 19120,
- Pantologija novije srpske pelengirike - Beograd 1920.
- Gromobran svemira - Beograd 1921,
- Nova pantologija pelengirike - Beograd 1922,
- Čuvari sveta - Beograd 1926,
- Goč gori, jedna jugoslovenska simfonija - Beograd 1927,
- Šabac i njegove tradicije - Beograd 1935,
- Čardak ni na nebu ni na zemlji - Beograd 1938,
- Momčilo Nastasijević - Beograd 1938,
- Najnovija pantologija srpske i jugoslovenske pelengirike - Beograd 1938,
- Živi okviri - Beograd 1938,
- Ratni drugovi - Beograd 1939,
- Godine poniženja i borbe, život u nemačkim „oflazima“ - Beograd 1945,
- Evropska noć - Beograd 1952,
- Jezik naš nasušni - Novi Sad 1952,
- Nadgramatika - Beograd 1963,
- Zanosi i prkosi Laze Kostića - Novi Sad 1963
- Stanislav Vinaver: Gromobran svemira (knjiga) Arhivirano 2013-04-30 na Wayback Machine-u
- Stanislav Vinaver: Nova pantologija pelengirike (knjiga) Arhivirano 2013-04-30 na Wayback Machine-u
- Stanislav Vinaver: Srpski humoristi i satiričari (predavanje na Kolarcu) Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u
- Kraća biografija sa fotografijom S. Vinavera[mrtav link]
- Jovan Deretić: Ekspresionizam u srpskoj književnosti