Spor crkava Epira i Nikeje
Spor crkava Epira i Nikeje oko nadležnosti nad pravoslavljem izbio je nakon pada Carigrada pod vlast krstaša 1204. godine, i trajao je narednih par desetleća.
Tokom ovog spora, srpska crkva je stekla autokefalnost.
Pad Carigrada[uredi | uredi kod]
Krstaši su bili zauzeli Carigrad, Vizantija više nije postojala. Carigrad je postao prijestolnicom Latinskoga carstva, a na bizantskom teritoriju nastaju mnoge državice oslonjene na europski Zapad. Dve uticajne grčke države su se borile za bizantsko nasleđe: Epirska Despotovina, koju je osnovao vizantijski plemić Mihajlo Komnin Duka, i Nikejsko Carstvo, koje je osnovao bizantski plemić Teodor I. Laskaris. Vojni uspesi Teodora Komnina, epirskog vladara, smetali su Nikeji, koja je pokušala zadržati uticaj u balkanskim zemljama.
Sabor u Nikeji[uredi | uredi kod]
Tih godina se grčka crkva našla u veoma složenoj situaciji. Obzirom da Latinsko carstvo nije dozvoljavalo izbor grčkog vaseljenskog patrijarha, već samo prisustvo svog latinskog patrijarha u gradu, Grci u Nikeji su 1208. godine sazvali krnji sabor i izabrali novog Vaseljenskog partijarha (John Fine kaže stvorili novu titulu istog naziva) sa sedištem u Nikeji. Nakon toga je novi patrijarh krunisao Teodora Laskarisa za cara.[1]
Način na koji je novi vaseljenski patrijarh proglašen (glasanjem biskupa koji su se zatekli tamo umesto sazivanjem sabora sukladno kanonima Crkve) dao je povoda raznim protivnicima da osporavaju patrijarhov status, pa time i validnost krunisanja Teodora Laskarisa. Nikeja je tvrdila da kritičnost situacije u kojoj se našla Pravoslavna crkva usled latinske pretnje, opravdava "veoma labavo" tumačenje kanona. Nešto je moralo da se preduzme da bi se sačuvala pravoslavna crkvena hijerarhija, što bi bilo nemoguće ukoliko bi se dosledno poštovalo slovo zakona.[2]
Protivljenje Epira[uredi | uredi kod]
Epirska despotovina je proširila svoju teritoriju na neke oblasti koje su bile pod Latinima. U međuvremenu je umro episkop koga je trebalo naslediti. 1213. godine je uspostavljen sinod Epira, koji je iste godine postavio nove biskupe Drača i Larise. 1213. godine Mihailo Komnin Duka je tražio priznanje patrijarha za dva nova episkopa Larise i Drača, koje je postavio novostvoreni epirski sinod. Nikejski patrijarh je ignorisao ovaj zahtev.
Nakon 1215. godine, Epirski sinod pod Teodorom je nastavio imenovati episkope, ali izgleda da je prestao obaveštavati Nikeju ili tražiti saglasnost. Nikeja je počela protestovati, tvrdeći da ima pravo da postavlja ili bar potvrđuje episkope. Nikeja je potom imenovala episkope koje je Epir odbio da prihvati.
Do 1216. godine, novi vladar Epira Teodor Duka Komnin je zauzeo Ohrid, gde je te ili naredne godine postavio Demetrija Homatijana, jednog od svojih glavnih podržavalaca, za ohridskog arhiepiskopa.[3] Teodor Duka Komnin, koji je imao ambiciju da zauzme Carigrad i postane car, nije priznao Laskarisu carsku titulu. Istovremeno, njegov arhiepiskop Dimitrije je osporavao zakonitost sinoda 1208. u Nikeji. Jer ako bi Epir priznao zakonitost nikejskog sinoda i novog patrijarha, to bi značilo priznavanje Laskarisa za cara. Štaviše, oni bi morali ustupiti novom patrijarhu pravo da imenuje biskupe u Epiru, što bi moglo dovesti do postavljanja pro-nikejskih ljudi. Dimitrije Homatijan je dokazivao da Epir ima crkvenu autonomiju u svojim granicama. Nikeja je dokazivala da uprkos državnim granicama vaseljenski patrijarh ima nadležnost nad čitavom pravoslavnom crkvom. Dimitrijeva strana se načelno slagala sa tom tvrdnjom, ali je sporila da je episkop u Nikeji vaseljenski patrijarh.[2]
Autokefalnost srpske crkve[uredi | uredi kod]
Dok se zaoštravao sukob Nikeje i Epira, Sava Nemanjić je iskoristio političku situaciju da dobije autokefalnost crkve u Raškoj. U to vreme Sava je bio na Atosu, iz protesta zbog zbližavanja svog brata Stefana Nemanjića sa papom, od kojeg je dobio kraljevsku krunu. Verovatno se Sava nadao da će odvući Stefana od zapadnih saveznika pridobijanjem nikejskog (vizantijskog) priznanja za njegovu kraljevsku titulu, i istovremeno stičući autokefalnost crkve u Raškoj. Nije poznato da li je Sava poduhvat pripremao samostalno, ili uz pomoć brata, kralja Stefana. U svakom slučaju, 1219. godine Sava je krenuo sa Atosa za Nikeju.[4]
U to vreme pravoslavna crkva u Raškoj je bila podređena ohridskoj arhiepiskopiji, glavnoj episkopskoj stolici u Epiru i glavnom protivniku Nikeje u crkvenom sporu. Sava je pristao da prizna patrijarha u Nikeji kao vaseljenskog patrijarha u zamenu za nikejsko priznanje autokefalnosti srpske crkve. Nikejskom patrijarhu je ovo išlo u prilog jer je jednim potezom uspeo da gotovo prepolovi teritoriju njegovog rivala arhiepiskopa Demetrija. Pošto Srbija ranije nije ni priznavala Nikeju, Nikeja nije ništa izgubila srpskom autokefalnošću, već je stekla podršku među Srbima. Patrijarh u Nikeji je imenovao Savu za arhiepiskopa nove crkve.[4]
Kasniji događaji[uredi | uredi kod]
Nikejski patrijarh Manuel Sarantenos (1215-22) je pokušavao da uspostavi nadležnost nad Epirom. 1222. godine Manojlo je sazvao sabor na kojem je izrazio spremnost da prizna sve do sada postavljene episkope u Epiru, ali neće više tolerisati njihovo nekanonsko postavljanje. Manojlo je umro sledeće godine, a njegov naslednik German II je još čvršće nastavio njegovu politiku.[4]
Izvori[uredi | uredi kod]
- ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 114), The University of Michigan Press, 2009.
- ↑ 2,0 2,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 115), The University of Michigan Press, 2009.
- ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 113), The University of Michigan Press, 2009.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (p. 116), The University of Michigan Press, 2009.