Slovačka evangelička crkva augsburške veroispovesti u Srbiji

Izvor: Wikipedija
Prijeđi na navigaciju Prijeđi na pretragu
Slovačka evangelička crkva augsburške veroispovesti u Srbiji
{{{imagealttext}}}
Slovačka evangelička crkva u Novom Sadu
Klasifikacija Protestantizam
Orijentacija Luteranizam
Geografsko područje  Srbija
Kongregacije 27 parohija i 14 filijala
Članovi 49 000
Službena web stranica https://ecavyu.com/

Slovačka evangelička crkva augsburške veroispovesti u Srbiji (slovački: Slovenská evanjelická augsburského vyznania cirkev v Srbsku, skraćeno: slovački: SEAVC) je protestantska crkva luteranskog usmerenja, koja se po statusu ubraja među tradicionalne crkve u Srbiji.[1][2]

Ovo je najveća protestantska crkva na području bivše Jugoslavije i ima oko 49 hiljada vernika.[3] Organizovani su u 27 parohija (crkvenih opština) a svešteničku dužnost obavlja 21 svešteno lice. Većina članova crkve živi u Vojvodini, sedište biskupije je u Novom Sadu.[4] U crkvenom životu u upotrebi je slovački jezik, ali koriste se i drugi jezici, u zavisnosti od potreba vernika.

Historija[uredi | uredi kod]

Slovačka evangelička crkva u Staroj Pazovi.
Parohijski dom u Staroj Pazovi, sedište Centralnog arhiva Slovačke evangeličke crkve a. v. u Srbiji

Širenje hrišćanstva na području današnje Slovačke[uredi | uredi kod]

Njitranska Kneževina, koja se smatra pretečom Slovačke, bila je slavenska država nastala u 8. veku na prostoru današnje Slovačke, Mađarske i Austrije. Prestonica joj je bila Njitra, u kojoj je knez Pribina godine 828. podigao prvu hrišćansku bogomolju među Zapadnim i Istočnim Slavenima.

Moravski knez Mojmir I godine 833. potiskuje Pribinu i ujedinjuje dve kneževine pod imenom Velikomoravska Kneževina. Njegov naslednik knez Rastislav zatražio je 862. godine od bizantskog cara Mihaila III sveštenike koji će na slavenskom jeziku propovedati hrišćansku veru. Na području Rastislavljeve države hrišćanstvo su do tada širili franački sveštenici. Bojeći se njihovog političkog uticaja, Rastislav je u Bizantu tražio oslonac protiv nemačkog cara Ludviga. Godine 864. počinje moravsko—panonska misija Kirila i Metoda, koja predstavlja prekretnicu u prelasku Slavena na hrišćanstvo.[5]

Kiril i Metod na jezik Slavena iz okoline Soluna, koji su tada mogli da razumeju svi Slaveni, prevode najvažnije crkvene knjige. Metod kasnije u Moravskoj prevodi na slavenski jezik Bibliju. Tako je stvoren crkvenoslavenski jezik, prvi slavenski književni jezik i postavljeni su temelji slavenskoj pismenosti. Uspeh njihove misije, mnogobrojni učenici i narodne simpatije izazvali su reakciju franačkog klera. Protiv slavenskih misionara je počela podmukla borba. Glavni argument protivnika slavenske liturgije bila je tzv. trojezična teorija, prema kojoj postoje samo tri sveta jezika na kojima se mogu vršiti verski obredi: hebrejski, grčki i latinski.

Ali, sve do Metodove smrti (Kiril umire ranije), slavensko bogosluženje se širilo po Moravskoj. Nakon njegove smrti, u Velikomoravskoj Kneževini je zabranjena slavenska liturgija, a njen tadašnji vladar knez Svatopluk I, prognao je Metodove učenike. Neki su se sklonili u Bugarsku, Makedoniju, Rašku i Dalmaciju, gde su nastavili svoj rad.

U Velikomoravskoj kneževini je nametnut latinski jezik u bogosluženju koji, budući nerazumljiv i stran slavenskom uhu, nikada nije bio u potpunosti prihvaćen među vernicima.[6] Proći će nekoliko vekova, pre nego što se na historijskoj sceni pojavi pokret reformacije i na tim prostorima ponovo uvede narodni jezik u liturgiju.

Pokret reformacije u Evropi[uredi | uredi kod]

Reformacija (latinski: reformatio) je bila masovan pokret, koji je kulminirao u 16. veku kao serija pokušaja da se reformiše Rimokatolička crkva u zapadnoj Evropi. Glavni talas reformacije inicirao je nemački kaluđer Martin Luther.

U novembru 1510. Luther je, zbog poslova posetio Rim, gde je obavljao dužnosti uobičajene za svešenika—gosta i bio šokiran raskošnim i razuzdanim životom rimskog sveštenstva. Korupcija u tadašnjoj Katoličkoj crkvi a naročito prodaja indulgencija posebno su smetale Lutheru. On je svoje zahteve izložio u 95 teza, koje je 31. oktobra 1517. godine objavio, prikucavši spis sa tezama na vrata dvorske crkve u Wittenbergu.[7] Luther tom prilikom poziva papskog legata koji je prodavao indulgencije na javnu raspravu. U svojim tezama Luther traži povratak novozavetnom hrišćanstvu, odbacivanje teologije svetih otaca i posredništva crkvene organizacije i hijerarhije u spasenju, kao i mogućnost da svaki vernik otkriva Boga u sopstvenoj savesti.[8] Philipp Melanchthon, Lutherov učenik i saradnik, branio je reformističko učenje na saboru u Augsburgu 1530. godine, pod vidom augsburške veroispovesti.

Pokušaji vrhova tadašnje Rimokatoličke crkve da onemoguće reformistički pokret ekskomunikacijom Luthera nisu uspeli, pa je druga velika šizma u hrišćanstvu od tada postala konačna. Pojavile su se protestantske crkve — Evangeličke crkve augsburške veroispovesti, a uskoro će se pojaviti i druge protestantske denominacije. Latinski jezik gubi primat, protestantske crkve uvode službu na narodnim jezcima. Biblija, koja se smatra „Rečju Božjom“ se prevodi na narodne jezike i čita u crkvama, tako da je svi vernici razumeju.

Kompleks crkvenih objekata u Bačkom Petrovcu (Slovačka evangelička crkva i parohijski dom)

Reformacija na području današnje Slovačke[uredi | uredi kod]

Reformističke ideje na teritoriju Gornje Ugarske (današnja Slovačka), koja je tada bila deo Habsburške Monarhije, prvi put prodiru u vezi s učenjem ideologa češke reformacije Jana Husa. Nakon njegovog spaljivanja na lomači i poraza Husita u Husitskim ratovima u prvoj polovini 15. veka, ove ideje zamiru za skoro sledećih sto godina. Ali, nezadovoljstvo Katoličkom crkvom nije jenjavalo, pa su ovi krajevi bili plodno tlo za pokret reformacije u 16. veku i on se ovamo brzo širio iz Nemačkih kneževina. Ideje reformacije stižu ovamo nedugo nakon prvog Lutherovog nastupa, a njihov propagator je u početku nemačko stanovništvo, koncentrisano u jakim enklavama, posebno u rudarskim gradovima (Banská Bystrica, Banská Štiavnica, Kremnjica), kao i studenti teologije koji se nakon studija u Nemačkoj vraćaju kući.[9] Brojne pristalice pokret najpre stiče među nižim sveštenstvom. Reformacija se iz rudarskih naselja širi i na gradove kao što su Levoča, Bardejov, Prešov. Luteransku reformaciju usvaja većina stanovništva tadašnje Gornje Ugarske kako gradskog, tako i seoskog.[9][10] Godine 1610. na sinodu u Žilini uspostavlja se organizaciona struktura Evangeličke crkve u Gornjoj Ugarskoj.[9]

Rezultat verske transformacije bio je impresivan u smislu statistike. Godine 1621. kardinal Péter Pázmány šalje pismo u Rim, u kome saopštava da protestanti čine 90% stanovnika Ugarske.[9] Uslediće oštra reakcija Katoličke crkve i austrougarskih vlasti u vidu kontrareformacije. Iako je godine 1648. okončan Tridesetogodišnji rat u Nemačkoj i Češkoj, kojim je završena kontrareformacija na tim prostorima, ona će tek uslediti u Ugarskoj, u vidu rekatolizacije. U historijskim izvorima je za Ugarsku period od 1681. do 1781. godine označen kao „stoleće rekatolizacije“.[11] Tokom ovog perioda broj protestanata u Ugarskoj će značajno opasti. Oni će, kad su u pitanju niži slojevi stanovništva, biti progonjeni i na razne načine ucenjivani da se vrate pod okrilje Katoličke crkve. Viši slojevi stanovništva, kao što su plemstvo i zemljoposednici, na isti će korak biti podsticani davanjem raznih privilegija u slučaju preobraćanja.[9][10]

Janošik, Slovačka evangelička crkva
Aradac, Slovačka evangelička crkva
Kisač, Slovačka evangelička crkva

Naseljavanje područja današnje Vojvodine i političke okolnosti u Habsburškoj Monarhiji[uredi | uredi kod]

Posle Karlovačkog (1699) i Požarevačkog mira (1718), celokupna teritorija današnje Vojvodine došla je pod austro—ugarsku (habsburšku) vlast. Pojedini delovi ove prethodno Turcima opustošene teritorije, uključeni su tada u Vojnu granicu, dok su drugi delovi došli pod civilnu (županijsku) vlast. Na ove prostore su u Velikim seobama 1690. i 1740. godine stizali Srbi, ali je celo područje i dalje bilo slabo nastanjeno.

Marija Terezija, koja je vladala Habsburškom Monarhijom od 1740. do 1780. bila je tvrdokorna rimokatolikinja i pobornik rekatolizacije, te je kategorično odbijala ideju verske tolerancije. Aktivno je podržavala prelazak stanovništva na rimokatoličanstvo, tako što je obezbeđivala penzije preobraćenicima. Veliki broj Srba se, nezadovoljan preobraćanjem, polovinom 18. veka iselio iz južnih delova Habsburške Monarhije u Carsku Rusiju, u oblasti nazvane Nova Srbija i Slavenosrbija.[12] To je dodatno smanjilo nastanjenost ovog strateški važnog područja, na granici prema Osmanskom carstvu. Uvidevši da bi verska tolerancija na ovom području mogla da motiviše određene delove stanovništva na preseljenje, pragmatičnost Marije Terezije je prevagnula nad njenim verskim ubeđenjima, te je prećutno dozvolila slobodu veroispovesti na jugu carevine. Ona i njen sin Josip II su kao suvladari podsticali naseljavanje ovih krajeva a posebno Vojne granice. Tim povodom, nakon već započetih seoba stanovništva na jug, doneli su 1763. godine Patent o kolonizaciji, čime se dodatno podstiče naseljavanje, zahvaljujući kojem područje današnje Vojvodine stiče nacionalnu i versku šarolikost.[13]

Doseljavanje Slovaka protestanata na područje današnje Vojvodine[uredi | uredi kod]

U prvoj polovini 18. veka počinje i istorija protestantizma na ovim prostorima. Tada Slovaci evangelici iz podnožja Tatri u tadašnjoj Gornjoj Ugarskoj napuštaju svoj zavičaj i naseljavaju se u južnim krajevima Habsburške Monarhije, odnosno na području današnje Vojvodine. Njihov prvi dolazak prema nekim izvorima, bio je 1720. godine,[14] a prema drugim izvorima 1745. godine.[13] Posle prvog naseljavanja, usledilo je tokom 18. i početkom 19. veka još nekoliko doseljeničkih talasa. Dolazili su vođeni nadom da će na jugu Panonske nizije pronaći bolje uslove za život i biti manje izloženi pritisku kontrareformacije, koja je inače u Habsburškoj Monarhiji trajala sve do smrti Marije Terezije.[11]

Slovaci protestanti dolaze na poziv ugarskih feudalaca, kao radna snaga na feudima, ali su naseljavani i na komorska imanja, a zbog potreba Vojne granice za graničarima i na Vojnu granicu,[13] pre svega na Banatsku vojnu granicu[15] i na područje Petrovaradinske regimente Slavonske vojne granice.[16]

U južnim krajevima carevine dobili su mogućnost da slobodnije ispovedaju svoju veru, pa su se odmah nakon dolaska organizovali i crkveno. U svakom novoosnovanom naselju su već u prvim godinama nakon dolaska, građene crkva (ili molitveni dom) i škola.[17]

Crkveno organizovanje im je dodatno olakšano nakon usvajanja Patenta o toleranciji Josipa II 1781. godine. Za razliku od svoje majke, Josip II je bio verski tolerantan, te godinu dana nakon njene smrti donosi Patent o verskoj toleranciji među hrišćanskim verama. Ovim aktom su sve hrišćanske vere u Habsburškoj Monarhiji izjednačene po statusu sa Katoličkom crkvom, čime su omogućene verske slobode kalvinistima, luteranima i pravoslavcima. Ovaj patent imao je i moćne protivnike, (pre svega Katoličku crkvu), te se nije podjednako poštovao u svim delovima carevine. Više se poštovao na području Vojne granice, kojom se upravljalo direktno iz Beča, nego tamo gde je na snazi bio ugarski županijski sistem.[15]

U 18. veku se u ovim krajevima nastanjuju i luterani mađarske i nemačke nacionalnosti. Svi oni su, zajedno sa Slovacima luteranima, do raspada Austro—Ugarske odnosno do kraja Prvog svetskog rata, bili pod jurisdikcijom Evangeličke crkve Ugarske.[4]

Novija istorija crkve[uredi | uredi kod]

Nakon osnivanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Slovaci su na osnivačkom Sinodu u Staroj Pazovi 1921. godine, osnovali svoju samostalnu crkvu, današnju Slovačku evangeličku crkvu a. v. u Srbiji.[18] Godine 1929. Adam Vereš je izabran za prvog biskupa.[9][19]

Godine 2007. u Srbiji je obnovljena Nemačka evangelička crkva a. v. u Srbiji, sa sedištem u Beogradu (Zemunu). Godine 2009. registrovana je kao deo Slovačke evangeličke crkve a. v. u Srbiji, pod nazivom „Nemački seniorat Slovačke evangeličke a. v. crkve u Srbiji — Nemačka evangelička crkva Beograd“.[20][21]

Veronauka[uredi | uredi kod]

Glavni članak: Luteranizam

Veronauka Slovačke evangeličke crkve a. v. u Srbiji zasnovana je na učenju rodonačelnika protestantske reformacije Martina Luthera i njegovog saradnika teologa Philippa Melanchthona.[22][23][24]

Evangelici, odnosno luterani veruju u Sveto Trojstvo i bogočovečiju prirodu Isusa Hrista. Važno mesto u doktrini zauzima koncepcija prvobitnog greha, koji može biti otkupljen isključivo dejstvom božje blagodati (latinski: Sola Gratia), koja je izražena u veri (latinski: Sola Fide). Stoga spasenje nije u praćenju crkvenih zapovesti, nego u verovanju. Oproštaj grehova daje samo božja milost (latinski: Sola Gratia). Glava crkve je Isus Hrist (latinski: Solus Christus), a ne neki ovozemaljski posrednik. Glavni kriterijum ispravnosti vere je Biblija (latinski: Sola Scriptura), koja se smatra za Reč Božju. Delo Martina Luthera se smatra za pouzdano objašnjenje Svetog pisma i kao takvo poštuje, ali nema kultno značenje.

Evangelici priznaju dve svete tajne: krštenje i pričešće. Posredstvom krštenja ljudi postaju hrišćani. Oni se pričešćem učvršćuju u veri. Vinom se pričešćuju svi vernici, a ne samo sveštenici. To je u vezi sa crkvenim stavom da su sveštenici samo propovednici (pastori) u svojoj zajednici i da se ničim ne razlikuju od običnih vernika.

Smatra se da celibat nije Isusovo pravilo, stoga ga sveštenstvo ne primenjuje.

Evangelička crkva smatra da u duhovnom smislu ima kontinuitet od apostolskih vremena.

Organizacija[uredi | uredi kod]

Slovačka evangelička crkva u Vojlovici, Pančevo.

Crkva je organizovana u četiri seniorata, od kojih su tri geografska: bački, banatski i sremski, a jedan, nemački, je ustrojen po nacionalnoj osnovi. Na čelu svakog seniorata se nalazi pastor—senior, dok se na čelu crkve nalazi biskup. Od 2020. godine to je dr Jaroslav Javornjik (Jaroslav Javorník). Biskupija ima 27 crkvenih opština i 14 filijala.[21] U sadašnje vreme u službi ima 21 svešteno lice, među kojima su i sveštenice (ukupno šest), kao i pastori—seniori (ukupno četiri). Najviše upravno i zakonodavno telo je Sinod, koji zaseda jednom godišnje.[20][25]

Parohije i filijale su zastupljene u sledećim mestima (prema geografskim senioratima):

Teološko obrazovanje sveštenstva se vrši na Evangeličkom bogoslovskom fakultetu Univerziteta Komenskog u Bratislavi, u Slovačkoj, zajedno sa studentima iz Slovačke, odnosno sa sveštenstvom Evangeličke crkve augsburške veroispovesti u Slovačkoj.[4]

Odnosi sa drugim crkvama i verskim organizacijama[uredi | uredi kod]

Slovačka evangelička crkva a. v. u Srbiji održava srdačne međukonfesionalne odnose sa svim crkvama i verskim zajednicama u Srbiji.[25] Na međunarodnom planu sarađuje sa Evangeličkom crkvom augsburške veroispovesti u Slovačkoj, Evangeličkom crkvom augsburške veroispovesti u Sloveniji, Evangeličkom crkvom u Nemačkoj i sa Evangeličko—luteranskom crkvom Amerike u Sjedinjenim Američkim Državama.[25]

Crkva je članica Svetskog saveta crkava (od 1963. godine), Konferencije evropskih crkava, Svetskog luteranskog saveza (od 1952. godine), Saveza protestantskih crkava Evrope (Lojenburškog saveza crkava) i Saveza Martin—Luther—Bund. Takođe je partnerska crkva udruženja Gustav—Adolf—Werk. [25]

Izdavaštvo i mediji[uredi | uredi kod]

Crkva izdaje časopis Evangelički glasnik (slovački: Evanjelický hlásnik), koji izlazi jednom mesečno u oko 2650 primeraka, informator Godišnjak (slovački: Ročenka) u oko 1500 primeraka, kao i vlastiti kalendar u oko 17000 primeraka. Na Radio—televiziji Vojvodine ima radio emisiju Pogledi ka visinama (slovački: Pohľady k výšinám), koja se emituje jednom nedeljno.[25]

Vidi još[uredi | uredi kod]

Literatura[uredi | uredi kod]

  • Ročenka Slovenskej evanjelickej a. v. cirkvi v Srbsku 2009, 2011, 2018, 2019, Novi Sad, ISSN 1820-7707
  • Svetlana Vojnićová Feldyová: Slovenská evanjelická augsburského vyznania cirkev v Srbsku v slove a obrazoch: odkaz minulosti pre budúcnosť evanjelických Slovákov, 2017, Novi Sad, ISBN 978-86-918373-0-3

Reference[uredi | uredi kod]

  1. ↑ „Spisak crkava i verskih zajednica”. www.mpravde.gov.rs. Arhivirano iz originala na datum 29. 6. 2019. Pristupljeno 10. 11. 2019. 
  2. ↑ Jovanović, Tomislav (2016). „Tradicionalne crkve i verske zajednice u Srbiji”. Arhivirano iz originala na datum 28. 1. 2019. Pristupljeno 10. 11. 2019. 
  3. ↑ „Slovak Evangelical Church of the Augsburg Confession in Serbia” (en). The Lutheran World Federation. Arhivirano iz originala na datum 14. 4. 2019. Pristupljeno 10. 11. 2019. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 „Slovak Evangelical Church of the Augsburg Confession in Serbia & Montenegro, World Council of Churches” (en). www.oikoumene.org. Arhivirano iz originala na datum 26. 2. 2018. Pristupljeno 10. 11. 2019. 
  5. ↑ „Sts. Cyril and Methodius” (en). Pravmir. Arhivirano iz originala na datum 7. 03. 2012.. Pristupljeno 31. 8. 2017. 
  6. ↑ „Zobrané spory o dedičstvo dvoch svätcov — Neznáma história — Žurnál — Pravda.sk” (sk). Arhivirano iz originala na datum 20. 4. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  7. ↑ Hillerbrand, Hans J. "Martin Luther: Indulgences and salvation," Encyclopedia Britannica, 2007.
  8. ↑ Bainton, Roland (1995). Here I Stand: a Life of Martin Luther. New York: Penguin. str. 223. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 „Evanjelická cirkev augsburského vyznania na Slovensku” (sk). www.ecav.sk. Arhivirano iz originala na datum 14. 8. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  10. ↑ 10,0 10,1 „Od počiatku reformácie až po Tolerančný patent (1531—1781), Cirkevný zbor Evanjelickej a. v. cirkvi na Slovensku, Prešov” (sk). Arhivirano iz originala na datum 10. 6. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Žabková, Soňa. „Protireformácia na Slovensku” (sk). www.milost.sk. Arhivirano iz originala na datum 26. 1. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  12. ↑ Kostić, Mita (2001). „Nova Srbija i Slavenosrbija”. Srpsko — Ukrajinsko društvo, Novi Sad. Arhivirano iz originala na datum 25. 9. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „Doseljavanje naroda u Vojvodinu”. Poreklo. Arhivirano iz originala na datum 21. 1. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  14. ↑ „Bajša” (sk). slovackizavod.org.rs. Arhivirano iz originala na datum 20. 4. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  15. ↑ 15,0 15,1 „Vojna granica u Banatu i banatski militari u 18. i 19. veku, tematski zbornik”. Centar za političko obrazovanje, Novi Sad. 2014. Arhivirano iz originala na datum 9. 6. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  16. ↑ „Stara Pazova”. Poreklo. Arhivirano iz originala na datum 8. 3. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  17. ↑ „Slovaci u Srbiji”. slovackizavod.org.rs. Arhivirano iz originala na datum 5. 6. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  18. ↑ „Cirkevné referendum v Kulpíne” (sk). www.kulpin.net. Arhivirano iz originala na datum 21. 1. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  19. ↑ „Adam Vereš”. slovackizavod.org.rs. Arhivirano iz originala na datum 1. 7. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  20. ↑ 20,0 20,1 „Deutsche Evangelische Kirchengemeinde Belgrad” (de). www.belgradevangelisch.de. Arhivirano iz originala na datum 9. 11. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Kuburić, Zorica (2010). „Verske zajednice u Srbiji i verska distanca”. CEIR — Centar za empirijska istraživanja religije, Novi Sad. Arhivirano iz originala na datum 21. 1. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 
  22. ↑ Wriedt, Markus (2003). "Luther's Theology" in The Cambridge Companion to Luther. New York: Cambridge University Press. str. 88–94. 
  23. ↑ Dorman, Ted M. (2000). „Justification as Healing: The Little-Known Luther” (en). Quodlibet Journal: Volume 2 Number 3. Arhivirano iz originala na datum 17. 7. 2017. 
  24. ↑ Bouman, Herbert J. A. (1955). „The Doctrine of Justification in the Lutheran Confessions” (en). Concordia Theological Monthly. Arhivirano iz originala na datum 2. 7. 2017. Pristupljeno 10. 11. 2019. 
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 „SEAVC u Srbiji — SEAVC v Srbsku”. www.spc.rs. 17. 11. 2016. Arhivirano iz originala na datum 25. 4. 2019. Pristupljeno 9. 11. 2019. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi kod]

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Slovačka_evangelička_crkva_augsburške_veroispovesti_u_Srbiji&oldid=41006738