Sjevernoevropska renesansa
Sjevernoevropska renesansa obuhvaća renesansnu umjetnost zapadne Evrope nastale sjeverno od Alpa uglavnom tokom 16. vijeka. Ona se odlikuje nizom posebnosti koje ju razlikuju od izvorne, italijanske renesanse.
Renesansa na sjeveru Evrope se javlja tek sporadično prije 16. vijeka, no ideje humanizma i razvoj nauke pratio je jačanje sekularnih institucija. Početkom 16. vijeka, slabljenjem feudalizma i utjecaja Crkve, udareni su temelji za razvoj umjetnosti, muzike i nauke. Možda presudno za ovaj razvoj bio je izum štamparske mašine (Johannes Gutenberg) koji je omogućio ne samo brzi prijenos naučnih i političkih ideja (na latinskom i grčkom), nego i razvoj književnosti na narodnim jezicima. Erazmo Roterdamski je, na primjer, važna osoba koja je širila ideje klasicističkog humanizma sjeverom i bio je ključna osoba toom vjerskih pitanja tog doba. Kasnije je renesansa na sjeveru oblikovana i brojnim sukobima skupina protestanata i Katoličke Crkve(protestantska reformacija), pri čemu je došlo do vjerske podjele sjeverne Evrope, što je najočitije bilo u podijeli Nizozemske koja je do tada prednjačila u umjetnosti sjeverne Evrope.
Visoka renesansa se širi iz Rima diljem cijele Evrope gdje su među apsolutističkim monarhijama glavnih evropskih država u svom bogatstvu i raskoši feudalnih posjeda prednjačili kraljevi francuskih dinastija. Zahvaljujući brojnim kraljevskim brakovima francuski kraljevi polažu pravo na druge krune i druge zemlje, pa ratuju sa svima (Nizozemskom, Španijom, Engleskom, Napuljom, itd. Preko ratova u Italiji upoznaju se s renesansom i prihvaćaju je jer im omogućava gradnju palata, dvoraca, galerija, muzeja, trgova, kakvih nije bilo u gotičkoj umjetnosti sjevera. Uskoro ti utjecaji dopiru do trgovačkih gradova poput Bruggea i Antwerpena (Belgija). Tada nastaju i mnogi univerziteti, i počinju se štampati mnoge knjige, koji šire duh humanizma širom Francuske, nizozemskih i njemačkih zemalja, do Skandinavije i naposlijetku Engleske, a kasnije u doba baroka i do carske Rusije.
Univerziteti i štampane knjige su proširili duh renesanse kroz Francusku, Nizozemske zemlje i Svetim Rimskim Carstvom sve do Skandinavije i naposljetku Engleske. Pisci i humanisti kao što su: Rabelais, Pierre de Ronsard i Erazmo Roterdamski su bili pod jasnim utjecajem italijanske renesanse. Engleski pisci, kao što su William Shakespeare i Christopher Marlowe su stvarali nešto kasnije i pripadaju „Elizabetanskom razdoblju”.
Također, Biblija je postala dostupna na narodnim jezicima, što je dovelo do širenja protestantske reformacije.
„Rano nizozemsko slikarstvo” je naziv za slikarsku produkciju Nizozemaca na prostorima Flandrije u Belgiji i Nizozemske u 15. vijeku. Ovi slikari su u gotički naturalizam unijeli krajnji realizam pojedinosti, tako da su likovi na njihovim djelima slikani s detaljnim osobinama naravi. To su uspjeli prije svega svojim otkrićem uljanih boja koje će Leonardo raširiti na jugu. Najznačajniji su bili flamanski umjetnici: braća Hubert i Jan van Eyck, Hans Memling i Rogier van der Weyden.
Braći van Eyck pridružuje se Rogier van der Weyden iz Tournaia. On zastupa dramatsko-patetični smjer, naime, važnije mu je prikazivanje ljudskih osjećaja od lirskog. Utjecaj Rogiera van der Weydena je prevladavao u Europskom slikarstvu gotovo svuda osim Italije do kraja vijeka. Kao njegov učenik se spominje Hugo van der Goes.
Hieronymus Bosch (oko 1450. - 1516.) bio je nizozemski savremenik istih slikarskih karakteristika, ali iznimno originalnog izričaja u kojima se osjeća utjecaj minirističkih ideja. Pieter Brueghel stariji bio je slikar koji se potpuno okrenuo prirodi, toliko da je i likove (obično fladrijske seljake) na svojim slikama prilagođavao „ptičjoj perspektivi” da bi krajolik došao do potpunog izražaja. On je prvi pokazao osebujnost krajolika u različitim obličjima, tako što je „portretirao” godišnja doba.
Renesansno slikarstvo stiže u Francusku dolaskom italijanskih slikara u kraljevski dvorac Franje I. – Fontainebleau, u tom renesansno-manirističkom dvoru razvijala se francuska renesansa – „škola iz Fontainebleua”.
U Njemačkoj se renesansa osjeća već u djelima Matthiasa Grünewalda, ali jedan od najsvestranijih umjetnika, čiji se genij i majstorstvo može mjeriti s Leonardom i Michelangelom, bio slikar i grafičar Albrecht Dürer. On je nakon pripravništva u Nürnbergu, studirao u Italiji i kao mnogi talijanski majstori bio je priznat kao genij još za svog života. Poput Leonarda tražio je proniknuti u samo srce tajni života i ljepote, njegovi crteži poput npr. busena trave, pokazuju izvanrednu radoznalost i čuđenje. Ali njegovi portreti (i mnogi autoportreti) pokazuju tipičnu sjevernjačku introvertnost i naturalizam. Na njegovim gravurama kao što je Četiri jahača Apokalipse, vizija života kao besmislenoga i prepuna strahota, postoji emocionalna krajnost kakve nema u mediteranskoj umjetnosti. Adam i Eva, jedan drugi drvorez, pokazuje obje strane Dürera. Poze, proporcije i crtež figura je italijanski, dok je prikaz drveća i izvedba detalja sjevernjačko (npr. miran život domaće mačke i miša, u donjem dijelu slike, samo što nije završio jedenjem sudbonosne jabuke).
Hans Holbein mlađi najbolji je i najslavniji portretist klasične renesanse u sjevernoj Evropi; djelovao je u Njemačkoj i Engleskoj, na dvoru Henrika VIII. U portretima postigao je savršenu ravnotežu opisa lica i izraza naravi. U Španiji se ističe slikarstvo El Greca, koji se svojim osobitim načinom slikanja već svrstava u stil Manirizma.
Izvan Italije, gotika je bila općeprihvaćeni stil duboko u 15. vijeku, ali utjecaji renesanse su se osjećali iz dana u dan. U 16. vijeku utjecaj renesanse se osjeća u cijeloj Evropi, te se u svakoj zemlji može spomenuti poneko vrijedno renesansno djelo.
U Francuskoj su najviši domet i najveći doprinos renesansi bili kraljevski dvorci raspoređeni duž rijeke Loire. "Dvorac Chambord" Domenica da Cortone jedna je od najljepših građevina francuske renesanse i smatra se da ga je projektirao sam Leonardo (zasigurno mu se pripisuje dizajn dvostrukog spiralnog stubišta) koji je posljednje svoje godine proveo na dvoru francuskog kralja. Četiri povezana staro-francuska donjona čine pravokutno dvorište unutar kojeg je centralni dvorac pravokutnog oblika s ugaonim kulama, četiri unutrašnja dvorišta. Pročelje je kao kod renesansnih italijanskih palata, a gotički krov s dimnjacima, tornjevima i tornjićima kao da najavljuje manirizam.
Drugo dominantno renesansno arhitektonsko djelo je dvorac kralja Luja XIV. - Louvre u Parizu, kojega je dovršio dr. Claude Perrault. Jedinstven je zbog svojih kontroliranih proporcija, izrazite simetrije, dvojnih stupova, i odmjerene plastičnosti fasade itd.
U Engleskoj najvažniji renesansni arhitekt je Inigo Jones (1573.-1652.) koji nakon studijskog putovanja u Italiju gradi Banqueting Hall palače Witehall u Londonu za kralja Jamesa I. – sjajna renesansna kompozicija s umjerenom rustikom podnožja i diferencijacijom dvaju etaža. Najvažnije renesansno djelo u Španiji je dvorac Filipa II. – Escorial – najmonumentalnija renesansna građevina Europe (kompleks od kraljevske palate, samostana, crkve, 16 dvorišta, knjižnica, bazilike, grobnica, i dr.). Svojom nepreglednom veličinom pripada i manirizmu.
- Early Flemish Altarpieces - Virtualni posjet na Web Gallery of Art.
- Flemish artists in Italy Arhivirano 2010-07-05 na Wayback Machine-u - Rana nizozemske slike za talijanske mecene u 15 st.
- Renesansa na sjeveru - Umjetnici i njihova djela 15. i 16. vijeka..
- Northern Renaissance ArtWeb - Kolekcija poveznica za slikarske majstore 15. i 16. vijeka.(Sarah E.C.Peterson).