Sjevernoevropska renesansa
Sjevernoevropska renesansa obuhvaća renesansnu umjetnost zapadne Evrope nastale sjeverno od Alpa uglavnom tokom 16. vijeka. Ona se odlikuje nizom posebnosti koje ju razlikuju od izvorne, italijanske renesanse.
Historija[uredi | uredi kod]
Renesansa na sjeveru Evrope se javlja tek sporadično prije 16. vijeka, no ideje humanizma i razvoj nauke pratio je jačanje sekularnih institucija. Početkom 16. vijeka, slabljenjem feudalizma i utjecaja Crkve, udareni su temelji za razvoj umjetnosti, muzike i nauke. Možda presudno za ovaj razvoj bio je izum štamparske mašine (Johannes Gutenberg) koji je omogućio ne samo brzi prijenos naučnih i političkih ideja (na latinskom i grčkom), nego i razvoj književnosti na narodnim jezicima. Erazmo Roterdamski je, na primjer, važna osoba koja je širila ideje klasicističkog humanizma sjeverom i bio je ključna osoba toom vjerskih pitanja tog doba. Kasnije je renesansa na sjeveru oblikovana i brojnim sukobima skupina protestanata i Katoličke Crkve(protestantska reformacija), pri čemu je došlo do vjerske podjele sjeverne Evrope, što je najočitije bilo u podijeli Nizozemske koja je do tada prednjačila u umjetnosti sjeverne Evrope.
Visoka renesansa se širi iz Rima diljem cijele Evrope gdje su među apsolutističkim monarhijama glavnih evropskih država u svom bogatstvu i raskoši feudalnih posjeda prednjačili kraljevi francuskih dinastija. Zahvaljujući brojnim kraljevskim brakovima francuski kraljevi polažu pravo na druge krune i druge zemlje, pa ratuju sa svima (Nizozemskom, Španijom, Engleskom, Napuljom, itd. Preko ratova u Italiji upoznaju se s renesansom i prihvaćaju je jer im omogućava gradnju palata, dvoraca, galerija, muzeja, trgova, kakvih nije bilo u gotičkoj umjetnosti sjevera. Uskoro ti utjecaji dopiru do trgovačkih gradova poput Bruggea i Antwerpena (Belgija). Tada nastaju i mnogi univerziteti, i počinju se štampati mnoge knjige, koji šire duh humanizma širom Francuske, nizozemskih i njemačkih zemalja, do Skandinavije i naposlijetku Engleske, a kasnije u doba baroka i do carske Rusije.
Književnost[uredi | uredi kod]
Univerziteti i štampane knjige su proširili duh renesanse kroz Francusku, Nizozemske zemlje i Svetim Rimskim Carstvom sve do Skandinavije i naposljetku Engleske. Pisci i humanisti kao što su: Rabelais, Pierre de Ronsard i Erazmo Roterdamski su bili pod jasnim utjecajem italijanske renesanse. Engleski pisci, kao što su William Shakespeare i Christopher Marlowe su stvarali nešto kasnije i pripadaju tzv. „Elizabetanskom razdoblju”.
Također, Biblija je postala dostupna na narodnim jezicima, što je dovelo do širenja protestantske reformacije.
Slikarstvo[uredi | uredi kod]
„Rano nizozemsko slikarstvo” je naziv za slikarsku produkciju Nizozemaca na prostorima Flandrije u Belgiji i Nizozemske u 15. vijeku. Ovi slikari su u gotički naturalizam unijeli krajnji realizam pojedinosti, tako da su likovi na njihovim djelima slikani s detaljnim osobinama naravi. To su uspjeli prije svega svojim otkrićem uljanih boja koje će Leonardo raširiti na jugu. Najznačajniji su bili tzv. flamanski umjetnici: braća Hubert i Jan van Eyck, Hans Memling i Rogier van der Weyden.
Braći van Eyck pridružuje se Rogier van der Weyden iz Tournaia. On zastupa dramatsko-patetični smjer, naime, važnije mu je prikazivanje ljudskih osjećaja od lirskog. Utjecaj Rogiera van der Weydena je prevladavao u Europskom slikarstvu gotovo svuda osim Italije do kraja vijeka. Kao njegov učenik se spominje Hugo van der Goes.
Hieronymus Bosch (oko 1450. - 1516.) bio je nizozemski savremenik istih slikarskih karakteristika, ali iznimno originalnog izričaja u kojima se osjeća utjecaj minirističkih ideja. Pieter Brueghel stariji bio je slikar koji se potpuno okrenuo prirodi, toliko da je i likove (obično fladrijske seljake) na svojim slikama prilagođavao „ptičjoj perspektivi” da bi krajolik došao do potpunog izražaja. On je prvi pokazao osebujnost krajolika u različitim obličjima, tako što je „portretirao” godišnja doba.
Renesansno slikarstvo stiže u Francusku dolaskom italijanskih slikara u kraljevski dvorac Franje I. – Fontainebleau, u tom renesansno-manirističkom dvoru razvijala se francuska renesansa – tzv. „škola iz Fontainebleua”.
U Njemačkoj se renesansa osjeća već u djelima Matthiasa Grünewalda, ali jedan od najsvestranijih umjetnika, čiji se genij i majstorstvo može mjeriti s Leonardom i Michelangelom, bio slikar i grafičar Albrecht Dürer. On je nakon pripravništva u Nürnbergu, studirao u Italiji i kao mnogi talijanski majstori bio je priznat kao genij još za svog života. Poput Leonarda tražio je proniknuti u samo srce tajni života i ljepote, njegovi crteži poput npr. busena trave, pokazuju izvanrednu radoznalost i čuđenje. Ali njegovi portreti (i mnogi autoportreti) pokazuju tipičnu sjevernjačku introvertnost i naturalizam. Na njegovim gravurama kao što je Četiri jahača Apokalipse, vizija života kao besmislenoga i prepuna strahota, postoji emocionalna krajnost kakve nema u mediteranskoj umjetnosti. Adam i Eva, jedan drugi drvorez, pokazuje obje strane Dürera. Poze, proporcije i crtež figura je italijanski, dok je prikaz drveća i izvedba detalja sjevernjačko (npr. miran život domaće mačke i miša, u donjem dijelu slike, samo što nije završio jedenjem sudbonosne jabuke).
Hans Holbein mlađi najbolji je i najslavniji portretist klasične renesanse u sjevernoj Evropi; djelovao je u Njemačkoj i Engleskoj, na dvoru Henrika VIII. U portretima postigao je savršenu ravnotežu opisa lica i izraza naravi. U Španiji se ističe slikarstvo El Greca, koji se svojim osobitim načinom slikanja već svrstava u stil Manirizma.
Arhitektura[uredi | uredi kod]
Izvan Italije, gotika je bila općeprihvaćeni stil duboko u 15. vijeku, ali utjecaji renesanse su se osjećali iz dana u dan. U 16. vijeku utjecaj renesanse se osjeća u cijeloj Evropi, te se u svakoj zemlji može spomenuti poneko vrijedno renesansno djelo.
U Francuskoj su najviši domet i najveći doprinos renesansi bili kraljevski dvorci raspoređeni duž rijeke Loire. "Dvorac Chambord" Domenica da Cortone jedna je od najljepših građevina francuske renesanse i smatra se da ga je projektirao sam Leonardo (zasigurno mu se pripisuje dizajn dvostrukog spiralnog stubišta) koji je posljednje svoje godine proveo na dvoru francuskog kralja. Četiri povezana staro-francuska donjona čine pravokutno dvorište unutar kojeg je centralni dvorac pravokutnog oblika s ugaonim kulama, četiri unutrašnja dvorišta. Pročelje je kao kod renesansnih italijanskih palata, a gotički krov s dimnjacima, tornjevima i tornjićima kao da najavljuje manirizam.
Drugo dominantno renesansno arhitektonsko djelo je dvorac kralja Luja XIV. - Louvre u Parizu, kojega je dovršio dr. Claude Perrault. Jedinstven je zbog svojih kontroliranih proporcija, izrazite simetrije, dvojnih stupova, i odmjerene plastičnosti fasade itd.
U Engleskoj najvažniji renesansni arhitekt je Inigo Jones (1573.-1652.) koji nakon studijskog putovanja u Italiju gradi Banqueting Hall palače Witehall u Londonu za kralja Jamesa I. – sjajna renesansna kompozicija s umjerenom rustikom podnožja i diferencijacijom dvaju etaža. Najvažnije renesansno djelo u Španiji je dvorac Filipa II. – Escorial – najmonumentalnija renesansna građevina Europe (kompleks od kraljevske palate, samostana, crkve, 16 dvorišta, knjižnica, bazilike, grobnica, i dr.). Svojom nepreglednom veličinom pripada i manirizmu.
Izvori[uredi | uredi kod]
Veze[uredi | uredi kod]
Vanjske veze[uredi | uredi kod]
- Early Flemish Altarpieces - Virtualni posjet na Web Gallery of Art.
- Flemish artists in Italy - Rana nizozemske slike za talijanske mecene u 15 st.
- Renesansa na sjeveru - Umjetnici i njihova djela 15. i 16. vijeka..
- Northern Renaissance ArtWeb - Kolekcija poveznica za slikarske majstore 15. i 16. vijeka.(Sarah E.C.Peterson).